Niuta Tajtelbaum

---

Życiorys

Niuta Tajtelbaum przyszła na świat w chasydzkiej rodzinie 31 października 1917 roku w Łodzi. W swoich młodzieńczych latach uczęszczała do liceum, gdzie zaangażowała się w działalność nielegalnej grupy komunistycznej. Po prostu z tego powodu, kiedy jej członkostwo zostało ujawnione przez władze, Tajtelbaum została wydalona ze szkoły, jednakże udało jej się później zostać studentką na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie studiowała filozofię i historię.

W czasie istnienia warszawskiego getta, Niuta była jedną z pierwszych osób, które przystąpiły do Polskiej Partii Robotniczej. Była naturalnie jasną blondynką, co pozwalało jej prowadzić działalność bez wzbudzania podejrzeń co do żydowskiego pochodzenia. Dlatego też powierzano jej poważne zadania poza granicami getta. Pod pseudonimem „Wanda” działała jako kurierka dla żydowskiego ruchu oporu, zajmując się zdobywaniem i transportowaniem broni.

W letnich tygodniach 1942 roku, zanim getto zostało ostatecznie zlikwidowane, wstąpiła do Gwardii Ludowej, która zleciła jej opuszczenie getta i zostanie zastępczynią dowódcy wydziału bojowego. Niuta kontynuowała pracę jako łączniczka między Polską Partią Robotniczą a Blokiem Antyfaszystowskim, pierwszą organizacją oporu w warszawskim getcie. W ramach Gwardii Ludowej przydzielono ją do grupy do zadań specjalnych, znanej jako „specgrupa”.

Ledwie starsza niż szesnaście lat, z blond warkoczami wystarczająco długimi, by na nich usiąść, weszła do dobrze strzeżonego niemieckiego budynku, zastrzeliła nazistowskiego oficera w jego własnym biurze i pozostawiła go z niewinnym wyrazem twarzy, który mógł przynieść tylko morderca „Cechy rasy nordyckiej”.

— Reuben Ainsztein, „Revolte gegen die Vernichtung. Der Aufstand im Warschauer Ghetto”, s. 117.

W getcie krążyła anegdota, że przebrana za wiejską kobietę, z kobiałką w ręku, weszła do niemieckiego urzędu. Udało jej się podejść do funkcjonariusza SS, strzelając do niego z rewolweru pod pretekstem „sprawy osobistej”, po czym szybko zbiegła z miejsca zdarzenia. W innej narracji opowiedziano, że po nieudanemu zamachowi na agenta Gestapo, przebrana za lekarkę odnalazła go w sali szpitalnej, gdzie strzeliła do niego bez wahania.

Niuta Tajtelbaum brała również udział w akcjach bojowych w kawiarni Café Club. W odpowiedzi na jej działania, Niemcy wzięli 50 zakładników i nałożyli na Warszawę karę w wysokości miliona złotych. 30 listopada 1942 roku, oddział dowodzony przez Tajtelbaum dokonał brawurowego napadu na bank PKO, zdobywając 1 052 443 zł w ciągu dnia, bez oddania ani jednego strzału.

17 stycznia 1943 roku, Niuta podłożyła bombę pod kino oraz teatr „Kammerlicht Spiel” przy ul. Marszałkowskiej 8. 19 kwietnia 1943 roku rozpoczęło się powstanie w warszawskim getcie, a nieco później, 19 lipca 1943 roku, Gestapo zaskoczyło ją w jej własnym mieszkaniu.

W dniu 19 lipca 1943 roku, w bramie budynku, w którym mieszkała (ul. Poznańska 21), została aresztowana przez Gestapo. Niuta nie miała nawet szansy zażyć wcześniej przygotowanej trucizny. W areszcie, podczas brutalnych przesłuchań, usiłowano wymusić na niej zdradzenie tożsamości towarzyszy, lecz nie złamała się i nikogo nie wydała. Niedługo potem została zamordowana i jej ciało spoczęło w nieznanym miejscu.

Krytyka postaci i kontrowersje

W marcu 2021 roku w Stanach Zjednoczonych zadebiutowała ważna książka autorstwa Judy Batalion zatytułowana The Light of Days: The Untold Story of Women Resistance Fighters in Hitler’s Ghettos (Nowy Jork: William Morrow/HarperCollins, 2021). Książka ta promowana była również za pośrednictwem eseju opublikowanego na czołowej stronie „The New York Times – Sunday Review” w dniu 21 marca 2021 roku, pod tytułem The Nazi-Fighting Women of the Jewish Resistance. W odpowiedzi na te publikacje, polska prasa, w tym artykuł Wojciecha Karpieszuka zatytułowany Żydowska bojowniczka zabijała w Warszawie gestapowców, podjęła temat w Gazecie Wyborczej, przywołując nieznane historie związane z walką Żydów w czasie II wojny światowej.

Na początku kwietnia 2021 roku na łamach „Do Rzeczy” zamieszczono krytyczny artykuł Patrycji Rowińskiej, zatytułowany Przygody Niuty Tajtelbaum. Historia czy hagiografia?. Rowińska podniosła w nim istotne zarzuty w odniesieniu do współczesnej recepcji postaci Niuty Tajtelbaum, twierdząc, że obecna narracja o tymże poświęceniu wywodzi się z czasów PRL-u. Wskazała również na nieścisłości związane z zamachem na ul. Chmielnej, podczas którego Tajtelbaum miała zastrzelić dwóch gestapo i ranić trzeciego, którego następnie miała zabić w szpitalu. W odniesieniu do publikacji w „New York Timesie” i „Gazecie Wyborczej”, Rowińska sięgnęła do książki Akcje zbrojne podziemnej Warszawy 1939-1944 autorstwa Tomasza Strzembosza, podkreślając, że cel akcji był skierowany przeciwko informatorom gestapo, a nie jego funkcjonariuszom. Zwróciła uwagę na relację Jerzego Duracza z w/w specgrupy, zgromadzoną w Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego, która sugeruje, że atak miał miejsce na żydowskich współpracowników gestapo.

Rowińska sformułowała hipotezę, że zamach nie odbył się na Chmielnej, lecz przy Alejach Jerozolimskich, gdzie celem miało być zabicie żydowskich agentów gestapo – Tadeusza i Marii Rembowskich. Przytoczyła również twierdzenie, że wydarzenia przedstawione w amerykańskich publikacjach nie znajdują potwierdzenia w dostępnych kronikach policyjnych, co podważa powagi relacji.

Warto również zwrócić uwagę na krytykę przedstawioną przez Leszka Żebrowskiego na łamach „Naszego Dziennika”. Obwiniał on media, że biografia Niuty Tajtelbaum tworzona jest w oparciu o niepotwierdzone informacje, pozbawione solidnych źródeł historycznych. Żebrowski opisał tę narrację jako największą operację propagandową i promocję tego, czego nie da się zweryfikować w dostępnych dokumentach. Zakwestionował wydanie listu gończego za Niutą oraz jej rzekomy udział w zamachach na funkcjonariuszy gestapo, które miały być przypisane Gwardii Ludowej.

Jako jedyne źródła dotyczące Niuty, Żebrowski wskazał dokumenty Gwardii Ludowej, które dotyczyły jedynie napadu na firmę krawiecką „Michalski Józef”, gdzie zrabowano nie tylko biżuterię, ale także przedmioty codziennego użytku, takie jak halki i grzebienie. Ponadto obnażył nieprawdziwość doniesień o rzekomych sukcesach Tajtelbaum w napadzie na bank „Społem”, gdzie sytuacja zakończyła się stratami wśród napastników oraz poszkodowanymi policjantami i cywilami.

Odznaczenia i upamiętnienie

Niuta Tajtelbaum została pośmiertnie uhonorowana Orderem Krzyża Grunwaldu III klasy w dniu 19 kwietnia 1945 roku, co miało miejsce w drugą rocznicę powstania w getcie. Ten zaszczytny medal był wyrazem uznania jej heroizmu oraz działalności w trudnych czasach wojny.

W 2021 roku, z okazji 78. rocznicy wybuchu powstania w warszawskim getcie, w pobliżu metra Centrum odsłonięto mural, który oddaje hołd wszystkim kobietom walczącym w tym zrywie. Wśród dziewięciu Żydówek, które znalazły się na muralu, występuje również jej imię, upamiętniając wkład Niuty w walkę o wolność.

---

Oceń: Niuta Tajtelbaum

---