Henry Morgentaler

---

Życiorys

Henry Morgentaler przyszedł na świat w Łodzi, w Polsce, w rodzinie Józefa oraz Goldy Morgentalerów. Jego ojciec był aktywnym członkiem partii Bund, która skupiała żydowskich robotników na Litwie, w Polsce i Rosji przed wybuchem II wojny światowej. W czasach niemieckiej okupacji, Łódź stała się miejscem żydowskiego getta, z którego mieszkańcy nie mogli się wydostać. W trakcie tych tragicznych wydarzeń, father Morgentaler został zamordowany przez Gestapo, a Henryk musiał mieszkać z matką i młodszym bratem w przeludnionym getcie Litzmannstadt, które stało się domem dla około stu sześćdziesięciu tysięcy Żydów. Jego siostra, zanim wojna wybuchła, wyjechała z mężem do Warszawy, gdzie znalazła się w warszawskim getcie, biorąc udział w powstaniu i tragicznie kończąc swoje życie w Treblince.

Podczas brutalnych akcji łapanek, organizowanych przez niemieckich okupantów w łódzkim getcie, Morgentaler wraz ze swoją rodziną próbował ukryć się w jednym z pokoi, który został zamaskowany przez szafę. Niestety, po dwóch dniach kryjówki, 23 sierpnia 1942 roku, zostali oni odkryci i deportowani do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu. Tam chłopcy nigdy nie mieli już okazji zobaczyć swojej matki, Golda zginęła w Auschwitz. Po tym tragicznym wydarzeniu, ich losy się rozwidliły: Henryk i Abraham zostali wywiezieni do KL Landsberg, obozu w Dachau, i przetrwali tam do końca wojny. W lutym 1943 roku Henryk został przeniesiony do KL Kaufering, satelitarnego obozu Dachau. Po wojnie, gdy został wyzwolony przez amerykańskie wojska 29 kwietnia 1945 roku, ważył zaledwie 32 kg, mając zaledwie 22 lata. Po okresie pobytu w szpitalu dla dipisów w Landsbergu nad Lechem, został przeniesiony do St. Ottilien, a później do Feldafing w Bawarii wraz z Abrahamem.

Po wojnie

W 1946 roku, Abraham emigrował do Stanów Zjednoczonych, a w 1947 roku Henryk podjął decyzję o wyruszeniu do Brukseli w Belgii, gdzie spotkał dawnych znajomych, Rozenfarbów. Ponieważ Henryk nie mógł legalnie przebywać w Belgii, razem z narzeczoną, Chawą Rozenfarb, musieli zorganizować swoją emigrację. Siostra Chawy, Henia Reinhartz, w swoim pamiętniku zatytułowanym „Okruchy” („Bits and Pieces”), opisała trudne warunki, w jakich żyli państwo Morgentaler. Pamiętnik zawiera m.in. zdjęcie Heni, Chawy i ich matki noszących płaszcze z tkanin przekazanych przez UNRRA. W 1949 roku Henryk i Chawa zawarli związek małżeński, a w lutym 1950 roku opuścili Europę, płynąc transatlantykiem S.S. Samaria do Kanady. Mieszkali w Montrealu, gdzie Chava wznowiła swoją działalność jako pisarka i poetka. Wkrótce na świat przyszło ich pierwsze dziecko, Goldie, a następnie syn Abraham. Henryk, przyznając się do swojego uwielbienia do kobiet, w końcu rozwiódł się z Chawą w połowie lat 70. XX wieku. Chava zmarła 30 stycznia 2011 roku.

Kariera polityczna

W 1972 roku Morgentaler ubiegał się o mandat w kanadyjskich wyborach federalnych w okręgu Saint-Denis jako kandydat niezależny i zajął czwarte miejsce, zdobywając 1509 głosów.

Kariera

Henryk zdobył swoje wykształcenie medyczne na Uniwersytecie Montrealskim, który ukończył w 1953 roku. Po uzyskaniu kanadyjskiego obywatelstwa, rozpoczął praktykę medyczną we wschodnim Montrealu. Początkowo pracował jako lekarz rodzinny od 1955 roku, jednak z czasem koncentrował się na planowaniu rodziny. Szybko stał się jednym z pierwszych lekarzy w Kanadzie, który wykonywał wazektomie oraz zakładał spirale wewnątrzmaciczne i przepisywał tabletki antykoncepcyjne niezamężnym kobietom.

W dniu 19 października 1967 roku, reprezentując Stowarzyszenie Humanistów Kanady, zeznawał przed Komisją Zdrowia i Opieki Społecznej Izby Gmin, rozważając kwestię nielegalnych aborcji. Morgentaler podkreślił, że kobiety powinny mieć możliwość dokonania bezpiecznego poronienia. Ku swemu zaskoczeniu, zaczęły napływać telefony od kobiet pragnących uzyskać pomoc. Robert Malcolm Campbell oraz Leslie Alexander Pal zauważyli: „Henry Morgentaler był świadkiem ograniczenia prawa [do aborcji], w błaganiach zdesperowanych kobiet odwiedzających jego przychodnię w Montrealu”. Początkowo reagował odmową: „Nie spodziewałem się tak intensywnego zainteresowania i nie miałem pojęcia o problemie w skali osobistej. Mówiłem: współczuję ci, znam twoją sytuację, ale prawo nie pozwala mi ci pomóc. Jeśli ci pomogę, stracę praktykę – mam rodzinę. Przykro mi, ale nie mogę!”.

Wkrótce jednak Morgan znalazł się w sytuacji, w której nie mógł dłużej odsyłać pacjentek, które niejednokrotnie kończyły na pogotowiu po nielegalnych aborcjach. Ostatecznie, mimo osobistego ryzyka i potencjalnych konsekwencji w postaci kariery oraz więzienia, Morgentaler postanowił przeprowadzić aborcję i jednocześnie zakwestionować prawo. Świadomy niebezpieczeństw, z jakimi musiały zmierzyć się kobiety, postanowił nie poddawać się i kontynuować użyteczność swoich praktyk. W 1968 roku zaczął wykonywać aborcje w swojej prywatnej klinice, mimo iż były one nadal nielegalne z wyjątkiem zagrażających życiu kobiet. Nowela kodeksu karnego z 26 sierpnia 1969 roku częściowo zlegalizowała aborcję, jednak system wymagał zatwierdzania przez Komitety Aborcji Terapeutycznej, co skutkowało dalszymi problemami w dostępie do usług dla wielu kobiet.

Ostatecznie, Morgentaler i jego działania przyczyniły się do zmiany prawa, co zaowocowało uznaniem przepisów dotyczących aborcji w Kanadzie w 1988 roku, kiedy to sekcja 251 kodeksu karnego została uznana za niekonstytucyjną przez Sąd Najwyższy Kanady. Po zakończeniu ścigania go w 1976 roku przez prowincję Québec, Morgentaler otworzył kolejną placówkę w Ontario. W 2003 roku klinika w Halifaksie została zamknięta, kiedy to jeden z jego uczniów rozpoczął wykonywanie aborcji w lokalnym szpitalu. Ostatecznie w 2006 roku Morgentaler zakończył swoją praktykę po operacji pomostowania tętnic wieńcowych, pozostając jednak w nadzorze nad swoimi placówkami.

Batalie sądowe

Québec

W 1969 roku Henry Morgentaler zainaugurował działalność przychodni aborcyjnej w Montrealu. Zdeterminoawany, dążył do uzyskania statusu wzorcowej placówki, postulując podczas spotkań z władzami federalnymi i prowincjonalnymi, że aborcje można wykonywać bezpiecznie poza szpitalami. Przykro wspomniał, że żadna z tych instytucji nie wykazała chęci do współpracy. Odpowiedzi ze strony rządów sprowadzały się do wskazywania na obowiązki drugiej strony. Pomimo że ani władze prowincjonalne, ani federalne nie przeprowadziły inspekcji jego przychodni, zorganizowano akcję policji.

1 czerwca 1970 roku policja w Montrealu przeprowadziła „nalot” na przychodnię Morgentalera, stawiając mu zarzuty nielegalnej praktyki aborcyjnej. Pierwsze rozprawy odbyły się z opóźnieniem, aż do 1973 roku; w tym czasie zorganizowały się grupy kobiet wspierające Morgentalera, a on wciąż kontynuował swoje działania. W 1973 roku wykazano, że w jego przychodni przeprowadzono 5000 bezpiecznych aborcji, co dowiodło, że ograniczenia do wykonywania aborcji jedynie w szpitalach są zbędne.

W latach 1973–1975 Morgentaler stawiany był przed sądem trzy razy, każdorazowo oskarżony o naruszenie przepisów aborcyjnych. Wykorzystywał w obronie argument działania w stanie wyższej konieczności i za każdym razem był uniewinniany, co prowadziło do coraz szybszych decyzji sądu przysięgłych: podczas trzeciego procesu werdykt zapadł zaledwie po godzinie. Tę sytuację określa się jako „unieważnienie przez sąd przysięgłych”, gdyż sędziowie odmawiają egzekwowania przepisów, które uznają za niesprawiedliwe.

Każda sprawa była rozpatrywana oddzielnie. W 1973 roku Morgentalera miał przy sobie Claude’a Armanda Shepparda, który argumentował, że jako lekarz działa w stanie wyższej konieczności, mając na celu ochronę życia i zdrowia kobiet. Po wysłuchaniu zeznań niektórych z nich, sąd przysięgłych zdecydował o uniewinnieniu Morgentalera.

Prowincja złożyła apelację od tego wyroku. W bezprecedensowym posunięciu, Sąd Apelacyjny Québecu w 1974 roku unieważnił uniewinnienie, a Morgentaler został skazany. Odwołał się do Sądu Najwyższego Kanady, jednak i tym razem przegrał, sąd zadecydował, że zagrożenie dla kobiet nie było natychmiastowe, nakładając na niego karę 18 miesięcy więzienia, co rozpoczął w marcu 1975 roku.

W 1975 roku, pod przewodnictwem premiera Pierre’a Trudeau, parlament Kanady zmienił przepisy, co uniemożliwiło Sądowi Apelacyjnemu odwracanie uniewinnień wydanych przez sądy przysięgłych. Zmiana ta znana jest jako „poprawki Morgentalera do kodeksu karnego”. Québec uchylił pierwotny wyrok i zlecił nowy proces w związku z pierwotnymi zarzutami, a Morgentaler został zwolniony, oczekując na nowe postępowanie.

W tym samym roku, znajdując się już w więzieniu, został postawiony w obliczu kolejnych zarzutów, które zostały oddalone przez inny sąd przysięgłych. Wówczas i tak pozostawał w placówce penitencjarnej. Znane karykatury polityczne z tego okresu ukazywały strażnika więziennego wpychającego tacę z jedzeniem do celi Morgentalera, życząc mu: „Gratulacje, Panie Doktorze, został Pan ponownie uniewinniony”. Minister Sprawiedliwości apelował od tego uniewinnienia, jednak Sąd Apelacyjny Québecu podtrzymał je jednogłośnie.

Wbrew regulaminom prawnym Morgentaler nie uzyskał zwolnienia warunkowego po odbyciu jednej trzeciej kary. Ostatecznie spędził dziesięć miesięcy w więzieniu, doświadczając zawału serca, po czym został przeniesiony do szpitala. W tym okresie liberalny minister sprawiedliwości, Jérôme Choquette, wciąż był zdeterminowany, aby go ścigać, aż do momentu swojego usunięcia ze stanowiska.

W styczniu 1976 roku, minister sprawiedliwości Robert Basford wystartował z trzecim procesem przeciwko Morgentalerowi. 18 września 1976 roku zakończył się on jego uniewinnieniem przez inny sąd przysięgłych, co było jego trzecim uniewinnieniem w Québecu.

W lutym 1976 roku Partia Quebecka przejęła władzę, zmieniając sytuację – zrozumiano, że prawo aborcyjne nie może być egzekwowane, o ile sądy przysięgłych nie poprą jego stosowania. 11 grudnia 1976 roku, nowy minister sprawiedliwości, Marc-André Bédard, ogłosił wycofanie zarzutów przeciwko Morgentalerowi oraz innym lekarzom, jasno wskazując, że nie będą stawiane podobne zarzuty w prowincji Québec. Dzięki temu uniknięto kolejnego postępowania sądowego wobec doktora Morgentalera, które miało się rozpocząć w najbliższy poniedziałek.

Bédard określił ustawę antyaborcyjną jako niewykonalną. Od tego momentu Québec zrezygnował z egzekwowania federalnych przepisów dotyczących aborcji przeprowadzanych przez wykwalifikowanych pracowników medycznych.

Na prośbę Bédarda, minister sprawiedliwości Ron Basford rozważył zmiany w sekcji 251 kodeksu karnego. Wkrótce potem Prokurator Generalny Québec ogłosił, że aborcje wykonywane przez lekarzy w pozaszpitalnych przychodniach są teraz legalne w prowincji. Jednakże Morgentaler próbował znieść cały zakaz aborcji w Kanadzie, co niestety mu się nie udało w 1976 roku.

CARAL

W 1974 roku grupa zwolenników wolności wyboru powołała Kanadyjskie Stowarzyszenie w Celu Zniesienia Ustawy Aborcyjnej (CARAL) w Ottawie. Organizacja ta miała na celu wsparcie Morgentalera w walce z archaiczną ustawą o aborcji z 1969 roku, która wymagała zatwierdzenia przez Komitet Aborcji Terapeutycznej dla legalnego przeprowadzenia aborcji — mimo że takie komitety nie musiały być formalnie zwoływane.

CARAL stworzyła lokalne oddziały we wszystkich krajach oraz mobilizowała środki finansowe na pokrycie opłat prawnych w procesach Morgentalera. Oprócz tego, stowarzyszenie wyrażało poparcie dla metody aspiracji próżniowej z użyciem znieczulenia miejscowego, jako bezpieczniejszej alternatywy w porównaniu do łyżeczkowania w znieczuleniu ogólnym, stosowanego zazwyczaj w szpitalach zarówno podczas aborcji, jak i naturalnych poronień. CARAL podkreślało również, że nowoczesne podejście medyczne prowadzi do zmniejszenia umieralności matek.

Inne prowincje i Kanada

W 1983 roku, zainspirowany rosnącym poparciem społecznym i nietolerancją braku dostępu do aborcji w Kanada, Morgentaler postanowił podjąć kroki prawne w tej kwestii w innych prowincjach. Przez następne 15 lat prowadził działalność aborcyjną, naruszając istniejące prawo. Każdą z placówek otwierał z uprzednim ogłoszeniem. W tym samym roku otworzył nową przychodnię w Winnipeg oraz w Toronto.

Publiczna opinia w Kanadzie zaczęła się zmieniać w stronę Morgentalera: badania Gallupa z 1983 roku pokazały, że 72% Kanadyjczyków uważało, że decyzja o aborcji powinna należeć wyłącznie do kobiety i jej lekarza.

Przychodnią w Toronto zarządzał wspólnie z dwoma kolegami, Leslie Frankiem Smolingiem oraz Robertem Scottem. W 1983 roku policja w Toronto przeprowadziła nalot na nowo otwartą przychodnię Morgentalera, a on i jego współpracownicy zostali oskarżeni o nielegalne usługi aborcyjne. Morgentaler ponownie odwołał się do obrony w stanie wyższej konieczności i uzyskał uniewinnienie od sądu przysięgłych. Użył tej samej obrony podczas kolejnych apelacji, które prowadziły do dalszego odwracania wszelkich uniewinnień. Przed sprawami Morgentalera sytuacje takie były nieznane. Sprawa „Korony przeciw Morgentalerowi” z 1988 roku była zkluczowym momentem, w którym Sąd Najwyższy Kanady stanął po stronie Morgentalera. Sąd, w swoim rozstrzygnięciu, podtrzymał pierwotne uniewinnienie przez sąd przysięgłych, stwierdzając jednocześnie, że ustawa aborcyjna z 1969 roku naruszała zapisy Kanadyjskiej Karty Praw i Swobód, uznając ją tym samym za niekonstytucyjną.

Wyrok zapadł 28 stycznia; sąd stwierdził, że ustawa narusza prawo do „życia, wolności i bezpieczeństwa osoby” kobiet. Pięciu sędziów przygotowało trzy różne opinie, nawiązując do nieproporcjonalnych ograniczeń i procedur nakładanych przez ustawodawstwo, co prowadziło do ryzyk fizycznych, psychicznych i emocjonalnych wobec kobiet.

„Zmuszanie kobiety, by pod groźbą sankcji karnej, nosić płód do terminu, chyba że spełnia pewne kryteria niezwiązane z jej własnymi priorytetami i aspiracjami, jest głęboką ingerencją w ciało kobiety, a tym samym naruszeniem jej bezpieczeństwa osobistego”.

Uznano także, że decyzja kobiet w sprawach związanych z aborcją wiąże się z ich prywatnością oraz godnością. Rozstrzyganie o tym, kto ma podejmować decyzje dotyczące ich zdrowia jest kluczowym punktem sprawy, zatem Morgentaler odniósł sukces. Po wyroku Sąd Najwyższy w zasadzie zniósł wszelkie ograniczenia karne dotyczące aborcji w Kanadzie, pozostawiając ją regulacjom prawa kanadyjskiego dotyczącego praktyki medycznej. Morgentaler uznał dzień wyroku za najszczęśliwszy w swoim życiu.

W kolejnych latach jedynymi prowincjami odmawiającymi refundacji były Nowy Brunszwik oraz Wyspa Księcia Edwarda. Morgentaler jednak nie ustawał w działaniach i wniósł prawne sprawy przeciwko tym prowincjom, by podnieść kwestię dystrybucji wsparcia finansowego dla aborcji.

Kiedy rząd Nowego Brunszwiku w 2006 roku ogłosił zakończenie publicznych usług aborcyjnych w swoim szpitalu, Morgentaler kontynuował swoją działalność, prowadząc prywatne usługi aborcyjne.

W 2009 roku Morgentaler rozwijał swoją aktywność, planując otworzenie dwóch nowych przychodni w kanadyjskiej Arktyce, aby ułatwić dostęp do usług aborcyjnych kobietom z tej odległej części kraju.

Pogróżki śmiercią, ataki i zamachy bombowe

Bardzo niebezpieczne sytuacje związane z antyaborcyjną przemocą miały miejsce nie tylko wobec Morgentalera, ale również jego personelu oraz pacjentów. To zjawisko zostało określone przez kanadyjskie służby wywiadowcze jako „terroryzm pojedynczej sprawy”. Bardzo często pojawiały się groźby śmierci skierowane w stronę Morgentalera. W 1980 roku, dziennikarz opisał, że stos niepokojących listów z pogróżkami zaledwie z jednego miesiąca miał aż sześć cali (15 cm) grubości.

W 1983 roku, wydarzyło się również brutalne zdarzenie, gdy mężczyzna zaatakował Morgentalera nożycami ogrodowymi w pobliżu jego przychodni w Toronto. Z pomocą kanadyjskiej dziennikarki Judy Rebick, udało się odparować atak, a Morgentaler nie odniósł żadnych obrażeń. W wyniku tego incydentu Augusto Dantas został oskarżony o napaść oraz posiadanie niebezpiecznego narzędzia w intencji publicznej. Tego samego dnia, 29 lipca 1983 roku, protestujący usiłowali obrzucić placówkę bombami zapalającymi. Chociaż przychodnia nie doznała dużych zniszczeń, pobliska Księgarnia Spraw Kobiecych ucierpiała znacznie bardziej.

W maju 1992 roku, kolejny atak miał miejsce na przychodnię Morgentalera na Harbord Street w Toronto. Dwie osoby, które były monitorowane przez kamery, obrzuciły placówkę bombami zapalającymi. Użyły benzyny jako materiału palnego oraz fajerwerków jako zapalników. Mimo, że dzień później kierownictwo przychodni ogłosiło, iż atak nie wstrzymał żadnego z zaplanowanych zabiegów, budynek wymagał rozbiórki. Sąsiednia księgarnia kobieca również ucierpiała, zwłaszcza w sekcji związanej z tematyką kobiet i porodów. Następnego dnia Morgentaler osobiście sprawdził zniszczenia, a przed placówką zebrał się tłum zwolenników prawa do aborcji, trzymających transparenty z hasłami takimi jak „Po prostu powiedz nie bombom” oraz „Zatrąb w poparciu dla prawa wyboru”. Ostatecznie, w wyniku tych wydarzeń, rząd Ontario zdecydował się przeznaczyć 420000 dolarów na podniesienie poziomu bezpieczeństwa w przychodniach, w ochronie dostarczających usługi aborcyjne.

Wówczas, przypominając inne tragicznąy sytuacje, takie jak ataki na lekarzy, jak Garson Romalis czy Hugh Short, specjaliści w tej dziedzinie zaczęli obawiać się o swoje życie, w obliczu zagrożenia ze strony skrajnych przeciwników aborcji, nazywanych „pro-life”, uzbrojonych w karabiny.

Morderstwo dr. Barnetta Slepiana, które miało miejsce 23 października 1998 roku, również przyczyniło się do zwiększonego poczucia zagrożenia. W odpowiedzi na rosnącą przemoc lekarze wykonujący aborcje często nosili kamizelki kuloodporne oraz wstawiali zasłony w oknach, aby zwiększyć swoje bezpieczeństwo. Morgentaler przekazał once: „Wiem, ze źródeł, których nie mogę ujawnić, że niektórzy lekarze sądzą, iż nie będą w stanie kontynuować. Jest to bardzo zła sytuacja”. Jednocześnie zadeklarował swoją gotowość do dalszego wykonywania zabiegów aborcyjnych, twierdząc, że ataki były produktywnym ubocznym efektem intensywnej, religijnie napędzanej walki z aborcją, która wówczas miała miejsce w USA. Podkreślił, że w Kanadzie nie ma aż tak wielu fanatyków religijnych, a społeczeństwo jest znacznie bardziej tolerancyjne.

W wyniku ataku, kiedy dr Garson Romalis został dźgnięty nożem w 2000 roku, Morgentaler zauważył, że niektórzy lekarze w Ontario, Nowym Brunszwiku i Nowej Fundlandii zdecydowali się zrezygnować z przeprowadzania aborcji. „Przez lata żyliśmy w cieniu ginących lekarzy” wspomniał. „Przemoc jest oznaką frustracji, gniewu i moralnego bankructwa w antyaborcyjnym ruchu”.

Inne problemy prawne

W 1976 roku Komitet Dyscyplinarny Izby Lekarskiej Québecu podjął decyzję o zawieszeniu licencji lekarskiej Morgentalera na jeden rok. Decyzja ta była wynikiem skazania go za praktykowanie nielegalnej aborcji. Doktor ten przeprowadzał aborcje poza szpitalem, nie uzyskując wymaganej zgody Komisji Aborcji Terapeutycznej, co oznaczało, że wszystkie zabiegi, które wykonywał, były niezgodne z prawem. W 1996 roku, w biografii Morgentalera autorstwa Catherine Dunphy, komisja dyscyplinarna wyraziła swoje obawy, stwierdzając, że jego „postawa” skupiała się przede wszystkim na „ochronie własnego dochodu”. Podkreśliła również, że przed aborcją nie przeprowadzano żadnego istotnego wywiadu, co rodziło wątpliwości co do relacji lekarz-pacjent.

W artykule zamieszczonym przez „Montreal Gazette” w 1974 roku, wskazano, że według dowodów z dochodzenia policyjnego, Morgentaler był oskarżany o wielokrotne używanie jednorazowych pompek próżniowych (vacurettes) w sposób niezgodny z rekomendacjami producenta. Te szczegółowe informacje wskazywały, że „nie mogą one być ponownie użyte”. Po kontakcie ze stroną redakcyjną, Morgentaler tłumaczył, że według starszego modelu pompek „może być od czasu do czasu stosowany więcej niż jeden raz”, jednak stanowczo podkreślił, że „ilość użyć pompki próżniowej (vacurette) nie ma nic wspólnego z określeniem, czy jej działanie jest zgodne z najlepszą wiedzą medyczną”. W artykule z 1991 roku zamieszczonym w Alberta Report, przypomniano, że chociaż obecnie lekarz zaprzeczał ponownemu wykorzystywaniu pompek, nie podjął żadnych działań prawnych w odniesieniu do gazety.

W roku 1973, na podstawie publicznych wypowiedzi Morgentalera, które sugerowały, że przeprowadził on tysiące aborcji, Urząd Skarbowy w Québecu nałożył na niego obowiązek zapłaty 354 799 dolarów z tytułu niezapłaconego podatku dochodowego. Sprawa ta została rozwiązana poza sądem kilka lat później, a Morgentaler, w ramach ugody, uiścił kwotę wynoszącą ponad 101 000 dolarów.

Odznaczenia i nagrody

Henry Morgentaler, znany z nieustającej walki o prawa kobiet, był nie tylko osobą, która miała ogromny wpływ na kanadyjską politykę zdrowotną, ale także wybitnym liderem w swoim ruchu. Od 1968 do 1999 roku działał jako honorowy prezydent Stowarzyszenia Humanistów Kanady (HAC), stowarzyszenia promującego humanistyczne wartości w społeczeństwie. W szczególności wyróżniony został za swoje osiągnięcia w dniu 3 sierpnia 2008 roku, kiedy to otrzymał nagrodę za całokształt swojej działalności podczas Konwencji z okazji 40-lecia HAC, która miała miejsce w Toronto.

W 1973 roku Morgentaler dołączył do grona sygnatariuszy drugiego Manifestu Humanistycznego. Już dwa lata później, w 1975 roku, został uhonorowany przez Amerykańskie Stowarzyszenie Humanistów tytułem humanisty roku, obok znanej autorki Betty Friedan. W 2005 roku, Uniwersytet Zachodniego Ontario przyznał mu tytuł doktora honoris causa w dziedzinie prawa, co spotkało się z kontrowersjami, gdyż opinia publiczna była podzielona. Reakcje na tę decyzję były skrajnie różne; organizacje pro-life protestowały, zbierając 12 000 podpisów pod petycją o odwołanie. Z drugiej strony, petycja wspierająca jego działalność osiągnęła 10 000 podpisów.

W dniu 5 sierpnia 2005 roku Morgentaler został uhonorowany nagrodą za „Przywództwo w Tworzeniu Państwowej Polityki Społecznej” od Instytutu Spraw Publicznych im. Jeziora Couchiching. Zostało to docenione za jego nieocenione wysiłki w walce o prawa reprodukcyjne kobiet. Uroczystość odbyła się podczas dorocznej letniej konferencji, na której Morgentaler wygłosił ważne słowa.

„Ruch kobiecy z lat 1960-tych znalazł w dr. Morgentalerze osobę rozumiejącą, że równość kobiet nie może być osiągnięta w ramach istniejących ograniczeń dotyczących wyboru reprodukcyjnych usług medycznych…”

Warto zauważyć, że w 2008 roku, Morgentaler był także laureatem najwyższej nagrody przyznawanej przez Kanadyjski Kongres Pracy za swoje wyjątkowe zasługi dla ludzkości. Odebrał ją 28 maja, podkreślając swoje ogromne wsparcie ze strony związków zawodowych w walce o prawa kobiet.

„Morgentaler… podziękował związkom zawodowym za poparcie w długich latach walki, o zapewnienie kobietom prawa do kontroli własnego zdrowia…”

Warto również przypomnieć, że w 2010 roku Morgentaler został nominowany do tytułu Kanadyjczyka Zmieniającego Świat. Jednak jego osiągnięcia budziły kontrowersje, na przykład w kontekście nadania mu Orderu Kanady. Tytuł ten został mu nadany 1 lipca 2008 roku, co spotkało się z mieszanymi reakcjami w społeczeństwie. Działacze pro-choice podkreślali jego zasługi, podczas gdy przedstawiciele grup pro-life krytykowali to jako poniżenie tego prestiżowego odznaczenia.

Order Kanady

Feministyczna dziennikarka Judy Rebick zauważyła, że przyznanie Morgentalerowi Orderu Kanady było zasłużone i powinno nastąpić znacznie wcześniej. Premier Stephen Harper, w swoich wypowiedziach, sugerował, że dobra powinny łączyć Kanadyjczyków, zamiast dzielić ich w tak kontrowersyjnych kwestiach. Na jego słowa odpowiedział lider Partii Liberalnej Stéphane Dion, który podkreślił odwagę Morgentalera w obronie równości kobiet w trakcie jego kariery.

Decyzja o przyznaniu nagrody spowodowała, że część kawalerów Orderu Kanady wyraziła chęć zwrotu swoich medali w geście protestu. Ostatecznie, w czerwcu 2009 roku, trzech z nich zrezygnowało z odznaczeń, co było znakiem ogromnych podziałów, jakie wywołała ta sprawa w społeczeństwie kanadyjskim.

Inne działania

Henry Morgentaler podjął działania na rzecz zdrowia reprodukcyjnego kobiet, organizując objazdy po całej Kanadzie. W trakcie tych wydarzeń wielokrotnie wygłaszał przemówienia oraz zbierał fundusze na wsparcie inicjatyw związanych z planowaniem rodziny. W 1999 roku zauważył, że spadek przestępczości wśród młodzieży, obserwowany w ostatnich latach, można powiązać z legalizacją aborcji, do której doszło niemal dwie dekady wcześniej. Argumentował, że umożliwiło to zmniejszenie liczby dzieci doświadczających zaniedbań oraz frustracji, a także sprawiło, że więcej matek mogło skuteczniej dbać o swoje potomstwo.

W 2006 roku Morgentaler zdecydował się na zakończenie czynnej praktyki lekarskiej. Jego zaangażowanie w walkę o prawa reprodukcyjne kobiet nie ograniczało się jedynie do działalności klinicznej, lecz obejmowało również aktywność społeczną. W sierpniu 2011 roku wziął udział w pogrzebie Jacka Laytona, ówczesnego lidera Nowej Partii Demokratycznej (NDP), który w latach 80. aktywnie wspierał ochronę przychodni prowadzonych przez Morgentalera. Layton uczestniczył w ruchu obrońców tych placówek, koordynując działania mające na celu uniemożliwienie przeciwnikom aborcji zakłócenia dostępu do usług medycznych dla kobiet.

NDP przez wiele lat stała się gorącym orędownikiem praw reprodukcyjnych, włączając je w skład swojej politycznej platformy. W 1991 roku Morgentaler miał okazję uczestniczyć w debacie zatytułowanej „Humanizm versus chrześcijaństwo”, gdzie przedstawił swoje poglądy na temat etyki i praw człowieka w kontekście aborcji.

Media i reprezentacje kulturowe

Henry Morgentaler był nie tylko wpływowym lekarzem, ale także postacią medialną, która stała się tematem różnych dzieł filmowych oraz twórczości artystycznej. W 1984 roku powstał film dokumentalny, wyprodukowany przez kanadyjską agencję rządową Narodowy Zarząd Kinematografii Kanady (National Film Board of Canada), zatytułowany „Demokracja na Rozprawie/ Poddana Próbie: Sprawa/ Afera Morgentalera” („Democracy on Trial: The Morgentaler Affair”), w reżyserii Paula Cowana.

Kolejnym istotnym dziełem jest film telewizyjny wyprodukowany w 2005 roku przez stację CTV, zatytułowany „Wybór: Historia Henryka Morgentalera”. Film dokumentuje życie i działalność Morgentalera, ukazując, jak lekarz wbrew panującym normom prawnym i opinii publicznej, rozpoczął walkę o prawa reprodukcyjne kobiet w 1967 roku. Historia ta staje się jeszcze bardziej niezwykła, gdy uwzględnia fakt, że Morgentaler odsiadywał karę więzienia w Quebecu w 1975 roku za przeprowadzenie nielegalnej aborcji.

Szczytem tej historii jest wyrok Sądu Najwyższego Kanady, który unieważnia obowiązujące wówczas przepisy dotyczące aborcji w 1988 roku. Morgentaler w jednym z wywiadów dla CTV stwierdził: „Zdecydowałem się zaangażować w sprawę, ponieważ dla mnie była to walka o sprawiedliwość, o fundamentalną sprawiedliwość, oraz dlatego, że miałem możliwość coś zrobić, aby pomóc kobietom, pomimo prawa, które nie pozwało mi tego robić”.

W głębi serca był gotów ponieść wszelkie konsekwencje swojego działania: „Byłem gotów pójść do więzienia, byłem gotów umrzeć za to”, oznajmił w programie „Środowy Poranek w Kanadzie”. Morgentaler reflektując nad swoim życiem, mówił: „Kiedy patrzę wstecz, widzę swoje życie wypełnione osiągnięciami, bo osiągnąłem bardzo dużo i jestem z tego bardzo dumny”.

Również w sferze kultury popularnej Morgentaler zyskał uznanie. Przykładowo, znana karykatura redakcyjna „Montreal Gazette”, stworzona przez Terry’ego Moshera, nawiązuje do kontrowersyjnych prognoz burmistrza Montrealu, Jeana Drapeau, który twierdził, że „Prędzej mężczyzna urodzi dziecko, niż Olimpiada w Montrealu popadnie w deficyt”. Po niepowodzeniach finansowych Letnich Igrzysk Olimpijskich w 1976 roku, Mosher wykreował karykaturę ciężarnego Drapeau, który usiłuje dodzwonić się do Morgentalera.

Nie można również zapomnieć o alternatywnym zespole rockowym „Ja, Mama i Morgentaler”, który w swojej nazwie wykorzystał inspirację związaną z tą znaczącą postacią. Wszystkie te elementy pokazują, jak wielki wpływ miał Morgentaler na media oraz kulturę współczesną.

---

Oceń: Henry Morgentaler

---