Antanas Škėma

---

Życiorys

Antanas Škėma, postać wyjątkowego znaczenia w literaturze litewskiej, przyszedł na świat w Łodzi. Jego ojciec, oddelegowany przez władze carskie, pracował w lokalnej szkole. Jego matka była Polką, a ojciec Litwinem, co odzwierciedlało złożone tło kulturowe rodziny. W obliczu wybuchu I wojny światowej, w poszukiwaniu bezpieczeństwa, rodzina opuściła Polskę i udała się do Rosji. Tam Antanas doświadczył dramatycznych wydarzeń, które na zawsze naznaczyły jego dzieciństwo; najpierw mieszkał w Woroneżu, a następnie jego losy splatały się z chaosem rewolucji rosyjskiej na terenach współczesnej Ukrainy.

Po zakończeniu wojny, w 1921 roku, rodzina wróciła do Litwy. Wkrótce po powrocie, matka pisarza zachorowała na złą chorobę psychiczną. W swoim poszukiwaniu wykształcenia, Antanas uczęszczał do Gimnazjum Radviliškis Vincasa Kudirka, a potem do Kauno Aušros gimnazija. W 1929 roku, z ambicjami medycznymi, rozpoczął studia na Uniwersytecie Litewskim w Kownie, aby w 1931 roku przenieść się na wydział prawa. Jednakże w 1935 roku jego zainteresowania zaczęły koncentrować się na teatrze.

W tym momencie dołączył do studia dramatycznego, które prowadził Vladas Fedotasa-Sipavičius. Tam rozwijał swoje umiejętności w zakresie aktorstwa oraz reżyserii, a swoje pierwsze kroki stawiał na deskach teatru w Kownie. Od końca 1939 roku przez kilka lat zagrał w Litewskim Teatrze Narodowym w Wilnie, gdzie zdobywał doświadczenie i szlifował swój talent.

W 1941 roku wziął udział w ruchu oporu na Litwie, co odzwierciedlało jego zaangażowanie w sprawy ojczyzny. Po wojnie, w 1944 roku, emigrował z Litwy, uciekając przed władzą sowiecką, i osiedlił się w Niemczech. Tam, podobnie jak wiele innych osób, spędził długie lata w obozach dla przesiedleńców, powracając do twórczości literackiej.

Rok 1947 był dla niego rokiem przełomowym, kiedy to opublikował swój tom opowiadań oraz stworzył pierwsze sztuki. W 1949 roku przeniósł się do Stanów Zjednoczonych, gdzie zarabiał na życie jako robotnik fabryczny oraz windziarz w hotelu w Nowym Jorku. Pomimo trudności, aktywnie uczestniczył w życiu teatralnym litewskiej społeczności w USA i Kanadzie.

Pisał liczne artykuły do gazet i czasopism emigracyjnych, a także opublikował kolejne tomiki nowel oraz eseje. W 1950 roku, z okazji jego czterdziestych urodzin, litewska gazeta z Chicago „Draugas” zamieściła jego autobiografię. Niestety, życie Antanasa Škėmy zakończyło się tragicznie w 1961 roku, kiedy to zginął w wypadku samochodowym w Pensylwanii.

Twórczość

Antanas Škėma był wybitnym aktorem i reżyserem, którego twórczość obejmowała dramaty oraz opowiadania. W 1947 roku, w Wilnie, ukazał się jego zbiór opowiadań zatytułowany Głownie i iskry (Nuodėguliai ir kibirkštys). Niemniej jednak, jego najbardziej rozpoznawalnym dziełem pozostaje powieść z lat 50. XX wieku pt. Biały całun (Balta drobulė), która została przyjęta z pewną rezerwą w kręgach emigracyjnych, głównie ze względu na łamanie różnorodnych tabu, wijących się m.in. w sferze estetycznej, obyczajowej oraz narodowościowej.

Aktualnie dzieło to uznawane jest za pierwszą oraz być może najważniejszą litewską powieść modernistyczną, która wpłynęła na oderwanie litewskiej prozy od „zaściankowego” realizmu. Antanas Škėma, pisząc tę powieść w latach 1952–1954, wplatał w nią wątki autobiograficzne, co czyni ją osobistym dokumentem jego przeżyć. Pisarz postrzegał siebie jako outsidera, pozbawionego spójnej tożsamości oraz jednostronnej i ściśle określonej samoświadomości narodowej, która mogłaby mieścić się w szerokich społecznych ramach akceptacji.

Jednym z ostatnich utworów jego autorstwa była powieść Izaokas, której publikacja miała miejsce dopiero po jego śmierci. W 1961 roku, we wrześniu, przekazał rękopis Vytautasowi Kavolisowi, który uczestniczył w konferencji organizacji Santaros-Šviesos federacija w Ameryce. Škėma jest uważany za jednego z najbardziej znanych przedstawicieli katastroficznego nurtu litewskiego modernizmu XX wieku. Jego wkład w modernizację współczesnej litewskiej literatury pięknej nie może zostać zlekceważony, a jego osiągnięcia w dziedzinie dramaturgii uplasowały go w gronie najważniejszych litewskich twórców na emigracji.

Nawiązania

Loreta Mačianskaitė, posiadająca tytuł doktora nauk humanistycznych oraz status profesora nadzwyczajnego, zadedykowała Antanasowi Škėmie wiele swoich prac, w których dokładnie bada zarówno jego życie, jak i literacką twórczość.

W roku 2019 zadebiutował film pt. Izaokas, zrealizowany przez reżysera Jurgisa Matuleviciusa, który bazuje na powieści Škėmy o tej samej nazwie.

Dzieła

Antanas Škėma, litwin, znany ze swojej twórczości literackiej, pozostawił po sobie szereg znaczących dzieł, które odzwierciedlają jego różnorodne zainteresowania oraz styl. Jego twórczość obejmuje liczne tytuły, w tym:

• Głownie i iskry, 1947,
• Živilė, 1948,
• Šventoji Inga, 1952,
• Pabudimas, 1956,
• Žvakidė, 1957,
• Balta drobulė, 1958,
• Čelesta, 1960,
• Izaokas.

---

Oceń: Antanas Škėma

---