Zbigniew Jerzy Nowak

---

Życiorys

Zbigniew Jerzy Nowak urodził się jako syn Franciszka Nowaka, podinspektora Policji Państwowej, oraz Rozalii ze Świąteckich. Jego edukacja rozpoczęła się w Gimnazjum im. Tadeusza Kościuszki w Kaliszu, które ukończył w 1937 roku. Następnie podjął studia na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, gdzie studiował filologię polską w latach 1937-1939. W czasie studiów przewodniczył Kołu Naukowemu Polonistów i publikował w dodatku do „Spraw Otwartych”, redagowanym przez studentów.

Wybuch II wojny światowej w 1939 roku przerwał jego edukację. Jerzy Nowak pracował jako robotnik torfowy oraz budowlany w Wilnie. Wkrótce został podejrzany o działalność konspiracyjną, co doprowadziło do jego kilku miesięcznego pobytu w litewskim areszcie. Niemniej jednak, pomimo trudności, kontynuował naukę na tajnym seminarium Konrada Górskiego w 1940 roku oraz krótko studiował na litewsko-radzieckim uniwersytecie w Wilnie w 1941 roku.

W marcu 1945 roku, Nowak wznowił przerwane studia polonistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie uzyskał tytuł magistra w 1949 roku. Tematem jego pracy magisterskiej była analiza poezji Adama Mickiewicza, zatytułowana Żołnierz w świecie poetyckim Mickiewicza, której przewodniczył profesor Stanisław Pigoń. W 1950 roku otrzymał stopień doktora filozofii na tym samym uniwersytecie, na podstawie dysertacji pt. Księga narodu i pielgrzymstwa polskiego Mickiewicz. (Próba opisu), również pod kierunkiem profesorów Pigonia i Juliusza Kleinera.

W 1954 roku Zbigniew Nowak ożenił się w Krakowie z dr Zofią Maślińską, polonistką i historykiem sztuki, z którą miał dwójkę dzieci: syna Michała (ur. 1955) oraz córkę Barbarę (ur. 1960). W 1955 roku przeniósł się do Katowic, a od 1973 roku osiedlił się w Sosnowcu.

W dniu 17 maja 1993 roku Jerzy Nowak zmarł i został pochowany na cmentarzu w Solcu nad Wisłą. Jego dziedzictwo zostało upamiętnione w 2004 roku, gdy uczczono go na mocy nadania jego imienia Sali Rady Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Śląskiego.

Kariera zawodowa

Zbigniew Jerzy Nowak rozpoczął swoją karierę akademicką jako asystent na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie pracował w Studium Słowiańskim od 1946 do 1947 roku, a następnie w Katedrze Literatury Polskiej do 1952 roku. W 1952 roku podjął współpracę jako pracownik kontraktowy z Pracownią Języka Artystycznego w Instytucie Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk w Warszawie.

Od 1955 roku był związany z Wyższą Szkołą Pedagogiczną w Katowicach, pełniąc funkcje wykładowcy oraz adiunkta w Katedrze Historii Literatury Polskiej. Jego kariera akademicka nabrała tempa w 1968 roku, kiedy to dołączył do Uniwersytetu Śląskiego (UŚ), gdzie pozostawał aż do przejścia na emeryturę w 1991 roku. W tym samym roku zdobył tytuł docenta w Katedrze Historii Literatury Polskiej na Wydziale Filologiczno-Historycznym.

Nowak miał także okazję pełnić zaszczytną rolę pierwszego dziekana Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Śląskiego. Nie tylko współtworzył, ale również kształtował oblicze polonistyki na Śląsku. Jego osiągnięcia naukowe obejmowały habilitację uzyskaną w 1977 roku na podstawie rozprawy pod tytułem Kazimierz Brodziński: Pisma estetyczno-krytyczne, a w 1988 roku zdobył tytuł profesora nadzwyczajnego w dziedzinie nauk humanistycznych.

W trakcie swojej kariery na Uniwersytecie Śląskim, Nowak zajmował różnorodne stanowiska:

• dziekan Wydziału Humanistycznego (1969–1970),
• zastępca dyrektora do spraw dydaktycznych Instytutu Filologii Polskiej (1972–1981),
• zastępca dyrektora Instytutu Literatury i Kultury Polskiej (1977–1981),
• kierownik Zakładu Literatury Staropolskiej, Oświeceniowej i Romantycznej (1976–1990),
• kierownik Studium Zaocznego Filologii Polskiej,
• kierownik Polonistycznego Studium Zawodowego.

Praca naukowa

Zainteresowania badawcze Zbigniewa Jerzego Nowaka skupiały się na literaturze oraz kulturze epok Oświecenia i Romantyzmu. Zaliczany jest do czołowych mickiewiczologów dwudziestego wieku. W ramach Wydania Jubileuszowego opracował edycję dzieła Adama Mickiewicza, Pana Tadeusza.

Specjalizując się w tekstologii oraz edytorstwie, Nowak wyróżnił się dwutomowym wydaniem Pism estetyczno-krytycznych Kazimierza Brodzińskiego, opublikowanym we Wrocławiu w 1964 roku. W tym dziele zdołał skompletować cały dostępny zbiór krytycznych prac Brodzińskiego.

Jest także autorem licznych biografii oraz biogramów, które znalazły się w Polskim Słowniku Biograficznym, Słowniku pracowników książki polskiej (Warszawa-Łódź, 1972) oraz Słowniku badaczy literatury polskiej (Łódź, 1989–1994). Jego bibliografia osobowa dotycząca Stanisława Pigonia uznawana jest za wzorcową w swojej kategorii.

Nowak interesował się również badaniami regionalistycznymi oraz literaturą Śląska, koncentrując się głównie na twórczości Walentego Roździeńskiego i Gustawa Morcinka. Współpracował z wydawnictwem „Śląsk” oraz czasopismami „Zaranie Śląskie” i „Poglądy”. W latach 1952–1963 miał bliskie relacje z Jerzym Szaniawskim, wspierając go przy publikacji esejów zatytułowanych W pobliżu teatru, które ukazały się w Krakowie w 1956 roku.

Był organizatorem licznych sesji i konferencji naukowych na poziomie ogólnopolskim, które dotyczyły literatury barokowej, twórczości Jana Kochanowskiego, Jerzego Szaniawskiego oraz Czesława Miłosza. Całkowity dorobek naukowy Nowaka liczy ponad 160 pozycji.

Praca dydaktyczna

Na Uniwersytecie Śląskim Zbigniew Jerzy Nowak prowadził różnorodne zajęcia, które obejmowały historię oraz teorię literatury polskiej, a także literaturę dla dzieci i młodzieży, literaturę współczesną oraz wprowadzenie do nauki o literaturze. Dodatkowo, kładł duży nacisk na metodologię badań literackich, interpretację literacką oraz nauki pomocnicze.

W jego wkładzie można dostrzec znaczące osiągnięcia w organizacji dydaktyki, w szczególności w odniesieniu do studiów zaocznych. Był wielokrotnie nagradzany tytułem najlepszego dydaktyka Instytutu Filologii Polskiej na Uniwersytecie Śląskim. W 1989 roku otrzymał zaszczytny tytuł „Zasłużony Nauczyciel PRL”, co stanowiło ukoronowanie jego działalności edukacyjnej.

Działalność konspiracyjna

W 1941 roku, po wielu trudach, Zbigniew Jerzy Nowak zdołał dotrzeć do Generalnej Guberni. Już rok później, z pełnym zaangażowaniem, złożył przysięgę i stał się członkiem Związku Walki Zbrojnej (ZWZ). Przyjął wówczas pseudonim „Grunwald”, co było świadectwem jego determinacji oraz oddania sprawie. Jego służba w 106 Dywizji Piechoty Armii Krajowej miała ogromne znaczenie, zwłaszcza w kontekście aktywności w Ziemi Miechowskiej, gdzie walczył w dywersyjnym oddziale znanym jako „Dominika-Pela”.

Nowak nie tylko brał udział w bezpośrednich starciach, ale również pełnił istotne role w ochronie sztabu 106. DP AK, organizując bezpieczeństwo w takich miejscowościach jak Koniusza, Zielenice oraz Dziewięcioły. Jego zaangażowanie w akcję „Burza” jako członka Samodzielnego Batalionu Szturmowego „Suszarnia” trwało aż do listopada 1944 roku. W tym czasie, pełniąc służbę wartowniczą w rejonie Dziemięrzyc, stoczył nieprzeciętną, samotną walkę wręcz z niemieckim patrolem, chroniąc w ten sposób swój oddział przed zaskakującym atakiem nieprzyjaciela.

W 1944 roku, Zbigniew Jerzy Nowak został awansowany na starszego strzelca-podchorążego, co było dowodem jego profesjonalizmu i zasług dla jednostki. Do stycznia 1945 roku ukrywał się w okolicy Miechowa, pełniąc funkcję nauczyciela tajnego nauczania, co było niezmiernie ważne w czasie, kiedy edukacja była silnie ograniczana przez okupanta. Ponadto, redagował konspiracyjne pismo pt. „Partyzant”, które miało na celu informowanie i mobilizowanie społeczeństwa do walki.

W wyniku swoich heroicznych czynów i nieustannego zaangażowania, w 1984 roku Zbigniew Jerzy Nowak został odznaczony Krzyżem Virtuti Militari oraz awansował do stopnia porucznika, co stanowi potwierdzenie jego niezłomnej postawy i zasług dla Polski.

Organizacje i stowarzyszenia

Zbigniew Jerzy Nowak był aktywnym uczestnikiem wielu stowarzyszeń oraz organizacji, co znacząco wpłynęło na jego działalność naukową i literacką. Oto niektóre z organizacji, w których brał udział:

• był wiceprezesem Komisji Historyczno-Literackiej Katowickiego Oddziału PAN,
• zasiadał w Komisji Tekstologiczno-Edytorskiej przy Komitecie Nauk o Literaturze PAN,
• należał do Komitetu Redakcyjnego Edycji Krytycznej Dzieł Kazimierza Brodzińskiego,
• uczestniczył w pracach Komitetu Redakcyjnego Słownika Badaczy Literatury Polskiej przy Komitecie Nauk o Literaturze,
• był członkiem Miejskiej Rady Narodowej w Sosnowcu,
• pełnił funkcję wiceprezesa Podkomisji Śląskiej Krakowskiego Oddziału PAN,
• był aktywnym członkiem Rady Naukowej Śląskiego Instytutu Naukowego od 1969 roku,
• sprawował funkcję przewodniczącego Rady Naukowej Śląskiego Towarzystwa Naukowo-Literackiego w 1992 roku,
• uczestniczył w pracach Rady Redakcyjnej Polskiego Słownika Biograficznego PAN,
• brał udział w redakcji Naczelnej Reedycji Wydania Jubileuszowego Dzieł Adama Mickiewicza,
• był wiceprezesem Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza, oddział w Sosnowcu,
• w latach 1968–1972 pełnił funkcję wiceprezesa Zarządu Oddziału Katowickiego Towarzystwa Wiedzy Powszechnej,
• zasiadał na czołowej pozycji w Zespole Naukowo-Dydaktycznym do Programów Nauczania Języka Polskiego jako przewodniczący.

Odznaczenia

Wśród licznych wyróżnień, które zdobył Zbigniew Jerzy Nowak, znajdują się następujące odznaczenia, które odzwierciedlają jego zasługi dla kraju oraz działalność na polu edukacji.

• Krzyż Armii Krajowej,
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1977),
• Krzyż Walecznych I,
• Medal 40-lecia (1985),
• Medal Komisji Edukacji Narodowej (1978),
• Medal Wojska IV,
• Medal 30-lecia PRL,
• Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami,
• Virtuti Militari kl. V (1984),
• Złoty Krzyż Zasługi (1971),
• Srebrna Odznaka Mickiewiczowska Liceum im. Adama Mickiewicza,
• Złotą Odznaką „Za zasługi dla Uniwersytetu Śląskiego”,
• Honorowy tytuł „Zasłużony Nauczyciel RP”,
• liczne nagrody rektorskie i ministerialne.

Te nagrody podkreślają nie tylko osiągnięcia wojskowe, ale także wkład w rozwój edukacji i kultury w Polsce.

---

Oceń: Zbigniew Jerzy Nowak

---