Jeszajahu Szpigel

---

Życiorys

Jego historia zaczyna się w trudnych warunkach, gdy urodził się w skromnej rodzinie tkacza. Edukację zaczynał w Łodzi, najpierw w chederze, a następnie w talmud-torze. W międzyczasie uczęszczał do szkół państwowych oraz kursów pedagogicznych. Po zdobyciu wiedzy, rozpoczął pracę jako nauczyciel i tłumacz języka jidysz oraz literatury żydowskiej w szkołach związanych z systemem CISZO, czyli Centralną Żydowską Organizacją Szkolną. W literackim świecie zaistniał dzięki grupie Jung Idysz, a jego debiut miał miejsce w 1922 roku, gdy publikował wiersze w gazecie „Łodzier Fołksbłat”. Konsekwentnie drukował swoje utwory w łódzkich gazetach żydowskich oraz w nowojorskiej „Zukunft” i paryskiej „Naye Prese”. W 1930 roku ukazał się jego pierwszy tom poezji pt. „Mitn ponim cu der zun” („Twarzą do słońca”).

W czasie II wojny światowej przeżył tragiczne doświadczenia, będąc więźniem getta łódzkiego, a później Auschwitz II – Birkenau oraz innych obozów. W trakcie Zagłady stracił wszystkich członków rodziny oraz bliskich przyjaciół. Przed zamknięciem getta miał szczęście ukryć część swoich tekstów, część zaś zabrał ze sobą do Oświęcimia, gdzie jednak zostały mu skonfiskowane. Po wojnie powrócił do Łodzi, gdzie udało mu się odnaleźć 16 ukrytych rękopisów, resztę zaś odtworzył z pamięci. W latach 1945-1948 ponownie podjął pracę nauczyciela.

W 1948 roku napisał elementarz przeznaczony dla 4. klasy szkół żydowskich. Wydarzenia i przeżycia z lat wojennych stały się inspiracją dla jego późniejszych zbiorów nowel, w tym „Małches geto” („Królestwo getta”) oraz „Sztern ibern geto” („Gwiazdy nad gettem”). Po przeniesieniu się do Warszawy w 1948 roku, a następnie repatriacji do Izraela w 1951, pracował jako urzędnik w ministerstwie finansów do 1964 roku. W tym czasie kontynuował pisanie oraz publikowanie wierszy w jidysz w izraelskiej prasie oraz za granicą.

W kolejnych latach wydał sporo tomów opowiadań oraz zbiory esejów krytycznoliterackich, a także powieść „Flamen fun der erd” („Płomienie z ziemi”). Niektóre swoje dzieła opublikował także w tłumaczeniu na hebrajski. Jego piśmiennictwo zostało docenione – zdobył kilka nagród literackich w obrębie literatury jidysz, w tym Nagrodę im. Icyka Mangera w 1972 roku oraz Nagrodę im. Jakuba Fichmana w 1975 roku.

W 1973 roku w Tel Awiwie opublikowano zbiór krytycznych artykułów N. Grisa, poświęcony jego twórczości, noszący tytuł „Fun fincternisz cu licht: Jeszjahu Szpigel un zajn werk” („Z ciemności do światła: J. Szpigel i jego twórczość”).

Twórczość

Tomiki wierszy

• Mitn ponim cu der zun („Twarzą do słońca”, Łódź 1930),
• Un geworn iz licht („I stało się światło”, Warszawa 1949).

Zbiory opowiadań

• Małches geto („Królestwo getta”, Łódź 1947),
• Sztern ibern geto („Gwiazdy nad gettem”, Paryż 1948),
• Mentczn in techom („Ludzie w katedrze”, Buenos Aires 1949),
• Licht funem opgrunt („Światło z otchłani”, Nowy Jork 1952),
• Wint un worclen („Wiatr i korzenie”, Nowy Jork 1955),
• Di brik („Most”, Tel Awiw 1963),
• Sztign cumchiml („Schody do nieba”, Tel Awiw 1966),
• Di krojn („Korona”, Tel Awiw 1973),
• Sztern lajchtn in techom („Gwiazdy świecą w otchłani”, Tel Awiw 1976),
• Ha-aszmoret ha-szliszit („Trzecia straż”, Tel Awiw 1976, przekłady opowiadań na hebrajski),
• Cwej dercejlungen – Sznej sipurim („Dwa opowiadania”, Tel Awiw 1978; paralelne teksty w jidysz i po hebrajsku).

Powieści

• Flamen fun der erd („Płomienie z ziemi”, Tel Awiw 1966).

Eseje

• Gesztaltn un profiln („Obrazy i profile”, Tel Awiw, tom I – 1971, tom II – 1980),
• Awrom Suckewers lider fun togbuch („Wiersze z dziennika A. Suckewera”, Tel Awiw 1979).

---

Oceń: Jeszajahu Szpigel

---