Michał Kalecki

---

Życiorys

Młodość

Michał Kalecki urodził się jako syn Abrama Kaleckiego i Klary z domu Segałły. Jego rodzice, będąc narodowości żydowskiej, nie praktykowali religii, a Michał sam nie identyfikował się z judaizmem. Ojciec był właścicielem przędzalni do roku 1913, po czym, po jej likwidacji, pracował jako księgowy, zmarł w 1933 roku.

W wieku dziesięciu lat jego matka opuściła rodzinę, co spowodowało, że Michał zamieszkał z ojcem. Od 1910 roku uczęszczał do Prywatnego Gimnazjum Męskiego Mieczysława Witanowskiego w Łodzi, które w 1915 roku zmieniło nazwę na Gimnazjum Filologiczne. W 1917 roku zdał maturę i rozpoczął studia na Politechnice Warszawskiej. W 1919 roku został powołany do Wojska Polskiego, gdzie służył w batalionie telegraficznym we Lwowie. W lutym 1920 roku zapisał się na studia matematyczne na Wydziale Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego, jednak już w lutym 1921 przeniósł się na Politechnikę Gdańską.

Studia podjął na nowo po zwolnieniu ze służby wojskowej w stopniu starszego szeregowego, lecz w 1925 roku nieco je przerwał, wracając do Łodzi. W tym mieście rozpoczął pracę jako korepetytor oraz zatrudnił się w agencji wywiadu kredytowego. W 1927 roku przeprowadził się do Warszawy, gdzie do 1929 roku projektował dla Polskiego Towarzystwa Budowlanego. Jego debiut publicystyczny miało miejsce w 1927 roku, kiedy to na łamach „Przeglądu Gospodarczego” opublikował artykuł „Zbliżenie gospodarcze amerykańsko-rosyjskie a Polska”. Jego teksty można było również znaleźć w „Przeglądzie Politycznym” oraz „Przemyśle i Handlu”, w których analizował sytuację gospodarczą oraz badania nad kartelami surowcowymi.

Od grudnia 1929 roku pracował w Instytucie Badań Koniunktur Gospodarczych i Cen w Warszawie, gdzie jego przełożonym był Edward Lipiński. Tytułował się konsultantem ds. karteli, koncentrując się na badaniach statystycznych oraz analizie obrotów handlowych. Współpracował z Janem Wiśniewskim i Ludwikiem Landauem, z którym publikował broszury dotyczące dochodu społecznego w latach 1929 i 1933. Od 1931 roku pisywał pod pseudonimem „Henryk Braun” w „Przeglądzie Socjalistycznym”, poruszając zagadnienia kryzysu kapitalizmu i polityki gospodarczej.

W latach 30. Kalecki zajął się badaniami cykli koniunkturalnych oraz publikował istotne artykuły, w tym „Koniunktura a inflacja” oraz „Wpływ kartelizacji na koniunkturę”. Swoje badania zaprezentował w 1933 roku na zebraniu Econometric Society w Lejdzie. W 1930 roku zawarł związek małżeński z Adelą Szternfeld, której brat, Ary Sternfeld, był jednym z pionierów kosmonautyki.

Lata poza Polską

W grudniu 1935 roku, korzystając z rekomendacji Edwarda Lipińskiego, otrzymał stypendium od Fundacji Rockefellera, które pokrywało wydatki związane z pobytami naukowymi. W styczniu 1936 roku Kalecki przybył z żoną do Sztokholmu, gdzie spotkał Gunnara Myrdala oraz zapoznał się z „Ogólną teorią zatrudnienia, procentu i pieniądza” autorstwa Johna M. Keynesa. To doświadczenie skłoniło go do przeniesienia się do Wielkiej Brytanii, gdzie planował kontynuować swoje badania.

Od kwietnia 1936 mieszkał w Londynie, gdzie uczestniczył w seminariach badań prowadzonych przez Lionela Robbinsa w London School of Economics. W tym samym roku opublikował recenzję „Ogólnej teorii” Keynesa w „Ekoniście”, podkreślając jej znaczenie w historii ekonomii. Współpraca z Joan Robinson, a także przynależność do kręgu uczonych związanych z Keynesem zaowocowały publikacją artykułu A Theory of Commodity, Income and Capital Taxation w 1937 roku. W kolejnych latach podkreślał, że jego prace poprzedzały niektóre koncepcje Keynesa.

Nie rezygnując z pracy w Instytucie Badań Koniunktur, protestował w prasie przeciwko zwolnieniu Ludwika Landaua. Do końca 1937 roku korzystał ze stypendium Fundacji Rockefellera, co pozwoliło mu na wyjazdy do Oslo oraz Paryża. Jesienią 1937 roku osiedlił się w Cambridge, gdzie brytyjscy naukowcy poszukiwali dla niego pracy. Po pewnym czasie, w roku 1938, Kalecki zaczął pracować w Cambridge Research Scheme, jednostce badawczej Narodowego Instytutu Badań Ekonomicznych i Społecznych, tam prowadził badania statystyczne.

W międzyczasie zajął się również przekładem „Ogólnej teorii” Keynesa na język polski, a jego zbiór prac Essays in Theory of Economic Fluctuaction opublikowany w 1939 roku przyczynił się do rosnącego uznania jego badań, zwłaszcza w czasie II wojny światowej, gdy Keynes zauważył istotność teorii Kaleckiego w dyskusjach na temat płac.

Pod koniec 1939 roku, po projektach badawczych w Cambridge, przeniósł się do Oksfordu, gdzie opracował raport What Germany Can Get Out Of Poland, analizujący gospodarcze skutki okupacji. W Oksfordzkim Instytucie Statystyki pracował nad wieloma kwestiami, w tym analizą koniunktury, badaniami technologicznymi, a także teorią zysków. W 1943 roku opublikował tom Studies in Economic Dynamics. Po dwóch miesiącach w 1945 roku spędzonych we Francji, gdzie doradzał Pierre Mendèsowi France’owi, wrócił do Montrealu, gdzie podjął pracę w Międzynarodowej Organizacji Pracy, koncentrując się na problemach odbudowy oraz inflacji.

Ponownie w Polsce

W lutym 1955 roku Michał Kalecki wraz z żoną wrócił do Warszawy, gdzie początkowo pracował jako doradca Hilarego Minca. W październiku 1956 roku został wiceprzewodniczącym komisji rządowej, mającej na celu stworzenie propozycji dla rad robotniczych. W 1957 roku wszedł do Komisji Planowania przy Radzie Ministrów oraz do Rady Ekonomicznej, a we wrześniu został przewodniczącym Komisji Głównej Planu Perspektywicznego oraz polskiej delegacji do Komisji Ekonomicznej RWPG. Wspierał również rządy Indii oraz Kuby.

W miarę upływu lat, jego relacje z politykami w Polsce stawały się coraz trudniejsze. W 1962 roku publicznie krytykował plan pięcioletni na lata 1966–70, co doprowadziło do jego rezygnacji z Komisji Planowania na koniec 1963 roku, a w lipcu 1964 roku z funkcji w Komisji Ekonomicznej RWPG. W czerwcu 1956 roku został profesorem zwyczajnym w Polskiej Akademii Nauk, a w 1963 roku opublikował książkę „Zarys teorii wzrostu gospodarki socjalistycznej”. Od października 1961 roku do likwidacji w 1968 roku, pracował w Szkole Głównej Planowania i Statystyki, kierując Międzyuczelnianym Zakładem Problemów Gospodarki Krajów Słabo Rozwiniętych.

W grudniu 1965 roku doświadczył zawału serca, a w 1968 roku, w obliczu antysemickiej nagonki, zrezygnował z zajmowanych stanowisk. Zmarł w wyniku udaru mózgu.

Wyróżnienia

W 1958 roku Michał Kalecki został członkiem korespondentem Polskiej Akademii Nauk, a w 1966 roku członkiem rzeczywistym. Otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu Warszawskiego w 1964 oraz Wyższej Szkoły Ekonomicznej we Wrocławiu w 1965 roku. W 1968 roku został członkiem zagranicznym Churchill College w Cambridge. Otrzymywał liczne nagrody, w tym nagrodę państwową I stopnia w 1966 roku za pracę „Zarys teorii wzrostu gospodarki socjalistycznej” oraz Nagrodę im. Oskara Langego w 1967 roku od Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego. Został odznaczony Orderem Sztandaru Pracy I klasy w 1964 oraz Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. W 1970 roku był kandydatem do Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii.

Poglądy

Opracowania naukowe Michała Kaleckiego koncentrowały się przede wszystkim na badaniu cykli koniunkturalnych, efektywności inwestycji oraz teorii dochodu narodowego. Zajmował się również analizą wzrostu w kontekście gospodarki socjalistycznej, ekonometrią oraz metodologią planowania.

W 1933 roku ukazała się jego publikacja Próba teorii koniunktury, w której szczegółowo przeanalizował wpływ popytu globalnego na zarówno rozmiary, jak i strukturę dochodu narodowego. Wskazał w niej na kluczowe znaczenie inwestycji w kształtowanie tych aspektów. Jego tezy, które pojawiły się później w dziele The General Theory of Employment, Interest and Money autorstwa Johna Maynarda Keynesa z 1936 roku, zostały przez niego rozwinięte i wkomponowane w model bardziej skomplikowanej konkurencji.

W 1954 roku zaprezentował swoją syntezę badań w dziele Theory of Economic Dynamics, które szczegółowo omawia procesy wzrostu w gospodarce rynkowej. Kalecki zwracał szczególną uwagę na istotne reformy potrzebne w krajach rozwijających się, takie jak reforma rolna czy odpowiednie opodatkowanie właścicieli ziemskich oraz klasy średniej. Jednocześnie był sceptyczny wobec efektywności inwestycji zagranicznych jako sposobu na stymulowanie rozwoju ekonomicznego.

W późniejszych latach swojego życia zainteresował się matematyką, co skutkowało poważnymi osiągnięciami w teorii liczb. W wieku 66 lat osiągnął znaczące sukcesy naukowe, w tym opracowania na temat twierdzeń dotyczących asymptotycznej gęstości liczb pierwszych.

Publikacje

Michał Kalecki, znany polski ekonomista, pozostawił po sobie wiele znaczących dzieł, które wpłynęły na zrozumienie teorii ekonomicznych oraz dynamiki gospodarczej. Oto lista jego ważniejszych publikacji:

• Próba teorii koniunktury (1933),
• Szacunek dochodu społecznego w roku 1929 (1934, z Ludwikiem Landauem),
• Dochód społeczny w roku 1933 i podstawy badań periodycznych nad zmianami dochodu (1935, z Landauem),
• A Macrodynamic Theory of Business Cycles (w: Econometrica, nr 3/1935),
• The Determinants of Distribution of the National Income (w: Econometrica, nr 6/1938),
• Essays in the Theory of Economic Fluctuations (1939),
• Płace nominalne i realne (1939),
• Studies of Economic Dynamics (1943),
• Theory of Economic Dynamics. An Essay on Cyclical and Long-Run Changes in Capitalistic Economy (1954), wyd. polskie Teoria dynamiki gospodarczej. Rozprawa o cyklicznych i długofalowych zmianach gospodarki kapitalistycznej (1958),
• Prace z teorii koniunktury 1933-1939 (1962),
• Zarys teorii wzrostu gospodarki socjalistycznej (1963),
• Dzieła (1979–1980, 2 tomy).

Te publikacje stanowią nie tylko świadectwo jego znakomitych osiągnięć, ale i fundamentalne źródło wiedzy dla badaczy ekonomii oraz wszystkich zainteresowanych zagadnieniami koniunktury gospodarczej.

---

Oceń: Michał Kalecki

---