Marek Kędzierski

---

Życiorys

Jako dziecko urzędników, Marek Kędzierski posiada bogate korzenie rodzinne. Jest wnukiem kapitana Antoniego Maksymiliana Kędzierskiego (1900-1948), który był jednym z pierwszych Legionistów oraz aktywnym uczestnikiem Ruchu Oporu we Francji podczas II wojny światowej. Urodził się w Łodzi, skąd jego rodzice przenieśli się do Warszawy w 1956 roku, po upadku powstania warszawskiego.

W latach 1968–1973 studiował polonistykę i japonistykę na Uniwersytecie Warszawskim, a w 1978 roku uzyskał doktorat w Instytucie Badań Literackich PAN, którego promotorem był Stefan Treugutt. Owocem jego pracy doktoranckiej była pierwsza w Polsce książka o samouku irlandzkim nobliście Samuelu Beckettcie, którą wydał wspólnie z recenzentem swojego doktoratu, prof. Janem Błońskim.

W 1979 roku Kędzierski objął stanowisko adiunkta w katedrze Teorii Literatury Uniwersytetu Warszawskiego. Od grudnia 1981 roku jego losy związane są z zagranicą, gdzie przebywał w Stanach Zjednoczonych, Niemczech oraz Francji. Po 1990 roku, po zakończeniu komunizmu, nawiązał współpracę ze Starym Teatrem w Krakowie. Był jednym z założycieli Teatru Bückleina, późniejszego Teatru Atelier, gdzie współpracował z Adamem Kwaśnym i Markiem Kalitą.

W latach 1996-2017 organizował oraz współorganizował festiwale teatralne i spotkania, które odbywały się w krajach takich jak Francja, Niemcy, Polska, Szwajcaria oraz Szwecja. Obecnie Marek Kędzierski dzieli swoje życie między Niceę, Paryż i Fryburg Badeński, a także jest aktywnym członkiem Polskiego PEN-Clubu.

Działalność literacko-teatralna

Od momentu pierwszego spotkania z Samuelem Beckettem w 1980 roku, Marek Kędzierski utrzymywał z nim kontakt aż do śmierci noblisty w 1989 roku. Z tej współpracy wynikały m.in. liczne teksty krytyczne, tłumaczenia oraz adaptacje radiowe i teatralne dzieł Becketta, które stworzył Kędzierski. W przygotowywanej książce pod tytułem Brushes, której pierwsza część została wydana w Holandii w 2016 roku, autor opisuje przebieg swoich spotkań oraz współpracę z pisarzem.

Po odejściu Becketta, Kędzierski podjął współpracę w Paryżu z brytyjską producentką BBC, Barbarą Bray, znaną tłumaczką, która odegrała istotną rolę w twórczości Becketta. Ich korespondencja została opublikowana w trzecim i czwartym woluminie serii The Letters of Samuel Beckett przez Cambridge University Press w 2014 i 2016 roku. W latach 2003–2009 nagrywał rozmowy z Bray, które później przetłumaczono na wiele języków, w tym na polski, niemiecki, francuski, szwedzki, słowacki, hiszpański i rumuński. Kędzierski wspierał ją w pracy nad książką o Becketcie, której jednak sama nie zdążyła ukończyć przed swoją śmiercią w 2010 roku. O swojej współpracy z Bray opowiedział w filmowym dokumencie Rue Samuel Beckett: Barbara Bray, zrealizowanym wspólnie z paryskim fotografem Piotrem Dżumałą. Bray stała się symbolem tzw. „niewidzialnych kobiet” w kontekście ruchu #MeToo, będąc często niedocenianą ze względu na nieformalny charakter swojego związku z pisarzem.

Marek Kędzierski jest także uznawany za propagatora twórczości Thomasa Bernharda. Przełożył pięć powieści tego austriackiego pisarza, a jego komentarze dotyczące Bernharda regularnie pojawiają się w Polsce. Dodatkowo zasiada w radzie wiedeńskiej Fundacji Bernharda. W 2008 roku uczestniczył w wypadku samochodowym razem z bratem Bernharda, Peterem Fabjanem, co opisał w prozatorskim utworze Aurach.

Jako autor esejów o sztuce, Kędzierski pisał m.in. na temat takich artystów jak Francis Bacon, Louise Bourgeois i Alberto Giacometti. Jego esej poświęcony Giacomettiemu został opublikowany w osobnym tomie i pozostaje jedyną polską książką poświęconą temu artyście.

Od 1992 roku Kędzierski jest związany z bydgosko-toruńskim Kwartalnikiem Artystycznym, w którym opublikował około stu tekstów krytycznych i tłumaczeń oraz był redaktorem tematycznych wydań dotyczących takich autorów jak Beckett, Bernhard, Giacometti oraz Bacon. Jego prace ukazywały się także w wielu polskich pismach, takich jak Teksty, Dialog, Literatura na Świecie, Teatr, Didaskalia, Konteksty, oraz Polska Sztuka Ludowa i Rzeczpospolita. Od 2009 roku współpracuje z berlińskim kwartalnikiem LETTRE International – Kulturzeitschrift, gdzie publikował obszerne wywiady z wieloma znaczącymi twórcami, takimi jak Walter Asmus, Barbara Bray, John Calder, Romeo Castellucci, Peter Fabjan, Jérôme Lindon, James Lord, Krystian Lupa oraz Krzysztof Warlikowski. W Niemczech zwłaszcza angażował się również w pracę w radiu, przygotowując eseje radiowe i adaptacje prozy Becketta.

W 2016 roku Kędzierski opowiedział o swojej pracy na antenie Radia Dwójka w serii Zapiski ze współczesności. W wywiadzie z Feargalem Whelanem z Dublina, zatytułowanym Fail Better, omawiał swoje działania w teatrze i na festiwalach.

Kędzierski organizował i współorganizował wiele międzynarodowych festiwali teatralnych, takich jak journées beckett w Strasburgu w 1996 roku, Beckett in Berlin w 2000 roku, transpositions w Krakowie w latach 2002 i 2006, a także Beckett in Zürich w 2006 roku. W 2017 roku, razem z Raimundem Schallem, zorganizował festiwal better: Beckett@111 we Fryburgu Badeńskim i Trondheim w Norwegii. Od 1994 roku inscenizował na scenach w Polsce oraz w kilku państwach europejskich i USA teksty takich autorów jak S. Beckett, T. Bernhard, R. Pinget, W. Gombrowicz, oraz J.L. Borges.

Główne publikacje

Książki

W dorobku Marka Kędzierskiego znajdują się liczne publikacje, które ukazują jego wyjątkowe zdolności twórcze oraz naukowe. Jednym z takich dzieł jest Samuel Beckett, będący efektem współpracy z Janem Błońskim, wydany przez Czytelnik w Warszawie w 1983 roku (ISBN 83-07-00687-2).

Innym znaczącym tytułem w jego repertuarze jest „Samuel Beckett” z 1990 roku (ISBN 83-214-0722-6). W 1994 roku Kędzierski zaprezentował powieść pt. lucid intervals blind summits, wydaną przez University Editions w USA (ISBN 9781560021650).

W tym samym roku ukazała się bezludzie, a następnie modliszka w 1995 roku (ISBN 837124018X). Książka bez miary z roku 1997 (ISBN 978-83-7124-072-0) również wyróżnia się w jego twórczości.

Rocznik 2013 przyniósł artykuł Alberto Giacometti i jego „rzeczywistość” opublikowany w Kwartalniku Artystycznym 88, a w 2020 roku Kędzierski współpracował przy tworzeniu Pułapka Becketta z Krzysztofem Myszkowskim, wydanym przez Dom Wydawniczy Margrafsen w Bydgoszczy (ISBN – 978-83-65533-89-0).

Przekłady książkowe

W kontekście tłumaczeń, Kędzierski przetłumaczył wiele znaczących utworów literackich. W 1993 roku ukazał się przekład Samuel Beckett Watt (ISBN 83-7003-503-5, Pomorze, Bydgoszcz). W 1997 roku w Oficynie Literackiej wydał Malone umiera (ISBN 8371240627), a także przekłady dzieł Thomas Bernhard, w tym Bratanek Wittgensteina w tym samym roku (ISBN 83-7124-061-9).

W dalszym ciągu jego twórczości znajdują się przekłady Przegrany, Dawni mistrzowie, Moje Nagrody, a ich wspólnym wydawcą jest Czytelnik, Warszawa.

Dodatkowo, w 2015 roku zrealizował przekład Café Hiena autorstwa Jany Benovej dla Wyd. Nisza (ISBN 978-83-62795-36-9). Ostatnie edycje jego przekładów, Bratanek Wittgensteina 2 oraz Przegrany 2, ukazały się w 2019 roku.

Warto również zaznaczyć, iż Kędzierski przetłumaczył teksty autorów takich jak Beckett, Bernhard, Giacometti oraz wiele innych w ramach swoich publikacji w czasopismach, jak również dramaty Becketta, które były przez niego inscenizowane.

Inscenizacje teatralne, z nazwiskami wykonawców

Teatr Bückleina Kraków

W 1994 roku na deskach Teatru Bückleina w Krakowie wystawiono sztukę Watt autorstwa Samuela Becketta, w której wystąpili Marek Kalita, Janusz Koprowski oraz Jacek Poniedziałek.

Następnie, w 1995 roku, dramat Końcówka również Becketta, zgromadził tak znaczące postaci jak M. Kalita, J. Koprowski, Piotr Skiba oraz Ewa Sąsiadek. W tym samym roku na scenie pojawiła się Komedia, w której zagrali E. Sąsiadek, M. Kalita i Małgorzata Gałkowska.

Rok 1997 to czas na kolejne dzieło Becketta, Nie ja, w którego obsadzie znalazła się Małgorzata Hajewska-Krzysztofik.

Teatr Atelier Kraków

Teatr Atelier w Krakowie w 1998 roku gościł spektakl Półprawdy 1-2, w którym wystąpili M. Kędzierski oraz Ewa Kaim.

Kolejnym ważnym wydarzeniem była inscenizacja Inkwizytorium Roberta Pingeta, która miała miejsce w 1999 roku, a w rolach głównych zagrali Andrzej Hudziak oraz Marek Kalita. W tym samym roku przyjęto również sztukę T. Bernharda Contra Heidegger.

Rok 2002 przyniósł sztukę Taśma Krappa, w której wystąpił ponownie M. Kalita, a na 2003 roku zaplanowano Hipotezę Pingeta z jego udziałem.

Narodowy Stary Teatr Kraków

W 2002 roku na deskach Narodowego Starego Teatru w Krakowie zrealizowano spektakl Cudowne dni, w obsadzie którego znalazły się takie postaci jak Alicja Bienicewicz oraz Edward Wnuk.

Badisches Staatstheater, Karlsruhe

W 2005 roku na scenie Badisches Staatstheater w Karlsruhe zaprezentowano utwór Witolda Gombrowicza Auf eigene Faust (Dziennik), w wykonaniu Juerg Hummela.

Seven Stages, PushPush Theater, Atlanta

Rok 2006 przyniósł realizację Endgame (Końcówka) Samuela Becketta, w której grali Tim Haberger, Justin Welborn, Marc McPherson oraz Dede Bloodworth, a spektakl ten zagościł w wielu renomowanych teatrach w USA oraz Europie.

W kręgu dzieł Becketta znalazły się również Quelques mots sur le silence, Pas moi, L’innommable, Comédie, w których brali udział Claire Aveline, Valérie Blanchon oraz Christian Montout.

Na zakończenie warto wspomnieć o La Celda według J.L. Borgesa, mini-opera skomponowana przez Mesiasa Maiguashca, która miała miejsce w 2008 roku, a także zaangażowanie M. Kality w to przedsięwzięcie.

Helsingborgs Stadsteater, Helsingborg, Szwecja

W 2010 roku w Helsingborgu przedstawiono sztukę I tredje person (Ja w trzeciej osobie) autorstwa Thomasa Bernharda, w wykonaniu Michalisa Koutsogiannakisa, w Villa Musica Mainz w Moguncji w Niemczech. Kolejne dzieło, Wäre ich der Steinway…, przyniosło kompozycje według Alwynne Pritchard oraz Kirsten Reese.

W 2014 roku miała miejsce emisja dzieła Bernharda na Südwestrundfunk SWR 2, w którym zaprezentowali się Martin Schwab oraz Klaus Steffes-Holländer z E-Werk Freiburg w Niemczech.

W 2017 roku wystawiono Nicht ich oraz Non io w wersji niemieckiej i włoskiej, jak również Katastrophe (Katastrofa), w której zagrał Tjadke Biallowons.

---

Oceń: Marek Kędzierski

---