Tablica pamiątkowa poświęcona Józefowi Piłsudskiemu przy ulicy Wschodniej w Łodzi

---

Działalność tajnej drukarni PPS

W budynku usytuowanym przy ulicy Wschodniej 19, przez pewien czas mieszkał znany marszałek Polski, Józef Piłsudski, razem ze swoją żoną, ukrywając się pod fałszywym nazwiskiem Dąbrowscy. Wspólnie przeprowadzili się do Łodzi, gdzie w lokalu na I piętrze przy ul. Wschodniej 19 m. 4, Piłsudski, podając się za prawnika, prowadził tajną drukarnię „Robotnika” wraz z zecerem Kazimierzem Rożnowskim oraz Aleksandrem Malinowskim. Maszyna drukarska była zazwyczaj umieszczona na parterze, aby dźwięki jej pracy nie rozchodziły się po całym budynku. W 1899 roku, cały parter budynku był wynajmowany jako lokal użytkowy, niezamieszkały, w którym mieścił się skład bawełny i pończoch, zamykający działalność już po południu.

Tajna drukarnia dysponowała angielską maszyną drukarską Model-Press, ważącą około 115 kg (7 pudów), przeznaczoną do druku niewielkich nakładów, takich jak zaproszenia, wizytówki i zarysy ogłoszeń. W miarę upływu czasu, na początku roku 1900, wzrosła liczba aresztowań oraz przeszukań w domach osób podejrzewanych o działalność konspiracyjną. W nocy z 21 na 22 lutego 1900 roku, po tym jak wydawnictwo zostało zdekonspirowane, Piłsudski oraz jego żona Maria zostali ponownie aresztowani. W tym czasie zajęto również częściowo wydrukowany 36 numer „Robotnika”. Powodem ich aresztowania był jednorazowy zakup większej ilości papieru, co było sprzeczne z zasadami konspiracji.

Aby dowieść, że Polski Socjalistyczny Partia pomimo licznych aresztowań wciąż działa, Stanisław Wojciechowski przygotował kolejny numer (nr 36bis oraz nr 37) w Londynie, który następnie został rozprowadzony w kraju. Początkowe śledztwo miało miejsce w Łodzi, jednak już 17 kwietnia 1900 Piłsudski został umieszczony w celi nr 39 w Cytadeli Warszawskiej. Tam czekał na proces, w trakcie którego oskarżono go nie tylko o kolportaż nielegalnej prasy, ale także o rzekomy udział w zabójstwie dwóch agentów.

W obliczu trudnej sytuacji, Piłsudski zaczął symulować chorobę psychiczną. Opinię o jego rzekomych zaburzeniach psychicznych, charakterystycznych m.in. przez wstręt do osób w mundurach, wydał dyrektor warszawskiego szpitala dla obłąkanych, któremu Piłsudski zaimponował długą rozmową o malowniczej Syberii, co sprawiło, że dyrektor, będący z pochodzenia Buriatem, uwierzył w jego opowieści. Wkrótce, został przewieziony na dalsze badania do szpitala św. Mikołaja Cudotwórcy w Petersburgu, gdzie dzięki pomocy polskiego lekarza oraz działacza PPS, Władysława Mazurkiewicza, Piłsudski zdołał uciec 14 maja 1901 roku, co zostało zorganizowane przez Aleksandra Sulkiewicza. Aresztowanie oraz późniejsza ucieczka zyskały mu uznanie wśród towarzyszy z PPS, a w roku 1902, Piłsudski został włączony do rozszerzonego składu Centralnego Komitetu Rewolucyjnego.

Historia dwóch tablic pamiątkowych

W czasach PRL istniały trudności z uznawaniem dziedzictwa Józefa Piłsudskiego, co prowadziło do prób zatarcia wszelkich śladów związanych z jego osobą. Postać tego zasłużonego działacza socjalistycznego i redaktora tygodnika „Robotnik”, który był drukowany w tajnej drukarni, oraz konspiratora walczącego przeciwko caratowi, nie mieściła się w ramach obowiązującej ideologii. Dopiero po strajkach sierpniowych 1980 oraz po utworzeniu NSZZ Solidarność, a także dzięki wsparciu Regionu Łódzkiego tej organizacji, powstał Społeczny Komitet Pamięci Józefa Piłsudskiego.

Uroczyste wmurowanie i odsłonięcie tablicy pamiątkowej miało miejsce 11 listopada 1981 roku, a to wydarzenie odbyło się dzięki intensywnym staraniom wymienionego Komitetu. Było to jedno z ostatnich wydarzeń tego typu przed wprowadzeniem stanu wojennego w Polsce. Nowa tablica pamiątkowa zastąpiła zniszczoną w latach 40-tych pierwszą tablicę, która została poświęcona w 1920 roku. Miejsce, w którym znajduje się obecna tablica, kiedyś pełniło funkcję drzwi wejściowych do lokalu na parterze tego budynku.

Pierwsza tablica pamiątkowa w 1920 r.

Napis, który zdobił tablicę w 1920 roku, brzmiał:

Tu mieszkał i został aresztowany 21 II 1900 przez sługi caratu
Naczelnik Państwa Józef Piłsudski w drukarni „Robotnika”

Zbiory NAC on-line

Nowa tablica pamiątkowa z 1981 r.

Napis na tablicy, odsłoniętej 11 listopada 1981, zawierał:

Józef Piłsudski zamieszkał w tym domu w 1889 r.
Tu redagował i drukował organ PPS „Robotnik”
Aresztowany 21 II 1900 r.
„Być zwyciężonym i nie ulec to zwycięstwo”

Na nowej tablicy znalazła się również podobizna Józefa Piłsudskiego. Warto zaznaczyć, że po 1920 roku marszałek Piłsudski otrzymał honorowe obywatelstwo miasta Łodzi, jednak zgodnie z relacjami ówczesnych, Łódź kojarzyła mu się z wpadką konspiracyjną.

---

Oceń: Tablica pamiątkowa poświęcona Józefowi Piłsudskiemu przy ulicy Wschodniej w Łodzi

---