Jerzy Kosiński

---

Życiorys

Jerzy Kosiński, syn Mieczysława (Mojżesza) Lewinkopfa, żydowskiego przemysłowca, oraz Elżbiety Linieckiej Weinreich, spędził młodość w Łodzi. W kamienicy przy ulicy Gdańskiej 74 mieszkał do momentu wybuchu II wojny światowej.

Wojenne losy Kosińskiego były skomplikowane. W czasie konfliktu przebywał w Sandomierzu oraz w Dąbrowie Rzeczyckiej. Dzięki pomocy księdza Eugeniusza Okonia, jego rodzina znalazła schronienie u polskiej rodziny, Andrzeja Warchoła. W tej trudnej sytuacji, Kosińscy musieli przyjąć nowe nazwisko – Kosiński, posługując się fikcyjnymi dokumentami oraz świadectwem chrztu.

Po zakończeniu działań wojennych, w latach 1946–1947, Kosiński osiedlił się w Jeleniej Górze. Następnie, w zimowych miesiącach lat 1950–1956 pracował jako instruktor narciarski w Zakopanem, a latem był kaowcem w Międzyzdrojach. W międzyczasie studiował socjologię na Uniwersytecie Łódzkim, gdzie jego wykładowcą był m.in. Józef Chałasiński. Wkrótce potem zajął stanowisko asystenta w Instytucie Historii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk.

W 1957 roku Kosiński zdecydował się emigrować do Stanów Zjednoczonych, gdzie osiedlił się na stałe. Po przyjeździe podjął studia podyplomowe w Uniwersytecie Columbia oraz w New School for Social Research. W 1965 roku otrzymał amerykańskie obywatelstwo. Dalsza kariera akademicka zaprowadziła go na uczelnie takie jak Uniwersytet Wesleyański, Uniwersytet Yale i Uniwersytet w Princeton, gdzie wykładał.

Kosiński był laureatem wielu nagród, a w latach 1973–1975 pełnił funkcję prezesa amerykańskiego PEN Clubu. W 1989 roku odwiedził Polskę, gdzie spotkał się z przedstawicielami Wydawnictwa Czytelnik oraz pojawił się w Dzienniku Telewizyjnym.

Choć pisał w języku angielskim, krążą spekulacje, że większość jego twórczości była pierwotnie napisane po polsku. Swoją karierę literacką zaczynał pod pseudonimem Joseph Novak. W jego życiu prywatnym, pierwszą żoną była Mary Hayward Weir (1915–1968), a następnie w 1968 roku ożenił się z Katheriną von Fraunhofer (1933–2007), przedstawicielką bawarskiej arystokracji.

Jerzy Kosiński przez cztery lata był związany z Urszulą Dudziak. Niestety, 3 maja 1991 roku zakończył swoje życie tragicznie. Po zażyciu znacznych dawek alkoholu oraz leków nasennych, w sytuacji pełnej tragizmu, napisał notkę pożegnalną, w której wyznał: „Kładę się teraz do snu, na trochę dłużej niż zwykle. Nazwijmy to wiecznością.”

Malowany ptak

Malowany ptak to dzieło, które nadało Jerzemu Kosińskiemu międzynarodowy rozgłos. Książka opowiada dramatyczne historie dotyczące sześciolatka (wyjątkowo w domyśle) pochodzenia żydowskiego, który zmaga się z horrorami wojny. Ze względu na treści w niej zawarte, początkowo sądzono, że jest to tekst autobiograficzny, co sam pisarz nie negował. W Polsce, w różnych kręgach społecznymi, tytuł ten był określany jako antypolski. Jednakże, w rzeczywistości, stanowił on wytwór fikcji Kosińskiego, co sam autor wyznał w wprowadzeniu do późniejszych wydaniach.

Opowieść zawiera przerażające obrazy ludzkiego okrucieństwa oraz wynaturzeń, które autor utożsamiał z mieszkańcami wiejskich rejonów Europy Wschodniej. W powieści często poruszany jest motyw nadużyć wobec mniejszości etnicznych, takich jak Romowie i Żydzi. Kluczowym wątkiem fabularnym Malowanego ptaka jest pojęcie inności oraz wyobcowania, które niejednokrotnie jest jedynie pozorne lub powierzchowne. W jednej z najbardziej wymownych scen opisanych w książce, dzikie ptaki atakują osobnika swojego gatunku, tamując go jaskrawymi kolorami przez człowieka.

W opinii m.in. profesora Iwa Cypriana Pogonowskiego, pornograficzny charakter powieści, w tym naturalistyczne opisy gwałtów zbiorowych oraz innych obrzydliwości, przyczynił się do jej komercyjnego sukcesu w Ameryce Północnej, co można uznać za nadużycie wobec historiografii Holocaustu.

Eliot Weinberger wyraża w książce Karmic Traces tezę, że Kosiński nie był autorem Malowanego ptaka, ponieważ w okresie, gdy powstawał utwór, jego znajomość języka angielskiego pozostawała na zbyt niskim poziomie. Utrzymuje on, że Kosiński czerpał z prac kilku amerykańskich redaktorów, którzy pisali pod jego kierunkiem w nowojorskim hotelu. Doniesienia głosiły również, że prawdziwym autorem Malowanego ptaka mógł być amerykański poeta i tłumacz George Reavey. Wśród spekulacji pojawiały się również teorie, że powieść została napisana po polsku i następnie przetłumaczona na angielski. W obronie Kosińskiego wystąpił dziennikarz John Corry, który stwierdził, że oskarżenia o plagiat miały charakter propagandowy i były inspirowane przez środowiska komunistyczne.

W maju 2010 roku Václav Marhoul ogłosił nabycie praw do filmowej adaptacji Malowanego ptaka. W 2013 roku za adaptację książki został uhonorowany Wyróżnieniem Specjalnym nagrody ScripTeast im. Krzysztofa Kieślowskiego podczas Festiwalu Filmowego w Cannes. W uzasadnieniu werdyktu zaznaczono, że podjęty z determinacją przez twórców projekt był bardzo ambitny, co w efekcie przyniosło fascynujący oraz poruszający scenariusz, mogący doprowadzić do powstania emocjonującego filmu. Warto podkreślić, że film powstał w koprodukcji czesko-słowacko-ukraińskiej, a jego premiera miała miejsce we wrześniu 2019 roku.

Wystarczy być

Jerzy Kosiński, uznawany za jednego z wybitnych pisarzy, stworzył kolejną interesującą powieść, zatytułowaną Wystarczy być (w oryginale: Being There). Była to kontynuacja jego wcześniejszych sukcesów, jakie przyniosła mu książka Steps z 1968 roku, która zdobyła Nagrodę National Book Award w 1969 roku. Wystarczy być koncentruje się na losach Chance’a O’Grodnicka, znanego jako Chauncey Gardinier, postaci umysłowo upośledzonej, którą nieświadomie obdarzono szacunkiem, jakiego doświadczają genialni politycy, finansiści oraz kandydaci na prezydenta USA.

Powieść ta przedstawia z satyrycznym zacięciem społeczeństwo, które jest w dużej mierze zależne od mediów, zwłaszcza telewizji. Kosiński tworzy w niej karykaturę bezmyślności, ukazując, jak ludzie mogą być manipulowani przez powierzchowne treści prezentowane w mediach.

Na podstawie tej niezwykłej historii, w 1979 roku powstał film Wystarczy być, zrealizowany przez reżysera Hala Ashby’ego, w którym główną rolę zagrał Peter Sellers. Scenariusz filmu, podobnie jak powieść, opracował utytułowany scenarzysta Robert C. Jones we współpracy z Kosińskim.

Warto również wspomnieć, że autor musiał zmierzyć się z kontrowersjami, które go otaczały. Dziennikarze oskarżali go o plagiat dzieła Tadeusza Dołęgi-Mostowicza, zatytułowanego Kariera Nikodema Dyzmy, co wzbudziło sporo emocji i dyskusji na temat oryginalności jego twórczości.

Inna twórczość

Jerzy Kosiński był osobą o niezwykle różnorodnych zainteresowaniach i talentach, co znacznie wykraczało poza jego działalność literacką.

W roku 1981 zadebiutował jako aktor, odgrywając rolę Grigorija Zinowjewa w filmie „Czerwoni”, który został wyreżyserowany przez Warrena Beatty’ego. Jego zaangażowanie w świat sztuki nie ograniczało się tylko do pisania.

Kosiński aktywnie rozwijał swoje umiejętności w dziedzinie fotografii, a jego pasja do tego medium objawiała się również w jego działalności w łódzkim oddziale Polskiego Towarzystwa Fotograficznego, gdzie miał okazję dzielić się swoimi doświadczeniami i pasją z innymi miłośnikami fotografii.

Co więcej, Kosiński pojawił się także w kultowym filmie „Nocny kowboj” (Midnight Cowboy, 1969, reż. John Schlesinger), choć jego rola nie została wymieniona na czołówce. W filmie wystąpił w jednej ze scen, w której główni bohaterowie odwiedzają artystyczną bohemę Nowego Jorku, co niewątpliwie stanowiło ciekawy epizod w jego różnorodnej karierze.

Twórczość

Jerzy Kosiński, jako autor o wielkim dorobku literackim, pozostawił po sobie bogaty zbiór dzieł, które na stałe wpisały się w kanon literatury. Wiele z jego utworów ukazało się w różnych wydaniach, a ich tytuły często ukazują złożoność ludzkich doświadczeń i emocji. Oto przegląd najważniejszych publikacji tego autora:

• 1960 – Przyszłość należy do nas, towarzyszu (The Future Is Ours, Comrade) – wydanie polskie z 1996, jako Joseph Novak,
• 1962 – Nie ma trzeciej drogi (No Third Path) – jako Joseph Novak,
• 1965 – Malowany ptak (The Painted Bird) – wydanie polskie z 1989,
• 1968 – Kroki (Steps) – wydanie polskie z 1989,
• 1971 – Wystarczy być (Being There) – wydanie polskie z 1990,
• 1973 – Diabelskie drzewo (The Devil Tree) – wydanie polskie z 1992,
• 1975 – Cockpit (Cockpit) – wydanie polskie z 1992,
• 1977 – Randka w ciemno (Blind Date) – wydanie polskie z 1992,
• 1979 – Pasja (Passion Play) – wydanie polskie z 1993,
• 1982 – Gra (Pinball) – wydanie polskie z 1993,
• 1988 – Pustelnik z 69 ulicy (The Hermit of 69th Street) – wydanie polskie z 1994,
• 1992 – Przechodząc obok (Passing By) – eseje wydane pośmiertnie, wydanie polskie z 1994.

Jego twórczość odzwierciedla nie tylko indywidualne przeżycia, ale także szersze konteksty kulturowe, które wpływały na życie i dorobek artystyczny Kosińskiego. Każda z wymienionych książek przyczynia się do wzbogacenia literatury, czyniąc go jednym z ważniejszych pisarzy XX wieku.

Książki poświęcone Kosińskiemu

W literaturze można znaleźć wiele znaczących publikacji dotyczących Jerzego Kosińskiego, które rzucają światło na jego życie oraz twórczość. Oto niektóre z nich:

• Jerzy Kosiński.Twarz i maski, redakcja Jaromir Jedliński (Łódź 1992, Muzeum Sztuki, Łódź & RePrint, Warszawa),
• Czarny ptasior, Joanna Siedlecka (1993, ISBN 83-85458-04-2; (Cis) ISBN 83-85893-03-2 (Marabut)); (Warszawa 2011, wydanie trzecie przejrzane i poprawione, Czerwone i Czarne Sp. z o.o., ISBN 978-83-7700-021-2),
• Pasje Jerzego Kosińskiego, Czesław Czapliński (Warszawa 1993, Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, ISBN 83-7066-328-1),
• Życie po śmierci Jerzego Kosińskiego, Czesław Czapliński (Warszawa 1993, Atena, ISBN 83-85894-00-4),
• Jerzy Kosiński. Biografia, James Park Sloan (Warszawa 1996, wyd. Da Capo, ISBN 83-7157-148-8),
• Jerzy Kosiński: Być Tu i Tam. Materiały z konferencji naukowej: Jerzy Kosiński; Człowiek i dzieło na skrzyżowaniu kultur Łódź 8–10 maja 1995, opracowanie redakcyjne Agnieszka Salska i Grzegorz Gazda (Warszawa 1997, Wydawnictwo Da Capo, ISBN 83-7157-274-3),
• Good night, Dżerzi, Janusz Głowacki (Warszawa 2010, Świat Książki, ISBN 978-83-247-2135-1),
• Jerzy Kosiński, Jerome Charyn (Warszawa 2013, Czarna Owca, ISBN 978-83-7554-645-3).

Każda z tych książek dostarcza cennych informacji o życiu i dziełach Kosińskiego, który z pewnością pozostawił trwały ślad w polskiej i światowej literaturze.

---

Oceń: Jerzy Kosiński

---