Radegast (pomnik)

---

Historia

W latach 1925–1926, w trakcie realizacji budowy linii kolejowej Widzew – Zgierz, na terenie purchased od folwarku Marysin II powstała mijanka. W tym okresie urządzono również plac przeładunkowy, który jednak do momentu wybuchu II wojny światowej był wykorzystywany tylko sporadycznie.

Pod koniec 1940 roku, w obliczu problemów z dostarczaniem zaopatrzenia do getta łódzkiego oraz transportem jego produkcji przez Bałucki Rynek, władze okupacyjne Łodzi podjęły decyzję o wydzierżawieniu wspomnianej mijanki od niemieckich kolei (Deutsche Reichsbahn). W rezultacie, 7 lutego 1941 roku, uruchomiono Verladebahnhof-Radegast, znany również jako „stacja Marysin”. W stosunku do getta była to strefa odrębna, zlokalizowana w pobliżu fragmentu wschodniej granicy getta, po przeciwnej stronie obecnej ulicy Inflanckiej, wówczas nazywanej Tieflandstraße. Główna brama wjazdowa znajdowała się naprzeciw jednej z bram getta, vis-à-vis współczesnej ulicy Kolińskiego. Oba wejścia były strzeżone przez jednostki łódzkiej Schutzpolizei.

W chwili powstania, planowano, aby stacja ta służyła jako miejsce przesyłania transportem kolejowym zaopatrzenia żywnościowego oraz surowców do getta, jednakże w 1941 roku zyskała nowe znaczenie, stając się punktem, z którego dostarczano przesiedleńców do łódzkiego getta z okręgu łódzkiego oraz z Europy Zachodniej. Niedługo później posłużyła do organizowania transportów, najpierw do miejsca zagłady w Chełmnie nad Nerem (niem. SS-Sonderkommando Kulmhof), a następnie, podczas likwidacji getta w połowie 1944 roku, do komór gazowych Auschwitz-Birkenau. Po przekształceniu getta w nieoficjalny oboz pracy, do Radegastu przybywały surowce do wytwarzania, a gotowe produkty były z niego wywożone.

Wywózka Żydów rozpoczęła się 16 stycznia 1942 roku. Pierwszy transport odjechał z przystanku Radegast w kierunku Chełmna (niem. Kulmhof am Nehr). W przeciągu czterech miesięcy, do 15 maja 1942 roku, z getta wysłano wszystkich pobierających zasiłki, więźniów i handlarzy, a zaraz po nich Żydów z Europy Zachodniej. Wkrótce potem, we wrześniu 1942 roku, Niemcy zrealizowali tzw. „Wielką Szperę”, która miała na celu przekształcenie dzielnicy żydowskiej w oboz niewolniczej pracy dla III Rzeszy. W jej wyniku, pomiędzy 5 a 12 września 1942 roku, z dworca Radegast do obozu zagłady w Kulmhof wywieziono ponad 15 tys. osób, w tym dzieci poniżej 10. roku życia oraz osoby starsze powyżej 65. roku życia.

Ostateczna likwidacja getta w Łodzi, będącego ostatnim na ziemiach polskich, rozpoczęła się w 1944 roku. 29 sierpnia 1944 roku, z przystanku Radegast, odszedł do Auschwitz ostatni transport łódzkich Żydów. W sumie, do obozów Kulmhof i Auschwitz-Birkenau wywieziono około 145 tys. Żydów.

Upamiętnienie

Po zakończeniu II wojny światowej, oryginalny drewniany budynek stacji Radegast przetrwał i przez wiele lat pełnił funkcję przystanku kolejowego Łódź Radogoszcz. Wewnątrz tego obiektu znajdowały się magazyny, a obok widniały dwa torowiska, które również pozostały w oryginalnym stanie, aczkolwiek obecnie są już nieczynne.

Władze miasta Łodzi, w tym ówczesny prezydent – Jerzy Kropiwnicki, podjęły inicjatywę mającą na celu przekształcenie tego obszaru w miejsce upamiętnienia ofiar łódzkiego getta. Uroczystość otwarcia pomnika miała miejsce 29 sierpnia 2004 roku, w ramach obchodów sześćdziesiątej rocznicy likwidacji getta w Łodzi.

Pomnik Radegast został zaprojektowany przez Czesława Bieleckiego oraz Marię Twardowską, którzy przy jego realizacji współpracowali z wieloma innymi specjalistami, w tym z Lenką Cederbaum, Markiem Wiśniewskim, Moniką Rembikowską, Michałem Cederbaumem, Andrzejem Budkiem oraz Jackiem Ebertem.

W 2009 roku, z okazji pięćdziesiątej rocznicy likwidacji getta, pomnik Radegast został połączony z zabytkowym cmentarzem żydowskim w Łodzi, tworząc tym samym spójny martyrologiczny zespół pamięci, który został przemyślany w ramach szlaku pamięci opracowanego przez Grzegorza Wichrowskiego i Tadeusza Tomaszewskiego.

---

Oceń: Radegast (pomnik)

---