Jerzy Znosko

---

Życiorys

Młodość i II wojna światowa

Jerzy Znosko, syn Konstanty, pochodzący z Wileńszczyzny, przybył na świat w otoczeniu rodzinnym, w którym jego przodkowie posiadali majątek ziemski. Jego matka, Bronisława Ciepłucha, zainspirowała syna do poszukiwania wiedzy. W rodzinie miał dwóch młodszych braci.

Uczęszczał do szkoły podstawowej oraz gimnazjum w Łodzi, gdzie w ostatnich dniach przed wybuchem II wojny światowej zdobył mowę, a także uzyskał małą maturę. Już od 1936 roku Znosko zaczął treningi w florecie, co doprowadziło go do mistrzostwa szkół średnich w maju 1939 roku, dzięki czemu zyskał miejsce w kadrze narodowej.

W momencie wybuchu wojny w 1939 roku, jako ochotnik, zgłosił się do kompanii wartowniczej nr 4/41, dowodzonej przez por. rez. Bronisława Kędzierskiego z 28 pp. Po długich marszach odwrotowych dotarł do Lubomla na Wołyniu. Następnie, uciekając przed sowietami, zmierzając w stronę Chełma Lubelskiego, walczył w obronie Warszawy. 30 września 1939 roku jego oddział został wcielony do 9 Pułku Strzelców Konnych, a następnie, po paru dniach, do pułku Bohdan, włączonego do Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie” pod dowództwem gen. Franciszka Kleeberga.

Po udziale w bitwie pod Kockiem, Znosko trafił do niewoli niemieckiej. Jego los na krótko wiązał się z obozem jenieckim w Twierdzy Dęblin. 22 października 1939 roku wrócił do Łodzi, gdzie kontynuował edukację w liceum do momentu, gdy nowe władze niemieckie zamknęły polskie szkoły. Po wybuchu II wojny światowej, od końca lata 1940 roku, pracował jako robotnik fizyczny przy rozbudowie lotniska w Lublinku k. Łodzi. Później, od zimy 1940 roku, był zatrudniony w przemyśle w fabryce trykotaży, a od listopada 1942 roku aż do wyzwolenia w zakładach Siemensa-Schuckerta w Berlinie.

Po zakończeniu działań wojennych powrócił do Łodzi, nie rezygnując z edukacji, uczęszczając do Liceum im. Nowodworskiego w Krakowie, gdzie w 1946 roku uzyskał maturę. Jako wolny słuchacz zaczął studiować chemię i leśnictwo, odnosząc pierwsze sukcesy. W tym samym roku zdecydował się na podjęcie studiów geologicznych na Uniwersytecie Jagiellońskim, które ukończył w 1950 roku, uzyskując tytuł magistra z geologii oraz paleontologii, dzięki pracy „Trias, retyko-lias i dogger na obszarze między Okradzionowem a Błędowem i Niegowonicami”, napisaną pod kierunkiem Mariana Książkiewicza oraz Franciszka Biedy.

Nieustannie kontynuował pracę naukową jako asystent prof. M. Książkiewicza w latach 1948-1950, jednocześnie aktywnie uczestnicząc w życiu artystycznym, śpiewając w chórze Filharmonii Krakowskiej. Niestety w 1950 roku przez sytuację polityczną stracił swoje stanowisko asystenta.

W 1946 roku ożenił się z Krystyną Matusiak, która zmarła w 1948 roku. Następnie w 1949 roku ponownie zawarł związek małżeński z Krystyną Piotrowską, z którą doczekał się trójki dzieci: Elżbiety, Tadeusza i Jana.

W Państwowym Instytucie Geologicznym

W wyniku rekomendacji prof. M. Książkiewicza, w 1950 roku Znosko trafił do Wydziału Złóż Rud Żelaza w Państwowym Instytucie Geologicznym, gdzie do 1952 roku pełnił funkcję kierownika Pracowni Stratygrafii. Pracownia ta została utworzona do badań związanych z iłami rudonośnymi w rejonie krakowsko-częstochowskim. Rozszerzył swoje badania skalne w retyku i liasie, obejmujące obszar pomiędzy Krakowem a Wieluniem.

W latach 1952-1966 prowadził Pracownię Poszukiwań Złóż Rud Żelaza na Niżu Polskim. W 1953 roku przeniósł się wraz z całym Wydziałem do Warszawy. W okresie 1954-1955 prowadził ważne badania dotyczące osadowych złóż rud żelaza w jurze środkowej na Kłodawie i Łęczycy. W odkrytym regionie Łęczycy dokumentował złoże syderytów, co zaowocowało indywidualną Nagrodą Państwową III stopnia w 1955 roku. Stworzył również szczegółowy podział stratygraficzny jury środkowej, bazując na materiałach paleontologicznych.

W 1957 roku uzyskał stopień doktorski za pracę „Retyk i lias między Krakowem a Wieluniem”, promowaną przez prof. dr. Edwarda Passendorfera. 30 października 1958 roku Znosko otrzymał nominację na stanowisko docenta w Instytucie Geologicznym. W 1958 roku rozpoczął kolejne badania dotyczące osadowych złóż żelaza na pokrywie osadowej podłoża krystalicznego w północno-wschodniej Polsce. Zaprojektował wiercenie w Szlinokiemie (Suwałki), mające na celu określenie przyczyny regionalnej anomalii magnetycznej w Suwalszczyźnie, prowadząc do odkrycia 1 sierpnia 1962 roku złoża magnetytu tytano- i wanadonośnego na Krzemiance i Udryniu.

W latach 1960-1967 pełnił funkcję sekretarza naukowego Komitetu Nauk Geologicznych PAN, kierując się doświadczeniem z prof. Walerym Goetlu. Szefował także Zakładowi Geologii Regionalnej Polski i Świata na Uniwersytecie Warszawskim w latach 1967-1969. Po 1966 roku Znosko odkrył swoje powołanie w organizacji Pracowni Badań Tektonicznych, kierując nią do 1972 roku. Jego zainteresowanie dotyczyło głównie granicy południowo-zachodniej platformy prekambryjskiej oraz odkryć w pasażu górskim i deformacji kaledońskich. Proponował istnienie cirkumfennosarmackiej gałęzi orogenu kaledońskiego, badając też pozycję Górnośląskiego Zagłębia Węglowego i Gór Świętokrzyskich, czy znaczenie tektoniczne strefy Teisseyre’a-Tornquista.

W 1972 roku Znosko uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1989 roku zatwierdzono go jako profesora zwyczajnego. W latach 1972-1980 sprawował funkcję dyrektora Zakładu Nauk Geologicznych Polskiej Akademii Nauk. Dodatkowo był konsultantem naukowym Instytutu Geologicznego w Warszawie. Jako członek Polskiej Akademii Nauk od 1976 roku, w 1986 roku uzyskał członkostwo rzeczywiste.

Po powrocie do Instytutu Geologicznego w 1981 roku podjął kierownictwo Pracowni Tektoniki, które pełnił do 1991 roku. Uznawany za wybitnego geologa, w 1988 roku zdobył indywidualną Nagrodę Państwową II stopnia za osiągnięcia związane z geologią regionalną i tektoniką kaledonidów Europy Środkowej, a w 1999 roku przez ministra Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych I stopnia.

Jerzy Znosko był promotorem 7 prac doktorskich i autorem licznych dzieł naukowych, w tym 83 monografii, artykułów, 12 atlasów i map geologicznych, 21 atlasów i map tektonicznych.

Działalność w Radach i Stowarzyszeniach Naukowych

W latach 1975-1978 oraz 1981-1991 Znosko służył jako wiceprzewodniczący Rady Naukowej PIG. Od 1991 do 1995 roku pełnił funkcję przewodniczącego tej Rady. Jego wpływy sięgały również rad naukowych przy Zakładzie Nauk Geologicznych PAN oraz wielu innych instytutach, w tym Instytutu Nauk Geologicznych PAN oraz Instytutu Geofizyki PAN.

W 1992 roku został członkiem czynnym Polskiej Akademii Umiejętności, a w latach 1994-2000 pełnił się jako wiceprezes tej organizacji. Od 1951 roku był aktywnym członkiem Polskiego Towarzystwa Geologicznego, a od września 1977 roku członkiem Zarządu Głównego PTGeol, gdzie w 1981 roku jako wiceprezes. Od września 1986 roku cieszył się zaszczytem bycia Członkiem Honorowym PTGeol.

Miejsce spoczynku

Jerzy Znosko, który zmarł w Warszawie, został pochowany 19 stycznia 2017 na cmentarzu Komunalnym Północnym w Warszawie. Jego grób znajduje się w kwaterze W-XII-3-12-4.

Publikacje (wybór)

Oto wybór publikacji autorstwa Jerzego Znosko, który docenił wkład w rozwój geologii i stratygrafii w Polsce. Jego prace są znaczącym źródłem wiedzy w dziedzinie geologii.

• Znosko J., 1953, Budowa geologiczna okolic Błędowa i Niegowonic k/Olkusza, Biuletyn Instytutu Geologicznego, Nr 74, s. 1–60, Warszawa,
• Znosko J., 1955, Retyk i lias między Krakowem a Wieluniem, Prace Instytutu Geologicznego, t.14, s. 1–146, Warszawa,
• Znosko J., 1957, Zarys stratygrafii łęczyckiego doggeru, Biuletyn Instytutu Geologicznego, Nr 125, t. 3, s. 1–144, Warszawa,
• Znosko J., 1957, Wznoszenie się wysadu kłodawskiego w jurze i jego wpływ na genezę łęczyckich muszlowców syderytowych, Kwartalnik Geologiczny, t. 1, nr. 1, s. 90–105, Warszawa,
• Znosko J., 1957, Osady i obszary perspektywiczne do poszukiwań złóż rud żelaza na Niżu Polskim, Kwartalnik Geologiczny, t. 1, nr. 2, s. 303–328, Warszawa,
• Znosko J., 1959, Wstępny zarys stratygrafii utworów jurajskich w południowo-zachodniej części Niżu Polskiego, Kwartalnik Geologiczny, t. 3, nr. 3, s. 501–528, Warszawa,
• Znosko J., 1961, W sprawie pozycji stratygraficznej eokambryjskich sparagmitów i innych młodokambryjskich formacji, Kwartalnik Geologiczny, t. 5, nr. 4, s. 737–774, Warszawa,
• Znosko J., 1963, Problemy tektoniczne obszaru pozakarpackiej Polski, Prace Instytutu Geologicznego, t. 30, cz. 4, s. 71–109, Warszawa,
• Znosko J., 1964, O konieczności wykonania głębszych wierceń w części apikalnej mrzygłodzkiego batolitu, Kwartalnik Geologiczny, t. 8, nr. 3, s. 465–477, Warszawa,
• Znosko J., 1965, Problem kaledonidów i granicy platformy prekambryjskiej w Polsce, Biuletyn Instytutu Geologicznego, Nr 188, „Z badań tektonicznych w Polsce”, s. 5–72, Warszawa,
• Znosko J., 1965, Pozycja tektoniczna śląsko-krakowskiego zagłębia węglowego, Biuletyn Instytutu Geologicznego, Nr 188, „Z badań tektonicznych w Polsce”, s. 73–120, Warszawa,
• Znosko J. (red.), 1968, Atlas geologiczny Polski 1:2000 000, Instytut Geologiczny, Warszawa,
• Znosko J., 1972, Jednostki tektoniczne Polski na tle tektoniki Europy, Biuletyn Instytutu Geologicznego, Nr 252, s. 69–82, Warszawa,
• Znosko J., 1973, Głębokie wiercenie „Suwałki IG1”, Profile głębokich otworów wiertniczych Instytutu Geologicznego, Nr 16, s. 1–34, 50–53, 60–107, Warszawa,
• Znosko J., 1979, The Tesseyre-Tornquist tectonic zone: some interpretative implications of recent geological and geophysical investigations, Acta Geologica Polonica, vol. 29, nr 4, p. 365–382, Warszawa,
• Znosko J., 1981, The problem of oceanic crust and of ophiolites in the Sudetes. Multilateral Cooperation of the Academies of Sciences of the Socialist Countries: Problem Commission Nr IX, Subcommission 2: Early Stages of Evolution of Geosynclines and their Ophiolitic Complex, vol. II, p. 3–28, Potsdam-Freiberg,
• Znosko J., 1996, Tectonic style of the Early Palaeozoic sequences in the Holy Cross Mountains Geological Quarterly, vol. 40, No 1, p. 1–22, Warszawa.

Ordery i odznaczenia

Jerzy Znosko był honorowany wieloma znaczącymi odznaczeniami, które odzwierciedlają jego wkład w historię i działalność w Polsce. Wśród nich znajdują się:

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany w 1989 roku,
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, otrzymany 27 kwietnia 1956 roku,
• Krzyż Kampanii Wrześniowej 1939, nadany w Londynie w 1985 roku,
• Medal „Za udział w wojnie obronnej 1939”, przyznany w 1995 roku,
• Medal 10-lecia Polski Ludowej, otrzymany 23 maja 1955 roku,
• Medal „Pro Patria”, wręczony w 2011 roku,
• Medal im. Mikołaja Kopernika PAN, nadany w 2002 roku,
• Honorowa Złota Odznaka PIG, przyznana w 1994 roku.

Upamiętnienie

W hołdzie Jerzemu Znosko, jego nazwiskiem upamiętniono lodowiec znajdujący się na Wyspie Króla Jerzego, zlokalizowanej w Antarktyce, w obrębie półwyspu Kellera.

---

Oceń: Jerzy Znosko

---