Joanna Grabowska, znana wcześniej jako Roma Szereszewska, urodziła się 26 sierpnia 1897 roku w Łodzi, a zmarła 21 grudnia 1970 roku w Warszawie. Była to utalentowana rzeźbiarka, której talent i pasja do sztuki pozwoliły jej zdobyć uznanie w polskim środowisku artystycznym.
Warto podkreślić, że Joanna była jedną z pierwszych studentek na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, co stanowiło przełomowy moment w jej artystycznym rozwoju oraz otworzyło przed nią nowe możliwości twórcze.
Rodzina
Rodzicami Romy byli Helena z domu Frommer, która przyszła na świat w Krakowie, oraz Adolf (Abram Chaim) Szereszew, który później przyjął nazwisko Szereszewski. Oboje byli wyznania mojżeszowego. W jej rodzinie była także starsza siostra Stanisława. Wczesne lata Romy przypadły na czas spędzony w Łodzi, gdzie dorastała i kształtowała swoją osobowość.
Studia
Po pomyślnie zdanej maturze rozpoczęła swoją edukację na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Udało jej się zaliczyć egzamin, co pozwoliło jej dołączyć do pracowni prowadzonej przez prof. Konstantego Laszczkę. Jej studia trwały z przerwami od 1919 do 1928 roku. W gronie jej koleżanek ze studiów znajdowały się m.in. Zofia Baltarowicz-Dzielińska, Olga Niewska, Janina Reichert-Toth oraz Natalia Milan. Do grona wykładowców należy również zaliczyć Zofię Mars, Izabellę Idę Koziebrodzką, Balbinę Świtycz-Widacką, Annę Wallek-Walewską oraz Jadwigę Bartel de Weydenthal.
W roku 1921 Joanna przebywała w Wiedniu, gdzie miała okazję studiować rzeźbę na Uniwersytecie Sztuki Stosowanej pod okiem prof. Antona Hanaka. Z tego okresu pochodzi list, który napisała do prof. K. Laszczki:
Od dłuższego czasu jestem we Wiedniu i prowadzę me studia pod kierunkiem prof. Hanaka. Praca ma różni się od dotychczasowej o tyle, że rzeźbię wyłącznie w drzewie i w kamieniu w celu dokładnego zapoznania się z materiałem i to bez uprzednich modelów w glinie. A ponieważ każdy materiał wymaga zupełnie innego traktowania i często po prostu dyktuje to lub inne rozwiązanie, sądzę że obrałam właściwą drogę.
fr. listu Romy do K. Laszczki, 1921 r., prywatne archiwum T. Janoty.
W trakcie swoich studiów Joanna poślubiła Jozue Abrahamera, powszechnie zwanego Szymonem, który był szanowanym synem Izraela Abrahamera, jednego z bardziej zamożnych mieszkańców Krakowa. W 1927 roku związek zaowocował narodzinami syna Ryszarda. Po latach jego wspomnienia ukazały atmosferę rodzinną, w jakiej dorastał:
Wychowałem się w niejasnej atmosferze światopoglądowej. Ojciec był racjonalistą, agnostykiem, o sympatiach socjalistycznych, podczas gdy Matka przesiąknięta była duchem romantyzmu, otaczała kultem Marszałka Piłsudskiego, a przede wszystkim czciła piękno – i na swój głęboko indywidualny sposób poszukiwała Boga. W domu nie było żadnej religii: gdy miałem 10 lat, w największe żydowskie święta Ojciec zabierał mnie czasem do postępowej synagogi, której przewodniczącym był Dziadek, ale znacznie częściej chodziłem z naszą gosposią do kościoła, a w Boże Narodzenie była u nas zawsze choinka i śpiewało się kolędy.
Zbigniew Ryszard Grabowski, „W skorodowanym zwierciadle pamięci”, Warszawa 2018, s. 20–21.
Po zakończeniu studiów Joanna zajęła się pracą w specjalnie urządzonym pomieszczeniu w mieszkaniu na III piętrze kamienicy przy al. Słowackiego 4 w Krakowie. Jej teść, Izrael Abrahamer, zlecił jej wykonanie zdobienia fasady budynku, który wznosił na ul. Asnyka 10 w Krakowie. Powstała wówczas płaskorzeźba przedstawiająca On i ona z sarenką. Ponadto, Roma stworzyła rzeźbę w formie fontanny, która została umieszczona na podwórku. Obie te prace przetrwały czas wojny i do dziś możemy je podziwiać.
Wojna
W roku 1942 pojawiła się niepowtarzalna okazja, którą postanowili wykorzystać Abrahamerowie. Ich znajomy, prof. Stanisław Hubert, zaoferował im dokumenty krewnych Polaków, którzy zmarli w Brazylii. Zgon tych osób nie został zarejestrowany w Polsce, co otworzyło drzwi do nowego początku. W wyniku tych wydarzeń Roma Szereszewska przyjęła nową tożsamość i aż do końca życia funkcjonowała jako Joanna Grabowska. Jej mąż, Jozue Szymon Abrahamer, postanowił przyjąć nazwisko Czesław Grabowski.
Wbrew wszelkim oczekiwaniom antysemityzm w Polsce nie tylko nie zniknął po Zagładzie, ale się wzmógł i nabrał cech okrucieństwa. Moja Matka była głęboko przekonana, że straszne doświadczenia ostatnich lat mogą się powtórzyć. Pod jej naciskiem pozostaliśmy przy nazwisku Grabowskich.
Zbigniew Ryszard Grabowski, „W skorodowanym zwierciadle pamięci”, Warszawa 2018, s. 51.
Po zakończeniu II wojny światowej, rzeźbiarka zaczęła posługiwać się jedynie nowymi danymi zamieszczonymi w dokumentach, a więc jako Joanna Grabowska, urodzona 4 września 1904 roku w Złoczowie, córka Jana i Barbary z Fryczów, żona Czesława. W jej artystycznych biogramach nigdy nie pojawiały się wzmianki o jej wcześniejszym życiu. Jej syn początkowo miał dokumenty na nazwisko Zbigniew Szychowski, ale po wojnie przyjął nazwisko Zbigniew Ryszard Grabowski, stając się w przyszłości uznanym polskim chemikiem.
Praca twórcza
W 1945 roku Joanna Grabowska dołączyła do Związku Polskich Artystów Plastyków, co stanowiło początek jej aktywnej kariery artystycznej. W latach 1948–1950 pełniła funkcję wiceprezeskiej Warszawskiego Oddziału ZPAP, przez co miała znaczący wpływ na lokalne środowisko artystyczne. W 1948 roku jej prace zyskały uznanie, a Ministerstwo Kultury i Sztuki zdecydowało się na ich zakup, co było dużym wyróżnieniem dla artystki.
W 1955 roku Joanna wzięła udział w kilkutygodniowej wyprawie do Albanii, zorganizowanej przez ZPAP. W trakcie tego wyjazdu powstał „Dziennik albański”, w którym dokumentowała swoje obserwacje oraz szkicowała otaczający ją świat. Zdobyła również Srebrny Krzyż Zasługi w 1956 roku, co potwierdza jej znaczącą pozycję w polskiej sztuce.
W 1959 roku stworzyła statuetkę Syrenki dla RSW „Prasa”, która była wręczana w dorocznym konkursie „Dzień bez błędów”. Jej twórczość nie ograniczała się jedynie do rzeźby; przez całe życie rozwijała swoje umiejętności w pracowni na Saskiej Kępie przy ulicy Obrońców.
Życie osobiste Joanny znacząco się zmieniło po śmierci jej męża, Czesława Grabowskiego, 2 kwietnia 1969 roku. Po tej stracie jej radość z tworzenia wygasła, a sama artystka odeszła do świata zmarłych 21 grudnia 1970 roku. Spoczywa na Cmentarzu Wojskowym – Powązki (kwatera A32-3-13) w Warszawie, obok swojego męża i syna. Jej grób znajduje się w pobliżu grobu Zofii Woźnej, jej koleżanki ze studiów, która również przyjęła nową tożsamość podczas wojny.
Rodzina Joanny również pozostaje związana ze sztuką – jej wnuczka, Urszula Grabowska, jest absolwentką warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych, podobnie jak i prawnuczka Helena. Wnuk Joanny, Jan Grabowski, jest profesorem historii na Uniwersytecie Ottawy w Kanadzie, co podkreśla intelektualne dziedzictwo rodziny.
Wybrane wystawy
Joanna Grabowska ma na swoim koncie liczne wystawy, które cechują się dużym znaczeniem w polskiej sztuce.
- 1958/1959 – rzeźba warszawska 1945-1958, zachęta, warszawa,
- 1960 – rzeźba polska 1945-1960, zachęta, warszawa,
- 1961/1962 – wystawa rzeźby z cyklu polskie dzieło plastyczne w XV-lecie PRL, muzeum narodowe warszawa,
- 1965 – wystawa rzeźby i grafiki OW ZPAP, zachęta, warszawa.
Przypisy
- a b UrszulaU. Grabowska UrszulaU., Roma Szereszewska – Joanna Grabowska. Dwa życia artystki, „Wiadomości ASP” nr 88, styczeń 2020 r.
- Archwium Historii Mówionej – Zbigniew Grabowski [online], 1944.pl [dostęp 31.01.2020 r.]
- IwonaI. Demko IwonaI., Walka kobiet o prawo do studiowania w Akademii, „Wiadomości ASP”, kwiecień 2018 r., s. 46, ISSN 1505-0661 [dostęp 26.01.2020 r.]
- Zbigniew RyszardZ.R. Grabowski Zbigniew RyszardZ.R., W skorodowanym zwierciadle pamięci, Warszawa 2018 r., ISBN 978-83-65254-71-9
- J.E.J.E. Dutkiewicza J.E.J.E. (red.) i inni, Materiały do dziejów Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie 1816-1895, Wrocław 1959 r.
- Artyści Plastycy Okręgu Warszawskiego ZPAP 1945-1970. Słownik biograficzny, Warszawa 1972 r., s. 160.
- Katalog wystawy Rzeźba warszawska 1945-1958.
- Katalog wystawy Rzeźba polska 1945-1960.
- Katalog wystawy Polskie Dzieło Plastyczne w XV-lecie PRL.
- Katalog Wystawy Rzeźby i Grafiki OW ZPAP.
- Korespondencja z prof. K. Laszczką z dnia 28.12.1921 r., prywatne archiwum T. Janoty.
- Joanna Grabowska, Kwestionariusz osobowy członka, archiwum TPSP w Krakowie.
Pozostali ludzie w kategorii "Kultura i sztuka":
Wiesława Kwaśniewska | Andrzej Pukaczewski | Jerzy Rybiński (muzyk) | Sławomir Kryński | Feliks Kalinowski | Teresa Makarska | Maciej Świerkocki | Krzysztof Najman | Tomasz Matuszak | Leopold Matuszczak | Izabella Miko | Renata Pękul | Stefan Niemierowski | Joanna Rossa | Shlomo Itzkovitch | Marcin Bałczewski | Stanisław Kierner | Bernard Sztajnert | Krystyna Stołecka | Roman TotenbergOceń: Joanna Grabowska