Ryszard Torzecki

Nauka i edukacja

Ryszard Torzecki to postać znacząca w polskiej historiografii, którego życie i praca miały wpływ na rozwój ukrainoznawstwa w Polsce. Urodził się 20 marca 1925 roku w Łodzi, a zmarł 20 sierpnia 2003 roku w Konstancinie. Jako historyk oraz nestor badań nad Ukrainą, Torzecki wzniósł polską naukę na wyższy poziom poprzez swoje obszerne badania.

W toku swojej kariery uzyskał stopień naukowy doktora habilitowanego, a także pełnił funkcję docenta. Jego zainteresowania badawcze koncentrowały się szczególnie na relacjach polsko-ukraińskich, co umożliwiło mu odkrycie wielu aspektów tej złożonej historii.

Życiorys

Ryszard Torzecki przyszedł na świat w rodzinie robotniczej, co miało istotny wpływ na jego późniejsze życie. Swoje pierwsze kroki w edukacji stawiał w Gimnazjum Miejskim w Łodzi, gdzie kształtował swoją wiedzę pod czujnym okiem znanego historyka Zygmunta Lorenza. Okres okupacji niemieckiej w latach 1939 – 1945 spędził w rodzinnej Łodzi, gdzie był zmuszony do pracy przymusowej.

W 1946 roku ukończył Gimnazjum i Liceum Miejskie, a potem kontynuował naukę na kierunku ekonomicznym w Szkole Głównej Handlowej w Łodzi, która później przekształciła się w Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny Uniwersytetu Łódzkiego. Ukończone studia osiągnął w 1949 roku, a swoje pierwsze kroki na rynku pracy stawiał w różnych instytucjach ekonomicznych PRL, zajmując różne stanowiska.

Po zmieniającej sytuacji społeczno-politycznej, która miała miejsce po przełomie październikowym 1956 roku, Torzecki zdecydował się na eksternistyczne studia historyczne na Uniwersytecie Warszawskim. Zdobytą wiedzę ukierunkował na temat stosunków polsko-niemieckich z 1939 roku, co zaowocowało uzyskaniem tytułu magistra w 1962 roku. Wkrótce, pod kierunkiem profesora Józefa Dutkiewicza, zajął się badaniami stosunków ukraińsko-niemieckich. Kulminacją jego pracy akademickiej był doktorat, który obronił w 1970 roku, skoncentrowany na kwestii ukraińskiej w polityce III Rzeszy, publikowany w 1972 roku.

W styczniu 1971 roku Torzecki rozpoczął pracę w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk, gdzie prowadził badania z zakresu historii najnowszej Europy Środkowo-Wschodniej. Jego szczególne zainteresowania obejmowały kompleks stosunków ukraińsko-polsko-niemieckich, a także politykę wschodnią Watykanu oraz historia kościoła greckokatolickiego. Metropolita Andrzej Szeptycki stał się jedną z kluczowych postaci w jego badaniach, a temat II wojny światowej wciągnął go w pisanie na temat reżimu okupacyjnego, ruchu oporu oraz różnych aspektów kolaboracji.

Torzecki nie ograniczał się tylko do badań w polskich archiwach. Często podróżował, aby zbierać dane w Niemczech, Wielkiej Brytanii oraz Stanach Zjednoczonych, poszukując również materiałów w Czechosłowacji. Pomimo wielu starań, nie udało mu się uzyskać pozwolenia na badania w archiwach ZSRR, co znacznie ograniczyło jego możliwości badawcze. Dążył do wzbogacenia swoich prac poprzez nawiązywanie kontaktów ze świadkami opisanych wydarzeń oraz byłymi politykami, którzy osiedlili się na emigracji po II wojnie światowej.

W 1986 roku Torzecki złożył rozprawę habilitacyjną na temat mniejszości ukraińskiej oraz polityki państwowej II Rzeczypospolitej wobec niej, która została opublikowana trzy lata później: „Kwestia ukraińska w Polsce w latach 1923–1929”. Następnie zajął się bardziej kontrowersyjnymi okresami w stosunkach polsko-ukraińskich, szczególnie latami II wojny światowej, co rezultowało wydaniem książki „Polacy i Ukraińcy. Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej” w 1993 roku.

W latach 90. XX wieku Torzecki był aktywny zarówno jako pisarz, jak i konsultant w Komisji do spraw Mniejszości Etnicznych i Narodowych powołanej przez Sejm RP. Z uwagą przyglądał się również sytuacji politycznej na Ukrainie, która uzyskała niepodległość w 1991 roku. Niestety, jego zdrowie pogarszało się, w szczególności stan wzroku, co zmusiło go do rezygnacji z pracy w Instytucie Historii PAN w 1991 roku i kontynuowania badań w zaciszu domowym. Zunifikował swoje zainteresowania z warszawskim klasztorem oo. bazylianów oraz postacią abp. Andrzeja Szeptyckiego.

Od 1998 roku jego życie toczyło się w Domu Rencisty PAN w Konstancinie. Mimo iż poważna choroba oczu uniemożliwiła dalszą pracę naukową, Torzecki na bieżąco obserwował zagadnienia dotyczące badań polsko-ukraińskich oraz życie polityczne na Ukrainie. Zmarł nagle 20 sierpnia 2003 roku. Ostatnie pożegnanie odbyło się w cerkwi oo. Bazylianów w Warszawie, w towarzystwie przedstawicieli polskiego świata nauki oraz społeczności ukraińskiej w Polsce, a także delegacji ukrainnej ambasady w Warszawie. Torzecki spoczywa na Starym Cmentarzu w Łodzi.

Dorobek naukowy

Dorobek naukowy Ryszarda Torzeckiego jest imponujący i obejmuje około 100 prac oraz artykułów, recenzji i wystąpień. Jego działalność naukowa oraz wkład w rozwój wiedzy zostały dostrzegane przez przedstawicieli Kościoła greckokatolickiego na Ukrainie. W 2002 roku, metropolita lwowski, arcybiskup większy kardynał Lubomyr Huzar, wyróżnił go specjalną hramotą, doceniając jego starania w przybliżaniu postaci abp. Andrzeja Szeptyckiego oraz jego znaczenie w procesie pojednania polsko-ukraińskiego.

Jeszcze za życia, Ryszard Torzecki podarował swój cenny księgozbiór oraz materiały rękopiśmienne do biblioteki klasztornej oo. Bazylianów w Warszawie, co świadczy o jego zobowiązaniu do popularyzacji wiedzy i historii. Publikował swoje artykuły w wielu specjalistycznych czasopismach, zarówno ukrainoznawczych, jak i ukraińskich w Polsce. Jego prace można znaleźć m.in. w Warszawskich Zeszytach Ukrainoznawczych, Krakowskich Zeszytach Ukrainoznawczych, Przeglądzie Wschodnim, Wrocławskich Studiach Wschodnich, a także w takich periodykach jak Sprawy Narodowościowe, kwartalnik Karta, a także miesięczniki Zustriczi i Nasza Kultura (dodatku do tygodnika Nasze Słowo), a także w społeczno-kulturalnych Znak, Więzi, Dziś, Tygodnik Powszechny.

Jego praca pt. „Polacy i Ukraińcy. Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej” została uznana przez wielu polskich historyków, w tym Andrzeja Leona Sowę, Grzegorza Motykę i Rafała Wnuka, za jedną z fundamentalnych prac na temat relacji polsko-ukraińskich podczas tego trudnego okresu w historii. W jednym z jego artykułów, zatytułowanym „Stosunki polsko-ukraińskie od epoki unii lubelskiej do 1945 roku, s. 340–344”, opublikowanym w 1999 roku w zbiorze historyków pt. „Europa NIE prowincjonalna”, Torzecki postawił tezę, że mordy na Polakach nie były zorganizowanym działaniem OUP, lecz wynikiem prób eliminacji Polaków z zajmowanych ziem.

Jednakże, powyższe stwierdzenia są sprzeczne z dokumentacją odnalezioną w archiwach SBU. Znajdują się tam dowody w postaci rozkazów wydanych przez dowództwo grupy UPA-Północ, a zwłaszcza tajna dyrektywa dowódcy grupy UPA-Piwnycz, Dmytra Klaczkiwskiego, której autentyczność została potwierdzona w pracy zbiorowej polskich historyków „Przed Akcją Wisła, był Wołyń” (Warszawa 2000, s. 38).

Czesław Partacz, mówiąc o dodatkowych kontekstach związanych z tematyką polsko-ukraińską, określa Ryszarda Torzeckiego mianem nestora „historyków rewizjonistów”. Często krytykuje ich za bezkrytyczne podejście w wykorzystywaniu jako źródeł informacji o działaniach OUN, co prowadzi do szerzenia zniekształconych narracji, takich jak hasło „wojna polsko-ukraińska na Kresach”.

Publikacje

Ryszard Torzecki, znany ze swojej głębokiej analizy kwestii ukraińskiej, jest autorem wielu znaczących publikacji dotyczących tego tematu. Poniżej przedstawiamy listę jego prac:

  • Kwestia ukraińska w polityce III Rzeszy (1933-1945), Warszawa 1972, Wyd. Książka i Wiedza,
  • Kwestia ukraińska w Polsce w latach 1923–1929, Kraków 1989, Wyd. Wydawnictwo Literackie, ISBN 83-08-01977-3,
  • Polacy i Ukraińcy. Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej, Warszawa 1993, Wyd. PWN, ISBN 83-01-11126-7,
  • Niektóre aspekty hitlerowskiej polityki wobec Ukraińców (1940-1944), [w:] Z dziejów stosunków polsko-radzieckich. Studia i materiały, t. V, red. T. Cieślak (Warszawa 1969),
  • Geneza rozłamu w Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów, „Studia z dziejów ZSRR i Europy Środkowej” 1969, t. V,
  • Polityka hitlerowska wobec okupowanej Ukrainy, [w:] Związek Radziecki w latach wielkiej wojny narodowej: 1941-1945, red. P. Łossowski, Wrocław 1979,
  • Kontakty polsko-ukraińskie na tle problemu ukraińskiego w polityce polskiego rządu emigracyjnego i podziemia (1939-1944), [w:] Dzieje Najnowsze 1981, nr 1-2,
  • Z dziejów stosunków polsko-ukraińskich na Lubelszczyźnie, [w:] Stan i perspektywy badań historycznych lat wojny i okupacji: 1939-1945, Warszawa 1988,
  • Metropolita Andrzej Szeptycki, Znak 1988, nr 400(9),
  • Postawa metropolity, Więź 1988, nr 7-8,
  • Mytropołyt Andrij Szeptyćkyj i nacjonalni probłemy, Warszawskie Zapiski Ukrainoznawcze 1989, z. 1,
  • Świat kultury i nauki Lwowa (1936-1941), [w:] Kaźń profesorów lwowskich. Lipiec 1941. Studia oraz relacje i dokumenty, zebrane i opracowane przez Z. Alberta, Wrocław 1989 (wspólnie z C. Madajczykiem),
  • Ukraińcy we wrześniu 1939, „Zustriczi” 1990,
  • Polska myśl polityczna wobec kwestii ukraińskiej w czasie II wojny światowej (kraj i emigracja), [w:] Polska – Polacy – mniejszości narodowe, red. W. Wrzesiński, Wrocław-Warszawa-Kraków 1992,
  • Przyczyny i skutki konfliktu polsko-ukraińskiego w czasie II wojny światowej, Dzieje Najnowsze 1993, nr 3,
  • Wielki głód na Ukrainie w latach 1931–1933, Warszawskie Zeszyty Ukrainoznawcze 1994, z. 2,
  • Problemy porozumienia polsko-ukraińskiego w okresie II wojny światowej, Warszawskie Zeszyty Ukrainoznawcze 1994, z. 2,
  • Stosunki polsko-ukraińskie na powojennych rozdrożach: Próba bilansu, Dzieje Najnowsze 1995, nr 4,
  • Piłsudski i Petlura w latach 1919–1923, [w:] Międzymorze: Polska i kraje Europy Środkowo-Wschodniej: XX wiek. Studia ofiarowane Piotrowi Łossowskiemu w 70-tą rocznicę urodzin, Warszawa 1995,
  • Polacy – Ukraińcy w latach 1939–1948, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F 1996, v. LI,
  • Sprawy polsko-ukraińskie przed i po Jałcie (1944-1945), [w:] Jałta. Szkice i polemiki: Zbiór studiów, red. M. Drozdowski, Warszawa 1996,
  • Federacja czy wspólna obrona niezależności: Piłsudski i Petlura w latach 1919–1923, Warszawskie Zeszyty Ukrainoznawcze 1996, z. 3,
  • Na drodze do jedności Kościoła greckokatolickiego i prawosławnego: Z dziejów współżycia grekokatolików z prawosławnymi w XX w., „Warszawskie Zeszyty Ukrainoznawcze” 1997, z. 4-5,
  • Mysł ekumeniczna metropolity Andrzeja Szeptyckiego a porozumienie Kościoła rzymskokatolickiego z Cerkwią prawosławną, „Warszawskie Zeszyty Ukrainoznawcze” 1997, z. 4-5,
  • Na temat historiografii stosunków polsko-ukraińskich w latach 1918–1956, „Dzieje Najnowsze” 1998, nr 3,
  • Stosunki polsko-ukraińskie od epoki unii lubelskiej do 1945 r., [w:] Europa nieprowincjonalna: Przemiany na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, red. K. Jasiewicz, Warszawa 1999.

Przypisy

  1. Czesław Partacz, Przemilczane przyczyny ludobójstwa OUN-UPA na ludności polskiej, w: Prawda historyczna a prawda polityczna w badaniach historycznych, s. 151.
  2. Torzecki w artykule pisał: Często słyszy się, że konfrontacja była planowym działaniem Ukraińców, którzy chcieli całkowicie pozbyć się Polaków, mordując ich, na co dziś nie mamy żadnych dowodów. Ukraińcy podjęli decyzję usunięcia Polaków ze spornych terenów przez ich wyrugowanie, a nie wymordowanie. Dopiero kiedy się to nie powiodło, a Polacy nie chcieli opuścić terenów doszło do użycia siły. Por. Władysław i Ewa Siemaszko, „Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939-1945”, s. 20, 31.
  3. Andrzej Leon Sowa – „Stosunki polsko-ukraińskie 1939-1947. Zarys problematyki”, s. 25, „Książka ta, będąca efektem długoletnich badań, przyniosła najpełniejszą, jak do tej pory, panoramę wydarzeń.” w: Grzegorz Motyka „Ukraińska partyzantka 1942-1960” Warszawa 2006, ISBN 978-83-88490-58-3, ISBN 978-83-7399-309-9, s. 27. „Undoubtedly, Ryszard Torzecki’s fundamental book also falls into this category. His book is the first systematic presentation of Polish-Ukrainian relations during the Second World War. His findings form a reference source for all researchers in this field.” w: Rafał Wnuk: Recent Polish Historiography on Polish-Ukrainian Relations during World War II and its Aftermath.

Oceń: Ryszard Torzecki

★★★★★
Średnia ocena:4.97 Liczba ocen:15