Synagoga Reicherów w Łodzi

---

Historia

Budowla znana jako synagoga Reicherów została wzniesiona w latach 1895–1902 z hojnym wsparciem rodziny Reicherów, według planów architekta Gustawa Landau-Gutentegera. Znajduje się w oddzielnym, piętrowym budynku, który powstał z adaptacji pomieszczeń kantoru na parterze. W efekcie tych prac stworzono salę męską z ośmioma oknami, otoczoną galeriami przeznaczonymi dla kobiet, które posiadały dziesięć okien. Kapacytet synagogi wynosi 42 osoby.

Synagoga przetrwała trudne czasy II wojny światowej głównie dzięki Wolfowi Reicherowi, który zaaranżował fikcyjny akt sprzedaży swej nieruchomości niemieckiemu partnerowi w interesach. W ten sposób udało mu się ocalić budynek, który przekształcono tymczasowo w skład soli, co nie wzbudzało nieufności okupanta.

Po zakończeniu wojny Edward Reicher, jedyny ocalały z rodziny, podjął decyzję o sprzedaży rodowej kamienicy i przekazaniu synagogi pod opiekę Kongregacji Wyznania Mojżeszowego w Łodzi. Organizacja ta podjęła się jej remontu i ponownie udostępniła miejsce do praktyk religijnych. Umowa zawierała klauzulę, według której właściciel kamienicy nie miał prawa zlikwidować synagogi, póki miała jakichkolwiek wiernych. Niestety, po wydarzeniach z marca 1968 roku, budynek został zamknięty i przez lata ulegał stopniowej ruinie.

W 1988 roku rozpoczęto prace rewitalizacyjne, które były efektem współpracy Fundacji Rodziny Nissenbaumów oraz wspomnianej Kongregacji. Prace obejmowały usuwanie wilgoci, izolację fundamentów oraz malowanie elewacji i wnętrza. Niestety, w tym samym roku budynek został dotknięty pożarem, co wstrzymało remont. Po tym incydencie, do projektu dołączyła Fundacja Ronalda S. Laudera, która skutecznie zakończyła prace. Obecnie synagoga pełni rolę miejsca kultu, oferując nabożeństwa w czasie dużych świąt, w chwilach, gdy bożnica przy ulicy Pomorskiej jest zbyt mała dla licznych wiernych.

Początek maja 1997 roku przyniósł niepokojący incydent – próbę włamania do synagogi, która w dużej mierze miała motywy szowinistyczne. Od marca 1998 roku rozpoczął się serię wandalizmów w postaci malowania antysemickich haseł na budynkach związanych z mniejszością żydowską, w tym na synagodze Reicherów. W wyniku wizyty prezydenta Czech Václava Havla w Łodzi, lokalne władze postanowiły odmalować budynek oraz zadysponowały do niego strażnika, który niestety nie zapobiegł kolejnym aktom wandalizmu, wkrótce po jego odejściu.

2 czerwca 1998 roku synagoga padła ofiarą kolejnego zbezczeszczenia, na jej murach pojawiły się symbole nienawiści, takie jak swastyki i gwiazdy Dawida na szubienice. 5 czerwca policja zatrzymała trzech 14-latków, przyznających się do wcześniejszych aktów wandalizmu, chociaż zaprzeczyli, jakoby mieli związek z najnowszym skandalem.

W grudniu 2003 roku miała miejsce uroczystość odsłonięcia tablicy pamiątkowej ku czci Aleksego Reichera, wnuka Wolfa, w której uczestniczyli jego bliscy, w tym też jego przyjaciele ze szkolnych lat. W dniach 20-22 października 2006 roku synagoga gościła Israela Danzigera, ósmego cadyka chasydzkiej dynastii Aleksander, w czasie odbywania się uroczystego szabatu z jego udziałem oraz z obecnością członków Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Łodzi.

Na początku lutego 2008 roku miejsce to ponownie stało się ostoją religijną, bowiem miało miejsce uroczyste powitanie szabatu z udziałem naczelnego aszkenazyjskiego rabina Izraela Jona Metzgera oraz innych rabinów, w tym naczelnego rabina Polski, Michaela Schudricha. Uczestniczyło w nim około 120 Żydów z Łodzi oraz innych miejscowości w Polsce.

Plany przeniesienia synagogi

Przez pewien czas rozważano możliwość przeniesienia synagogi z jej obecnej lokalizacji na działkę znajdującą się za siedzibą gminy żydowskiej przy ulicy Pomorskiej 18. Taki krok miałby na celu przede wszystkim ochronę synagogi przed dalszym niszczeniem oraz umożliwienie łódzkim Żydom swobodniejszego dostępu do niej, ponieważ teren wokół obecnego budynku nie należy do gminy żydowskiej. Aby zrealizować potrzebne prace, jak te związane z kanalizacją czy zniszczonymi toaletami, gmina musi uzyskać zgodę właściciela.

Niestety, przeniesienie synagogi cegła po cegle nie jest możliwe z uwagi na zły stan budynku. W jego ścianach wgryzła się sól, która była tam przechowywana w czasie II wojny światowej. Niemniej jednak, istnieją plany dotyczące odtworzenia synagogi z zachowaniem tych oryginalnych elementów, które są jeszcze w dobrym stanie, takich jak galerie dla kobiet, filary, posadzka oraz wyposażenie wnętrza.

Na chwilę obecną, przeniesienie synagogi, które znajduje się w sferze planów, napotyka na poważne ograniczenia finansowe. Gmina żydowska nie dysponuje wystarczającymi funduszami na realizację całej inwestycji. Dodatkowo, pomysł ten spotkał się z krytyką ze strony miłośników łódzkich zabytków.

Warto również zaznaczyć, że 9 września 2018 roku w synagodze miała miejsce uroczystość bar micwy potomka rodu Reicherów.

Architektura

W Łodzi znajduje się niezwykły budynek synagogi, który zachwyca swoją architekturą. Murowana z cegły konstrukcja została zaprojektowana na planie prostokąta, co tworzy imponującą bazę dla aplikacji przestrzennej. Główna sala modlitewna znajduje się w centrum, a wejście do niej prowadzi przez wysunięty ganek. Nad nim znajduje się balkon, zapewniający dodatkowe miejsce dla wiernych, który otoczony jest kutą balustradą.

W oprawie wnętrza można dostrzec galerie dla kobiet, które są z trzech stron otoczone drewnianą balustradą wsparte na ozdobnych filarach. Osobne wejścia prowadzą do tych przestrzeni, co jest ważnym elementem architektury tego miejsca. Na wschodniej ścianie wznosi się Aron ha-kodesz, zdobiony niebieskim baldachimem z gwiazdami, wsparty na czterech eleganckich kolumnach. Przed nim znajduje się pulpit kantora, na którym stoi wysoki świecznik bożniczy.

Na środkowej części sali głównej znajduje się urządzenie liturgiczne – bima, która ma ośmioboczny kształt i dwa wejścia. Decydującym elementem dekoracyjnym są malowidła umieszczone na suficie oraz plafonach empor, które są wzorzyste i geometryczne. W centrum sufitu głównego znajduje się niebieskie koło z złotą Gwiazdą Dawida, otoczoną wieńcem laurowym, z którego zwisa główny żyrandol.

Powyżej aron ha-kodesz na ścianie wschodniej wisi obszerna niebieska polichromia z centralnie umieszczoną złotą Gwiazdą Dawida. Umieszczona ponad nią inskrypcja hebrajska, obramowana ozdobną ramką i wsparta na dwóch korynckich kolumnach, cytuje Księgę Liczb 24,5: „Jakże piękne są twoje namioty, Jakubie, twoje siedziby, Izraelu!” (מה טבו אהליך יעקב משכנתיך ישראל).

Wewnątrz synagogi można zobaczyć również cztery tablice pamiątkowe, które mają swoje znaczenie historyczne. Pierwsza, umieszczona po prawej stronie Aron ha-kodesz, w języku hebrajskim, poświęcona jest pamięci fundatora synagogi, Wolfa Reichera, który zmarł z głodu w Ghetto Litzmannstadt. Druga tablica, umieszczona po lewej stronie arki, pozostaje w dwóch językach – polskim i hebrajskim, upamiętniając pożar oraz fundatorów odbudowy synagogi: „Synagoga zniszczona wskutek pożaru w 1988 r. odbudowana została w 1989 r. przez Fundację Ronalda S. Laudera z Nowego Jorku z inicjatywy rabina Chaskiela O. Bassera.”

Trzecia tablica, również w polskim oraz hebrajskim języku, dokumentuje remont synagogi prowadzonego przez Fundację Rodziny Nissenbaumów, i informuje: „Synagoga przed pożarem była remontowana przez Fundację Rodziny Nissenbaumów z inicjatywy Pani Soni Nissenbaum.” Czwarta tablica z 2003 roku, upamiętnia Aleksego Reichera, wnuka Wolfa.

Warto również zaznaczyć, że synagoga pierwotnie posiadała wyjątkowe barwne witraże, jednak obecnie okna są wypełnione przezroczystymi szybami z namalowaną gwiazdą Dawida. Wolf Reicher, fundator synagogi, dostarczył do niej zbiór XVI i XVIII-wiecznych przedmiotów liturgicznych w wykonaniu ze starego srebra, które były zakupione zarówno w Polsce, jak i za granicą.

---

Oceń: Synagoga Reicherów w Łodzi

---