Jerzy Konorski

---

Życiorys

Dzieciństwo i edukacja

Jerzy Konorski przyszedł na świat jako czwarte i najmłodsze dziecko prawniczej rodziny. W 1910 roku, z uwagi na postawy patriotyczne jego rodziców, został wysłany do Gimnazjum Polskiego w Łodzi Towarzystwa „Uczelnia”. Po ukończeniu tego etapu edukacji w 1921 roku, przeniósł się do stolicy, aby studiować matematykę na Uniwersytecie Warszawskim. Już po roku postanowił zmienić kierunek, wybierając psychologię, w której fascynowały go wykłady prawa prowadzone przez Leona Petrażyckiego. Petrażycki, znany nie tylko jako prawnik, ale i filozof, socjolog prawa oraz logik, miał ogromny wpływ na Konorskiego. Jego tezy dotyczące tego, że prawo i moralność są subiektywne i wiążą się z emocjami, zaintrygowały przyszłego badacza. Ta stymulująca atmosfera wykładów zrodziła w Konorskim chęć poznawania funkcjonowania mózgu, co skłoniło go do podjęcia studiów medycznych już w następnym roku.

Współpraca ze Stefanem Millerem

W 1927 roku, będąc na trzecim roku studiów medycznych, Konorski spotkał Stefana Millera, polskiego Żyda, który dorastał w Rosji. Ich wspólna pasja do nauki szybko zaczęła dominować nad obowiązkami medycznymi. Połączyli siły, aby analizować wyniki badań Iwana Pawłowa dotyczące odruchów warunkowych. Ich wspólne spostrzeżenia doprowadziły do podziału odruchów na różne typy, w tym na odruchy II typu, które dzisiaj określa się mianem odruchów instrumentalnych. Samodzielnie rozpoczęli eksperymenty w niewielkim laboratorium prof. Jakuba Segala. W lutym 1928 roku najpierw wprowadzili pionierskie warunkowanie na małym buldogu o imieniu Bobek. Doświadczenia obejmowały m.in. stymulację prądem, co podczas powtarzania dźwięku wywoływało uniesienie łapy psa, co później zostało nazwane warunkowaniem instrumentalnym. O swoich odkryciach napisali do Pawłowa oraz opublikowali wyniki badań w “Comptes Rendus de la Societe de Biologie et de ses Filiales” w 1928 roku, co przysporzyło im uznania w środowisku naukowym.

Współpraca z Pawłowem

Po zakończeniu studiów, Konorski i Miller podjęli pracę w szpitalu psychiatrycznym w Pruszkowie, gdzie mieli ograniczone możliwości do dalszych badań. W tym czasie skupili się na publikacji swoich osiągnięć w języku polskim, co zaowocowało dwiema istotnymi pracami w 1932 i 1933 roku. Ich prace zwróciły uwagę Pawłowa, który zaprosił ich do swojego laboratorium w Leningradzie w listopadzie 1931 roku. Tam, korzystając z wiedzy Pawłowa i jego zespołu, Konorski przeprowadził szereg badań dotyczących warunkowania. Miller musiał wrócić do Warszawy, jednak Konorski pozostał w Leningradzie przez blisko trzy lata. Ostateczne rezultaty ich badań zostały opublikowane w 1936 roku, a ich znaczenie Pawłow ocenił jako kluczowe dla zrozumienia mechanizmu działań wolicjonalnych, mimo że nie zaakceptował pełnej odrębności odruchów II typu.

Koncepcje Sherringtona i Skinnera

Po powrocie do Warszawy w 1933 roku, Konorski związał się z nowo utworzonym działem neurofizjologicznym w Instytucie Biologii Doświadczalnej im. Nenckiego. Wkrótce wziął ślub z Lilianą Lubińską, a ich wspólna praca przyczyniła się do badań nad koncepcjami działania mózgu według Pawłowa i Sherringtona. Badania nad odruchami warunkowymi integrowały nowe teorie, rodząc polemikę z Skinnerem. Skinner wyróżniał dwa typy odruchów – klasyczny według Pawłowa oraz instrumentalny. Odpowiedzi Konorskiego i Millera opublikowane w 1937 roku były znaczące, ponieważ wprowadzały nowe definicje, które Skinner później zrewolucjonizował, wprowadzając pojęcia operant behavior i respondent behavior.

II wojna światowa

Wrzesień 1939 roku oznaczał wybuch wojny, co zmusiło Konorskiego do podjęcia pracy w szpitalu psychiatrycznym w Choroszczy. Mimo trudnych okoliczności, udało mu się nawiązać kontakt z instytutem Pawłowa, co zaowocowało zaproszeniem do Leningradu jako kierownika pracowni fizjologicznej. Niestety, plany badań doświadczalnych musiały zostać wstrzymane z uwagi na atak Niemców na ZSRR. Zamiast tego, Konorski wraz z Lilianą zaangażowali się w medycynę wojskową. Odkrycia dotyczące regeneracji włókien nerwowych podczas badań nad małpami i psami miały istotne znaczenie, identyfikując tempo regeneracji przy stymulacji impulsami elektrycznymi. Po ewakuacji placówki w Suchumi, Konorski trafił do przyfrontowego szpitala, gdzie badał urazy mózgu.

Restytucja Instytutu Nenckiego

Po wojnie w sierpniu 1945 roku Konorski i jego żona wrócili do Warszawy, gdzie odkryli, że instytut uległ zniszczeniu, a większość ich kolegów nie przeżyła. Mimo tych trudności, byli w stanie zorganizować zespół, który uzyskał pozwolenie na reaktywację Instytutu Nenckiego. Dzięki współpracy z Tadeuszem Kotarbińskim w Łodzi, zatrudnili się na uczelni, jednocześnie podejmując działania w Instytucie. Konorski objął stanowisko kierownika Zakładu Neurofizjologii, co wymagało odbudowy całej infrastruktury badawczej. Od 1947 roku rozpoczęli badania, kontynuując ich pasję intelektualną. W tym czasie Konorski przygotował książkę opublikowaną w 1948 roku przez Cambridge University Press pod tytułem „Conditioned Reflexes and Neuron Organization”, pomimo to, jego badania były wciąż źle postrzegane w ZSRR.

Współpraca międzynarodowa

W 1956 roku Konorski zorganizował międzynarodową konferencję na temat odruchów warunkowych w Pałacu Kultury i Nauki, a rok później został członkiem korespondentem Polskiej Akademii Nauk. Jego liczne wyprawy do USA przyczyniły się do zacieśnienia współpracy międzynarodowej. Od 1959 roku Instytut Nenckiego organizował wspólne symposium z akademiami naukowymi ZSRR i Czechosłowacji. W 1965 roku Konorski został członkiem National Academy of Sciences. Równocześnie pełnił rolę redaktora naczelnego czasopisma wydawanego przez Instytut, co wpłynęło na międzynarodowy rozwój polskiej neurofizjologii. Jego osiągnięcia i wpływ na rozwój badań neurobiologicznych pozostają niezatarte do dziś. Zmarł w 1973 roku i spoczywa na Cmentarzu wojskowym na Powązkach w Warszawie (kw. 35A-1-7).

Dorobek naukowy

Jerzy Konorski to postać w świecie nauki, która pozostawiła po sobie znaczący ślad. Autor lub współautor wielu wpływowych publikacji, jego prace były często cytowane w kręgach akademickich. Najbardziej znaną książką tego badacza jest dzieło zatytułowane „Integracyjna działalność mózgu”, nad którym Konorski pracował przez ponad trzy i pół roku w języku angielskim. Pierwsze wydanie ukazało się w 1967 roku, a już dwa lata później dostępna była również polska wersja, wydana przez PWN.

Publikacja ta początkowo spotkała się z chłodnym przyjęciem, jako że wiele osób uznało jej zawartość za zbyt skomplikowaną i trudną do zrozumienia. Niektóre hipotezy zawarte w tej pracy zostały szybko obalone (Konorski i Tarnecki, 1970), natomiast inne, takie jak ta, która sugerowała istnienie dwóch typów jednostek gnostycznych w podwzgórzu – odpowiedzialnych za głód oraz sytość, okazały się trafne (Gallistel i inni, 1969).

Koncepcja jednostek gnostycznych i percepcji jednostkowych

W myśli Konorskiego pojawia się kluczowa obserwacja na temat ewolucji psychologii, która nastąpiła w wyniku odrzucenia XIX-wiecznych idei psychologii asocjacyjnej. Wyniki badań neuropsychologicznych wskazały na to, że w górnych warstwach analizatorów zmysłowych, zlokalizowanych w tzw. „okolicach gnostycznych” kory, istnieją „jednostki gnostyczne”. To pojęcie odnosi się do „zespołów komórkowych” (cell assemblies) zaproponowanych przez D.O. Hebba w jego książce „The Organization of Behavior” (Nowy Jork 1949), a także do pojedynczych komórek, które są związane z percepcją różnych obiektów lub osób.

Te struktury są ze sobą powiązane w taki sposób, że stymulacja jednej jednostki gnostycznej jest wystarczająca, aby wywołać reakcję całego zespołu, co prowadzi do tzw. „percepcji jednostkowej”. W tym kontekście jednostki gnostyczne można przyrównać do wierzchołków piramid, których podstawę stanowią receptory. Warto zauważyć, że liczba jednostek gnostycznych może przewyższać liczbę receptorów, a sama obecność każdego z receptorów również może być zależna od różnych „piramid”.

Aktywacja jednostki gnostycznej sugeruje, że potrafimy rozpoznać przedmiot, osobę, czy wrażenie, jednakże często nie można określić, jakie konkretne bodźce spowodowały dane postrzeganie. Przykładem może być sytuacja, gdy rozpoznajemy osobę na podstawie zamazanej karykatury lub nieostrego zdjęcia, co wskazuje na złożoność mechanizmów percepcyjnych operujących w naszych umysłach.

Konorski podkreślał, że im bardziej złożone bodźce są rozpoznawane przez jednostki gnostyczne, tym bardziej rozwinięte są odpowiednie struktury analizatorów, co potwierdza obecność wielu poziomów przekaźnikowych oraz większych obszarów kory mózgowej. Wskazywał także na podobne zjawiska w kontekście filogenezy, związane z adaptacją i ewolucją kolejnych „pięter integracji korowej”.

Wśród kluczowych cech percepcji jednostkowych, Konorski wyróżnia:

• konieczność „odruchu celowniczego”, czyli koncentracji uwagi na bodźcu, co jest wywołane przez napędy, takie jak ciekawość,
• zasadę „wszystko albo nic”, gdzie w psychologicznych testach z figurami dwuznacznymi rozpoznawany jest na zmianę jeden z wariantów,
• czasami obserwowane dopełnianie się elementów percepcji jednostkowej, co prowadzi do rozpoznawania wzorców mimo ich zmienności,
• niejednakową istotność elementów – na przykład drapieżne ptaki zwracają uwagę głównie na krótkie i grube szyje swoich ofiar, co ilustruje zasadę wyboru,
• zniekształcenie „prawdziwego” obrazu wzorca na kolejnych poziomach analizatora, co może wpływać na standardowe postrzeganie obiektów,
• kategoryzowanie percepcji jednostkowych, co pozwala na rozróżnianie ludzkich twarzy, sylwetek, liter czy melodii,
• antagonizm między percepcjami jednostkowymi w tej samej kategorii, co może utrudniać równoczesne rozpoznawanie dwóch twarzy na zdjęciu grupowym, podczas gdy w przypadku percepcji z różnych kategorii, takich jak słuch muzyki i jedzenie, antagonizm jest mniejszy, chyba że jedna z tych percepcji wzbudza intensywne wrażenie.

Wybrane prace

Wśród znaczących publikacji prof. Jerzego Konorskiego znajdują się:

• J. Konorski (1948) Conditioned reflexes and neuron organization. Cambridge Univ. Press, Cambridge, 267 p.,
• J. Konorski, G. Szwejkowska (1952) Chronic extinction and restoration of conditioned reflexes. IV. The dependence of the course of extinction and restoration of conditioned reflexes on the „history” of the conditioned stimulus. (The principle of the primacy of first training). Acta Biol. Exp. 16: 95-113,
• S. Brutkowski, J. Konorski, W. Ławicka, L. Stepien (1956) The effect of removal of frontal lobes of the cerebral cortex on motor conditioned reflexes. Acta Biol. Exp. 17: 167-188,
• C. Dobrzecka, B. Sychowa, J. Konorski (1965) The effects of lesions within the sensori-motor cortex upon instrumental response to the „specific tactile stimulus”. Acta Biol. Exp. 25: 61-69,
• J. Konorski (1967) Integrative activity of the brain. An interdisciplinary approach. Univ. Chicago Press, Chicago, 531 p.,
• J. Konorski (1968) A review of the brain research carried out in the Department of Neurophysiology of the Nencki Institute of Experimental Biology. Acta Biol. Exp. 28: 257-289,
• J. Konorski, H.-L. Teuber, B. Żernicki (Eds) (1972) The frontal granular cortex and behavior. Acta Neurobiol. Exp. 32: 115-656,
• R.W. Doty, J. Konorski, B. Żernicki (Eds.). Brain and behavior. Acta Neurobiol. Exp. Part A (1973) 33: 663-827. Part B (1974) 34: 5-214.

---

Oceń: Jerzy Konorski

---