Marian Spychalski

Polityka i administracja

Marian Spychalski, znany również pod pseudonimami „Marek” oraz „Orka”, urodził się 6 grudnia 1906 roku w Łodzi, a jego życie zakończyło się 7 czerwca 1980 roku w Warszawie. Był to wybitny działacz komunistyczny, który odegrał istotną rolę w politycznym życiu Polski w okresie powojennym.

W latach 1944–1952 pełnił funkcję posła do Krajowej Rady Narodowej oraz na Sejm Ustawodawczy. Jednakże w październiku 1951 roku został pozbawiony immunitetu, co wpłynęło na jego późniejsze losy.

W 1945 roku Spychalski był jednym z założycieli Biura Organizacji Odbudowy Warszawy, które później przekształcono w Biuro Odbudowy Stolicy. Od 1950 do 1956 roku był więźniem politycznym, co stanowiło z pewnością trudny okres w jego biografii. Po zwolnieniu z więzienia, od 1957 do 1972 roku, był posłem na Sejm PRL w kolejnych kadencjach: II, III, IV i V.

W swojej karierze publicznej zasiadał również w Komitecie Centralnym oraz Biurze Politycznym KC PZPR w latach 1956–1970. Jego wpływy sięgały także na stanowiska takie jak przewodniczący Rady Głównej Społecznego Funduszu Odbudowy Stolicy oraz prezydent Warszawy w latach 1944–1945.

Pełnił też wiele innych funkcji, w tym przewodniczącego Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu w latach 1968–1971 oraz przewodniczącego Rady Państwa w latach 1968–1970. Był uczestnikiem tajnego Centralnego Biura Komunistów Polski przy Komitecie Centralnym WKP (b) od 11 lipca 1944 roku.

Podczas II wojny światowej, w 1942 roku, Spychalski stał na czele Sztabu Głównego Gwardii Ludowej, a w 1944 roku szefował Sztabowi Głównemu Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego. W 1956 roku objął stanowisko szefa Głównego Zarządu Politycznego WP. W 1949 roku pełnił też funkcję ministra odbudowy i budownictwa, a w latach 1956–1968 był ministrem obrony narodowej. Jego kariera zakończyła się na najwyższym szczeblu, gdyż 7 października 1963 roku został mianowany marszałkiem Polski, co czyni go ostatnią osobą, która otrzymała ten tytuł.

Spychalski z wykształcenia był inżynierem architektem, co idealnie wpisywało się w jego rolę jako budowniczego Polski Ludowej. Jego działalność pozostawiła trwały ślad w historii kraju i nadal jest przedmiotem badań oraz analiz historycznych.

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Marian Spychalski przyszedł na świat 6 grudnia 1906 roku w Łodzi. Pochodził z rodziny robotniczej, gdzie jego ojcem był Józef, mistrz w fabryce Frenkla, a matką Franciszka Leśkiewicz, krawcowa z okolic Sieradza, z wsi Kowale nad Wartą. Miał brata, Józefa Spychalskiego, który pełnił rolę komendanta Armii Krajowej w Krakowie. W czasie I wojny światowej mieszkał z matką w ich rodzinnej wsi, jednak w 1919 roku wrócił do Łodzi.

Dwudziestolecie międzywojenne

W 1926 roku zakończył swoją edukację w Męskim Gimnazjum Matematyczno-Przyrodniczym w Łodzi, mieszczącym się przy ul. H. Sienkiewicza 49. W 1929 roku stał się członkiem Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej „Życie”. Rozpoczął studia na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej, gdzie w 1929 roku zdobył II nagrodę za pracę dotyczącą mieszkań dla robotników. W czasie studiów odbył praktyki w Czechosłowacji, które pozwoliły mu zgłębić tamtejszą architekturę. Ukończenie studiów z wyróżnieniem w 1931 roku zaowocowało dyplomem inżyniera architekta.

Po ukończeniu studiów rozpoczął pracę w pracowni architektonicznej Czesława Przybylskiego. Przystąpił do Komunistycznej Partii Polski, w której ramach zajmował się badaniem legalnych organizacji społeczno-politycznych. Od 1932 roku był także członkiem Stowarzyszenia Architektów Polskich oraz Towarzystwa Urbanistów Polskich. W czerwcu 1933 roku objął stanowisko w Wydziale Planowania Zabudowy Miasta Poznań, gdzie podejmował działania mające na celu ochronę przed inwigilacją ze strony warszawskiej policji.

5 lutego 1935 roku ożenił się z Barbarą Skrzypczak, absolwentką Wydziału Pedagogicznego Wolnej Wszechnicy Polskiej i również członkinią KPP. W 1933 roku zainicjował utworzenie Koła Młodych Lekarzy, gdzie członkowie zajmowali się opieką medyczną dla działaczy rewolucyjnych.

W 1934 roku zdobył drugie miejsce w architektonicznym konkursie na projekt ogólnego planu zabudowy Katowic, a w czerwcu 1935 roku został kierownikiem Pracowni Planu Ogólnego w Warszawie. Opracowywał wtedy ważne projekty, takie jak Dzielnica Piłsudskiego. W 1936 roku zdobył drugie miejsce w konkursie na centralną część Gdyni. Kolejnym jego osiągnięciem było uzyskanie Grand Prix w Paryżu w 1937 roku z tytułu nowego planu zabudowy Warszawy. W 1938 roku wyjechał do Holandii i Niemiec na badania zagospodarowania przestrzennego dużych miast.

W jego dorobku z okresu międzywojennego znalazły się m.in.:

II wojna światowa

W czasie II wojny światowej Spychalski pozostawał w Warszawie. Na początku okupacji kontynuował tajną pracę nad planami odbudowy stolicy, uwzględniając zniszczenia wojenne. 8 grudnia 1939 roku dotarł do Lwowa, aby przyprowadzić swoją żonę Barbarę oraz córkę Hannę, które schroniły się tam po wybuchu wojny. Jednak zamiast podejmować pracę w okupowanym Lwowie, zdecydował się na nielegalny powrót do Warszawy z rodziną, co miało miejsce w sylwestrową noc 1939 roku.

W 1940 roku ochoczo zaangażował się w działalność w konspiracyjnej Pracowni Architektoniczno-Urbanistycznej, przy Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej. Jako szef Sztabu Głównego Gwardii Ludowej miał na uwadze złożoną strategię koordynacji pomocy dla partyzanckiej inteligencji. Z powodu zaangażowania w konspiracyjną działalność, musiał zakończyć współpracę z Pracownią w 1942 roku.

W tym trudnym czasie zdobył zaufanie w grupie „Biuletynu Radiowego” oraz został członkiem Egzekutywy Centralnej, a także dowódcą grup bojowych nowej organizacji lewicowej Związku Walki Wyzwoleńczej. Po 1942 roku związany był z Polską Partią Robotniczą i stanął na czele Sztabu Głównego Gwardii Ludowej. W wyniku konfliktu z Bolesławem Mołojcem, został usunięty ze stanowiska szefa sztabu, a od stycznia 1943 roku kierował Wydziałem II Sztabu Głównego, odpowiadającym za wywiad.

Historyk Władysław Bułhak wspominał o trudnej sytuacji Spychalskiego, w tym o przyznaniu się do współautorstwa donosu do Gestapo, co jednak budziło wątpliwości co do jego wiarygodności zeznań. Po różnych zawirowaniach, w listopadzie 1950 roku odwołał swoje zeznania o doniesieniu. Zaletą tego, że Zygfryd Wolniak i wcześniej Piotr Jaroszewicz odmawiali obciążających zeznań wobec Spychalskiego, były okoliczności presji, w jakiej się znajdowali.

Od stycznia 1944 roku został wybrany do Krajowej Rady Narodowej. Po utworzeniu Armii Ludowej stawał się szefem Oddziału II Sztabu Głównego, a jego rola w Komitecie Centralnym PPR stała się kluczowa. Na zlecenie Władysława Gomułki reprezentował Polskę w Moskwie, a jego obecność na posiedzeniach w Moskwie miała miejsce w maju 1944 roku, kiedy to uczestniczył w ważnych negocjacjach dotyczących Polski. W Lublinie przybył, aby wziąć udział w rozmowach oraz przy tworzeniu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, a także był jednym z współautorów Manifestu PKWN.

Okres powojenny

Po wojnie, od 19 września 1944 roku, piastował urząd prezydenta Warszawy w ramach PKWN, a cztery dni wcześniej przejął władzę w stolicy. Jako przewodniczący Rady Narodowej Warszawy, w listopadzie 1944 roku spotkał się z Józefem Stalinem, gdzie złożył raport krytykujący plany przeniesienia stolicy do Łodzi, Krakowa lub Lublina. Spychalski aktywnie zabiegał o odbudowę Warszawy.

W 1945 roku podjął decyzje organizacyjne, które przyczyniły się do stworzenia Biura Odbudowy Stolicy, na którego czoło powołał Jana Zachwatowicza. W tym czasie został awansowany na generała brygady oraz generała dywizji. Od 1945 do 1949 roku pełnił rolę wiceministra obrony narodowej i stał się zastępcą naczelnego dowódcy Wojska Polskiego. Razem z Michałem Żymierskim nadzorował własnego przełożonego.

Harmonijnie spędził czas przy nadzorze Biura Politycznego PPR, gdzie do 1948 roku bronił Gomułki, aż do momentu, gdy to on stał się celem izolacji, a działania w kierunku wiążących dla armii decyzji stały się jego zadaniem. Otrzymał także uwagę od Wiktora Lebiediewa, ambasadora ZSRR w Polsce, który zauważył, że Spychalski kieruje się „uczuciem nienawiści do ludzi radzieckich” i krytykował działania polityczne Spychalskiego.

W 1949 roku Spychalski został ministrem odbudowy, a następnie budownictwa, co wprowadziło dla niego możliwości podejmowania się projektów renowacyjnych, takich jak Trasa W-Z w Warszawie, Pałac Staszica, Pałac Radziwiłłów oraz odsłonięcie pomnika Mikołaja Kopernika. Pełniąc te funkcje, Spychalski również wspierał prace rekonstrukcyjne kościoła św. Anny, uzgadniając plany dla Grobu Nieznanego Żołnierza z Zygmuntem Stępińskim.

Polska Rzeczpospolita Ludowa

Na początku 1956 roku, rozważano dalsze losy Spychalskiego na posiedzeniu Biura Politycznego PZPR. Bolesław Bierut zaproponował proces, jednak większość członków zgromadzenia była przeciwna. Ostatecznie postanowiono zwolnić go w ramach amnestii, a po dłuższym czasie podtrzymano decyzję o wykluczeniu go z partii.

Spychalski wyszedł na wolność 9 marca 1956 roku, lecz nie oczyścił swojego imienia, a decyzja nowego sekretarza generalnego Edwarda Ochaba również potwierdziła wykluczenie go z PZPR. Wkrótce, 28 lipca 1956 roku, VII Plenum KC PZPR zniosło oskarżenia, a dwa dni później przywrócono mu legitymację partyjną.

Od października 1956 roku powrócił do władzy, a jego wpływy utrzymywały się w składzie KC (do 1971) oraz Biura Politycznego KC PZPR (do 20 grudnia 1970). Pracując blisko Władysława Gomułki, Spychalski zdobył zaufanie obozu rządowego, a w styczniu 1957 roku osiągnął 97,9% głosów w wyborach do Sejmu PRL II kadencji.

Od końca lat 50. Spychalski sprawował różne kluczowe funkcje, a w 1963 roku otrzymał stopień wojskowy marszałka Polski, będąc ostatnią osobą, której go nadano. Zajmował się także pracą w Społecznym Funduszu Odbudowy Kraju i Stolicy, dzięki któremu udało się zrealizować odbudowę wielu zabytków kultury, takich jak Pałac w Wilanowie, Pałac Na Wodzie w Łazienkach oraz wiele innych.

Śmierć i pogrzeb

Marian Spychalski zmarł 7 czerwca 1980 roku w Warszawie i został pochowany w Alei Zasłużonych na cmentarzu Wojskowym na Powązkach. W ostatnim pożegnaniu udział wzięli m.in. przewodniczący Rady Państwa, prof. Henryk Jabłoński, oraz liczni członkowie Biura Politycznego KC PZPR. Mowę pogrzebową w imieniu żołnierzy WP wygłosił minister obrony narodowej, gen. armii Wojciech Jaruzelski.

Życie prywatne

Marian Spychalski od 1935 roku był w związku małżeńskim z Barbarą Matyldą z domu Skrzypczyk, która żyła w latach 1910–1988. Para doczekała się trzech dzieci: dwóch córek, Anny, znanej jako historyk sztuki oraz autorka publikacji dotyczących Hieronima Boscha, oraz Małgorzaty, urodzonej w 1942 roku, która pracowała jako scenograf. Niestety, ich syn Marek, który przyszedł na świat 16 maja 1946 roku, zmarł tragicznie w lipcu 1947 roku, mając zaledwie rok i dwa miesiące. W swoich pamiętnikach Spychalski odnosi się do bolesnych wydarzeń związanych z jego synem, twierdząc, że uległ on śmierci wskutek otrucia, co miało być częścią spisku mającego na celu zwabienie samego Spychalskiego do Szczawnicy, gdzie przebywał wraz z żoną.

Zarówno życie osobiste, jak i zawodowe Spychalskiego naznaczone były dramatami. Po oskarżeniu go w 1951 roku o próbę obalenia ustroju, znalazł się w areszcie, a jego żona nieustannie starała się o jego uwolnienie, nawet próbując interweniować u Marii Dąbrowskiej, jednak bezskutecznie.

Marian miał także rodzeństwo – trzech braci i siostrę. Wśród jego braci wyróżniał się Józef, który zyskał tytuł pułkownika piechoty Wojska Polskiego. W 1939 roku pełnił rolę dowódcy Batalionu Stołecznego, broniąc zachodniego odcinka Warszawy, który obejmował takie dzielnice jak Wola, Koło i Powązki. Po pewnym czasie, od września 1942 roku, został Komendantem Okręgu Krakowskiego Armii Krajowej. Jego życie zakończyło się w tragicznym momencie – zamordowano go w sierpniu 1944 roku w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen.

Awanse

Marian Spychalski miał szereg znaczących awansów, które świadczą o jego karierze wojskowej.

  • major – 1943,
  • podpułkownik – 1 stycznia 1944,
  • pułkownik – 11 listopada 1944,
  • generał brygady – 6 lutego 1945,
  • generał dywizji – 3 maja 1945,
  • generał broni – 22 lipca 1957,
  • marszałek Polski – 7 października 1963.

Ordery i odznaczenia

Marian Spychalski, wybitna postać w historii Polski, został odznaczony licznymi medalami i orderami, potwierdzającymi jego zasługi dla kraju. Poniżej przedstawiamy szczegółowy wykaz należących do niego odznaczeń.

  • Order Budowniczych Polski Ludowej, przyznany 6 grudnia 1961,
  • Order Sztandaru Pracy I klasy, otrzymany w 1959,
  • Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, nadający się 21 lipca 1946,
  • Order Krzyża Grunwaldu II klasy, przyznany 3 stycznia 1945,
  • Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski,
  • Order Krzyża Grunwaldu III klasy, nadany 30 kwietnia 1944,
  • Krzyż Kawalerski Orderu Wojennego Virtuti Militari, przyznany 11 maja 1945,
  • Krzyż Partyzancki, otrzymany 12 czerwca 1946,
  • Medal za Warszawę 1939–1945, przyznany 17 stycznia 1946,
  • Medal za Odrę, Nysę, Bałtyk,
  • Medal Zwycięstwa i Wolności 1945,
  • Złoty Medal „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny”,
  • Srebrny Medal „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny”,
  • Brązowy Medal „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny”,
  • Medal 10-lecia Polski Ludowej, przyznany w 1955,
  • Medal 30-lecia Polski Ludowej, otrzymany w 1974,
  • Medal „Za udział w walkach o Berlin”,
  • Złoty Medal „Za zasługi dla obronności kraju”,
  • Srebrny Medal „Za zasługi dla obronności kraju”,
  • Brązowy Medal „Za zasługi dla obronności kraju”,
  • Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego, przyznana w 1963,
  • Odznaka honorowa „Zasłużonemu Działaczowi ORMO”,
  • Odznaka Honorowa Polskiego Czerwonego Krzyża,
  • Złota Odznaka Honorowa Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej, nadana w 1964,
  • Odznaka honorowa „Za zasługi dla Gdańska”, przyznana w 1960,
  • Złota Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy”, nadana w 1960,
  • Złota odznaka „Zasłużonemu w rozwoju województwa katowickiego”, otrzymana w 1960,
  • Odznaka honorowa „Zasłużony dla Warmii i Mazur”, przyznana w 1960,
  • Odznaka „Zasłużonemu Opolszczyźnie”, nadana w 1968,
  • Odznaka „Budowniczy Nowej Huty”, przyznana 30 marca 1960,
  • Krzyż Wielki Orderu Korony, nadany przez Belgię,
  • Order Georgi Dimitrowa, przyznany przez Bułgarię w 1970 roku,
  • Czechosłowacki Wojskowy Order Lwa Białego „Za zwycięstwo”, otrzymany w 1947,
  • Gwiazda I klasy Czechosłowackiego Wojskowego Orderu Lwa Białego „Za zwycięstwo”, przyznana w 1949,
  • Wielki Krzyż Orderu Białej Róży, odznaczenie z Finlandii,
  • Order Partyzanckiej Gwiazdy I stopnia, nadany przez Jugosławię w 1946,
  • Medal „Za Odwagę”, przyznany przez Jugosławię w 1946,
  • Order Jugosłowiańskiego Sztandaru,
  • Order Lenina, odznaczenie z ZSRR, nadane w 1968,
  • Medal „Za zwycięstwo nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”, przyznany przez ZSRR,
  • Medal jubileuszowy „Dwudziestolecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”, nagroda from ZSRR z 1965 roku,
  • Odznaka „25 lat Zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”, przyznana przez ZSRR w 1970 roku,
  • Medal jubileuszowy „Trzydziestolecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”, nadany przez ZSRR w 1975 roku,
  • Medal jubileuszowy „50 lat Sił Zbrojnych ZSRR”, przyznany w 1968 roku,
  • Medal jubileuszowy „W upamiętnieniu 100-lecia urodzin Władimira Iljicza Lenina”, nadany przez ZSRR w 1969 roku,
  • Doktorat honoris causa nauk prawnych Uniwersytetu Pendżabu w Lahaur, przyznany w 1970 roku przez Pakistan.

Przypisy

  1. Wyszukiwarka grobów w Warszawie. [dostęp 02.05.2023 r.]
  2. Marcin Napiórkowski, Powstanie umarłych. Historia pamięci 1944–2014, Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2016, ISBN 978-83-65369-24-6, s. 156.
  3. Klaudia Ziółkowska, Czapla z powstańczą skrytką i 7,5 miliona innych historii, portal TVN Warszawa, 08.06.2016 r.
  4. Grzegorz Piątek: Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944−1949. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B, 2020, s. 36. ISBN 978-83-280-3725-0.
  5. Robert Spałek: Kierownictwo PZPR i MBP w poszukiwaniu „wroga wewnętrznego”. Wokół drogi do procesu Mariana Spychalskiego w latach 1948–1956, [w:] Kazimierz Krajewski, Tomasz Łabuszewski (red.) „Zwyczajny” resort. Studia o aparacie bezpieczeństwa 1944−1956. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2005, s. 514. ISBN 83-89078-79-1.
  6. Robert Spałek: Kierownictwo PZPR i MBP w poszukiwaniu „wroga wewnętrznego”. Wokół drogi do procesu Mariana Spychalskiego w latach 1948–1956, [w:] Kazimierz Krajewski, Tomasz Łabuszewski (red.) „Zwyczajny” resort. Studia o aparacie bezpieczeństwa 1944−1956. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2005, s. 556. ISBN 83-89078-79-1.
  7. MarianM. Spychalski MarianM., Warszawa architekta, Warszawa: Bellona, 2015, s. 165–167, ISBN 978-83-11-13416-4.
  8. MarianM. Spychalski MarianM., Warszawa architekta, Warszawa: Bellona, 2015, s. 157, ISBN 978-83-11-13416-4.
  9. MarianM. Spychalski MarianM., Warszawa architekta, Warszawa: Bellona, 2015, s. 125, ISBN 978-83-11-13416-4.
  10. Marian Spychalski: Warszawa architekta. Wspomnienia pierwszego powojennego prezydenta stolicy. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2015, s. 46–47. ISBN 978-83-11-13416-4.
  11. Marian Spychalski: Warszawa architekta. Wspomnienia pierwszego powojennego prezydenta stolicy. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2015, s. 128. ISBN 978-83-11-13416-4.
  12. MirosławM. Szumiło MirosławM., Roman Zambrowski 1909–1977, Warszawa: IPN, 2014, s. 399, ISBN 978-83-7629-621-0.
  13. MirosławM. Szumiło MirosławM., Roman Zambrowski 1909–1977, Warszawa: IPN, 2014, s. 374, 383, 386, ISBN 978-83-7629-621-0.
  14. Czesław Grzelak, Henryk Stańczyk, Stefan Zwoliński, Armia Berlinga i Żymierskiego, Warszawa 2009, s. 42.
  15. Janusz Królikowski, Generałowie i admirałowie Wojska Polskiego 1943–1990, t. III: M–S, Toruń 2010, s. 495.
  16. WładysławW. Gomułka WładysławW., Pamiętniki, AndrzejA. Werblan (red.), t. II, Warszawa: BGW, 1994, s. 231, ISBN 83-7066-552-7.
  17. AnnaA. Sobór-Świderska AnnaA., Jakub Berman. Biografia komunisty, Warszawa: IPN, 2009, s. 127, ISBN 978-83-7629-090-4.
  18. JerzyJ. Giedroyć JerzyJ., Listy, 1946–1969, JerzyJ. Stempowski (red.), Czytelnik, 1998, s. 342, ISBN 978-83-07-02590-2.
  19. Powroty, [w:] GrzegorzG. Piątek GrzegorzG., Najlepsze miasto świata, marzec 2020, s. 76, ISBN 978-83-280-3725-0.

Oceń: Marian Spychalski

★★★★★
Średnia ocena:4.9 Liczba ocen:24