Muzeum Sztuki w Łodzi

---

Misja

Muzeum Sztuki w Łodzi ma na celu badanie oraz ekspozycję dzieł sztuki XX i XXI wieku w różnorodnych kontekstach. Istotnym elementem działalności muzeum jest także promowanie nowatorskich zjawisk artystycznych oraz wzmacnianie roli sztuki w życiu społecznym, między innymi poprzez działania edukacyjne.

Program realizowany przez muzeum jest głęboko zakorzeniony w awangardowych ideach, które powstały na przełomie lat 20. i 30. XX wieku, emanowanych przez grupę „a.r.”. W szczególności nawiązuje do wizji przedstawicieli tej grupy, takich jak Władysław Strzemiński, Katarzyna Kobro oraz Henryk Stażewski. Równocześnie, idee te są zgodne z koncepcją wypracowaną przez Ryszarda Stanisławskiego, dyrektora Muzeum w latach 1966–1992, który postrzegał muzeum jako „instrument krytyczny”.

Wierząc w potencjał muzeum do redefiniowania oraz aktualizowania pojęć sztuki i kultury, instytucja ta aktywnie angażuje się w tworzenie społecznych relacji z udziałem sztuki. Poprzez różnorodne programy wystawiennicze, naukowe, edukacyjne oraz wydawnicze, Muzeum Sztuki w Łodzi dąży do realizacji idei, w której sztuka staje się narzędziem poznawania i rozumienia rzeczywistości. Ta idea była częścią awangardowego marzenia o twórczym życiu dostępnym dla każdego, co muzeum stara się przekształcać w rzeczywistość przez swoje działania.

Historia

Muzeum Sztuki w Łodzi ma swoje korzenie w reorganizacji lokalnego muzealnictwa, która miała miejsce w 1930 roku. Jego najważniejszym elementem jest kolekcja nowoczesnej sztuki związana z grupą „a.r.”, zgromadzona w latach 1929–1932, a potem wzbogacana do 1938 roku zarówno w Polsce, jak i za granicą. Władysław Strzemiński, malarz i teoretyk sztuki, odegrał kluczową rolę w gromadzeniu darów od artystów. W jego działaniach wspierali go tacy twórcy jak rzeźbiarka Katarzyna Kobro, malarz Henryk Stażewski oraz poeci Jan Brzękowski i Julian Przyboś.

Kolekcja stanowi reprezentatywny zbiór preferencji artystycznych Strzemińskiego, jednak ostateczny jej kształt to efekt pracy wielu osób, w tym Stażewskiego, Brzękowskiego, Hansa Arpa i Michela Seuphora. Zgromadzone dzieła obrazują awangardowe nurty z przełomu lat 20. XX wieku, w tym sztukę abstrakcyjną prezentowaną przez artystów takich jak: Henryk Stażewski, Hans Arp i Sophie Taeuber-Arp. W kolekcji znalazła się także sztuka kubizmu, futuryzmu, dadaizmu, surrealizmu, formizmu oraz unizmu, na przykład dzieła Louisa Marcoussisa, Enrica Prampoliniego, Maxa Ernsta czy Leona Chwistka oraz twórczość Stanisława Ignacego Witkiewicza.

Historia Muzeum rozpoczęła się w pierwszej lokalizacji, czyli na pierwszym piętrze dawnego ratusza przy Placu Wolności 1, gdzie jego pełna nazwa brzmiała „Muzeum Historii i Sztuki im. Juliana i Kazimierza Bartoszewiczów”. Ta nazwa związana była z donatorem Kazimierzem Bartoszewiczem, który przekazał miastu swoją rodzinną kolekcję sztuki w latach 1928–1930. Otwarcie wystawy miało miejsce 13 kwietnia 1930 roku i ta data pozostaje uznawana za początek instytucji. Po raz pierwszy publiczność mogła zobaczyć awangardową sztukę grupy „a.r.” 15 lutego 1931 roku.

W 1935 roku kierownictwo muzeum objął doktor Marian Minich, który znacząco rozszerzył zbiory, dodając dzieła polskich formistów, lwowskiej grupy nadrealistów Artes oraz prace Jankiela Adlera i Karola Hillera. Po II wojnie światowej Muzeum zostało przeniesione do pałacu rodziny Poznańskich na ul. Więckowskiego 36, gdzie znajduje się do dzisiaj. Dyrektorem ponownie został Marian Minich, który podjął się adaptacji pałacowych wnętrz na potrzeby wystaw. W 1948 roku znalazła się tam „sala Neoplastyczna”, którą stworzył Władysław Strzemiński.

W 1950 roku Muzeum przyjęło swoją obecną nazwę. Drugi dyrektor, Ryszard Stanisławski, kierował instytucją w latach 1966–1991 i starał się rozwijać międzynarodową kolekcję sztuki nowoczesnej. Stanisławski ściśle współpracował z artystami oraz dążył do prezentowania zjawisk, które były otwarte i twórcze. Dzięki jego staraniom muzeum zdobyło m.in. pierwsze prace Romana Opałki oraz dzieła Krzysztofa Wodiczki, Mirosława Bałki i wielu innych. Muzeum wzbogaciło się także o prace czeskich artystów, które zostały nabyte po Praskiej Wiośnie, oraz dzieła brytyjskiego pop-artu i op-artu powierzane przez Mateusza Grabowskiego.

Niestety, muzeum borykało się z problemem niewystarczającej przestrzeni wystawowej. W latach 70. XX wieku ogłoszono konkurs na nowy gmach, który nie doszedł jednak do skutku z powodu kryzysu gospodarczego. W 1973 roku muzeum przeniosło się do rezydencji Edwarda Herbsta na Księżym Młynie, a realne plany na nową siedzibę pojawiły się przy okazji tworzenia Centrum Manufaktura.

Od 2006 roku dyrektorem Muzeum Sztuki w Łodzi został Jarosław Suchan, który, dzięki wsparciu finansowemu z Unii Europejskiej oraz krajowych instytucji, zrealizował rewitalizację dawnej przędzalni w fabryce Izraela Poznańskiego. W 2008 roku otwarto oddział o nazwie ms², w którym znajdują się kolekcje sztuki XX i XXI wieku oraz przestrzeń na wystawy czasowe. Ekspozycja w muzeum zrywa tradycyjny podział na wystawy stałe i chronologiczne, redefiniując podejście do prezentowanej sztuki. Muzeum skupia się na przeszłości awangardy, traktując ją jako żywą ideę – istotną dla współczesnych odbiorców. Przez lata, Muzeum Sztuki w Łodzi stało się jednym z najważniejszych miejsc prezentacji sztuki współczesnej i awangardowej w Polsce.

Dyrektorzy

Na przestrzeni lat Muzeum Sztuki w Łodzi miało wielu dyrektorów, którzy przyczynili się do jego rozwoju i sukcesu. Oto lista osób, które pełniły tę funkcję:

• Marian Minich (1 stycznia 1935 – 1 września 1939 jako kierownik, 20 lutego 1945 – 6 lipca 1965),
• Ryszard Stanisławski (10 stycznia 1966 – 30 czerwca 1991),
• Jaromir Jedliński (1991–1996),
• Jacek Ojrzyński (p.o., 1996),
• Nawojka Cieślińska-Lobkowicz (1996–1997),
• Mirosław Borusiewicz (1997–2006),
• Jarosław Suchan (2006–2022),
• Andrzej Biernacki (15 listopada 2022–24 lipca 2024),
• Daniel Muzyczuk (od 24 lipca 2024, jako p.o.).

Oddziały

W Muzeum Sztuki w Łodzi można znaleźć różnorodne oddziały, które oferują bogate zasoby artystyczne. Pierwszym z nich jest ms¹, usytuowane przy ul. Więckowskiego 36, w malowniczym pałacu Maurycego Poznańskiego. To miejsce jest znane przede wszystkim z zaprojektowanej przez Władysława Strzemińskiego Sali Neoplastycznej, która była centrum ekspozycji Międzynarodowej Kolekcji Sztuki Nowoczesnej grupy „a.r”. W roku 2008 kolekcję przeniesiono do nowego budynku ms², jednak Sala Neoplastyczna pozostała w swoim oryginalnym miejscu. W nowej aranżacji przestrzeni wokół sali prezentowane są prace współczesnych artystów inspirowanych konstruktywistycznym dziedzictwem, w ramach projektu „Sala Neoplastyczna. Kompozycja Otwarta”.
W ms¹, na dwóch kondygnacjach, odbywają się wystawy czasowe poświęcone ciekawym zjawiskom we współczesnej sztuce. Dodatkowo, w pałacowym ogrodzie organizowane są różnorodne imprezy plenerowe, takie jak projekcje filmowe oraz koncerty. W budynku mieści się także przytulna kawiarnia oraz muzealna biblioteka, dostępna dla wszystkich gości. W 2012 roku ten oddział przeszedł rozbudowę, która została zrealizowana według projektu Heleny Kurmanowicz.
Drugim istotnym oddziałem jest ms², zlokalizowane przy ul. Ogrodowej 19, w dawnym budynku tkalni zakładów Izraela Poznańskiego. Ten oddział koncentruje się na eksperymentalnej pracy z Kolekcją XX i XXI wieku. Prezentacje muzealne są ukierunkowane na różnorodne wątki, które zdaniem kuratorów są istotne dla współczesnych odbiorców. Na parterze znajduje się przestrzeń, w której organizowane są wystawy czasowe, poruszające kwestie związane z awangardowym dziedzictwem. W obiekcie umiejscowione są też warsztaty, działania edukacyjne oraz sala multimedialna, która służy m.in. do wykładów i projekcji filmowych. W budynku można również znaleźć kawiarnię „Awangarda” oraz artystyczną księgarnię.
Kolejnym znaczącym miejscem jest Muzeum Pałac Herbsta, mieszczące się przy ul. Przędzalnianej 72, w zespole pałacowo-parkowym, który niegdyś należał do Edwarda Herbsta. W odrestaurowanej rezydencji, będącej kiedyś siedzibą łódzkiej rodziny przemysłowców, można zobaczyć kolekcję sztuki dawnej, szczególnie dzieła z XIX wieku, oraz wystawę wnętrz pałacowych z przełomu XIX i XX wieku. Ekspozycje prezentują historię rodziny Herbstów, stwarzając możliwość poznania ich losów w kontekście lokalnej historii.

Kolekcja sztuki XX i XXI wieku

W Kolekcji sztuki XX i XXI wieku znajdują się wyjątkowe dzieła ilustracyjne, które obejmują różnorodne formy artystyczne, takie jak malarstwo, rzeźba i obiekty przestrzenne, rysunek, grafika, fotografia, a także wideo i instalacje. To kolekcja, która zasługuje na szczególne uznanie, ponieważ jest największą i najstarszą muzealną zbiorową prezentacją sztuki nowoczesnej na obszarze tej części Europy. Inicjatywa gromadzenia tych dzieł rozpoczęła się w 1929 roku dzięki działalności członków grupy „a.r.”, w skład której wchodzili znani artyści tacy jak Władysław Strzemiński, Katarzyna Kobro oraz Henryk Stażewski, Julian Przyboś i Jan Brzękowski.

Po raz pierwszy zbiory zostały udostępnione publiczności w lutym 1931 roku w pierwszej siedzibie muzeum, która znajdowała się przy placu Wolności. Po zakończeniu II wojny światowej kolekcja była stopniowo wzbogacana, a przede wszystkim o dzieła współczesnych artystów.

Wśród twórców, których dzieła można spotkać w łódzkim Muzeum Sztuki, warto wymienić takie nazwiska jak: Max Ernst, Władysław Strzemiński, Katarzyna Kobro, Kurt Schwitters, Kazimierz Podsadecki, Enrico Prampolini, Janusz Maria Brzeski, Teresa Żarnower, Mieczysław Szczuka, Włodzimierz Borowski, Derek Boshier oraz Christian Boltanski. Kolekcja obejmuje także prace takich artystów jak Joseph Beuys, Bridget Riley, Alina Szapocznikow, Ewa Partum, Krzysztof Wodiczko, Edward Krasiński, Ali Kazma, Barbara Hammer, Agnieszka Kalinowska oraz Zofia Kulik.

W tej niezwykłej kolekcji znalazły się także dzieła Jadwigi Maziarskiej, Erny Rosenstein, Jadwigi Sawickiej, Ahlam Shibli, Mladen Stilinović, Mona Vătămanu i Florin Tudor, Haegue Yang, Konrada Smoleńskiego, Cezarego Bodzianowskiego, Zbigniewa Liberę, Artura Żmijewskiego, Julity Wójcik, Antje Majewski oraz Allana Sekulę.

Atlas nowoczesności. Kolekcja sztuki XX i XXI wieku

Ekspozycja zatytułowana „Atlas nowoczesności” zostało otwarte 24 lutego 2014 roku, w oddziale Muzeum Sztuki w Łodzi, czyli ms². W ramach tej kolekcji można odkrywać dzieła artystów XX i XXI wieku. Wystawa zajmuje przestrzeń trzech pięter znajdującego się w kompleksie łódzkiej Manufaktury, a łączna powierzchnia prezentacji wynosi 2700 m². Na wystawie jest możliwe zobaczenie ponad 200 obiektów, których liczba zmienia się w zależności od realizowanych projektów wystawienniczych.

„Atlas nowoczesności” to kontynuacja prac z kolekcją Muzeum Sztuki w Łodzi, które rozpoczęły się w 2008 roku. Celem tych działań jest badanie, reinterpretacja oraz aktualizacja znaczeń dzieł znajdujących się w zbiorach. Na wystawie nawiązuje się do koncepcji historyka sztuki Aby Warburga oraz jego projektu „Atlas Mnemozyne”. Zdecydowano się na nowatorskie podejście, które rezygnuje z chronologicznego układu dzieł, a także z idei wystawy stałej.

Podczas przygotowania ekspozycji zrezygnowano z klasycznej linearności muzealnej, która dotychczas zakładała osiowe rozmieszczenie zbiorów, klasyfikując je według szkół, nurtów, stylów i tendencji. Prace na wystawie koncentrują się wokół 14 kluczowych zagadnień związanych z pojęciem nowoczesności, takich jak: „muzeum”, „autonomia”, „kapitał”, „maszyna”, „miasto”, „postęp”, „eksperyment”, „propaganda”, „norma”, „tradycja”, „katastrofa”, „ja”, „emancypacja”, „rewolucja”. Wystawa tworzy swoisty „kolaż” z dzieł pochodzących z różnych okresów, reprezentujących różnorodne estetyki i postawy artystyczne, które stawiają pytania o to, jak te zjawiska się zmieniały oraz jak wpływają na naszą współczesność.

Współpraca na rzecz tego projektu miała miejsce w zespole kuratorskim, którym przewodniczył dyrektor muzeum Jarosław Suchan. Obok niego pracowali: Aleksandra Jach, Paulina Kurc-Maj, Maria Morzuch, Anna Saciuk-Gąsowska, Joanna Sokołowska, Katarzyna Słoboda i Magdalena Ziółkowska.

Kolekcja Sztuki Dawnej XVI–XX wieku

Kolekcja Sztuki Dawnej to fascynujący zbiór różnorodnych dzieł. W jej skład wchodzi zarówno malarstwo polskie, jak i obce, a szczególną uwagę zwracają obrazy polskich artystów z XIX oraz przełomu XIX i XX wieku. Warto wyróżnić kilka z nich, które uchodzą za arcydzieła, takie jak „Portret matki” wykonany przez Henryka Rodakowskiego, monumentalny „Napoleon na koniu” Piotra Michałowskiego, czy zmysłowy „Śpiący Mietek” autorstwa Stanisława Wyspiańskiego. Nie można zapomnieć również o „Sobieskim w Częstochowie” Jana Matejki.

Kolekcja stanowi imponujący przegląd polskiego malarstwa, począwszy od portretów sarmackich z XVII-XVIII wieku, reprezentowanych przez dzieła Józefa Faworskiego, a także z epoki stanisławowskiej, gdzie znajdziemy prace Marcella Bacciarelliego oraz Jana Piotra Norblina. W twórczości XIX wieku szczególnie wyróżniają się obrazy Wojciecha Gersona, Witolda Pruszkowskiego, Józefa Chełmońskiego, Aleksandra Gierymskiego oraz Leona Wyczółkowskiego.

Na uwagę zasługuje również epoka Młodej Polski, w której powstały dzieła Olgi Boznańskiej, Stanisława Wyspiańskiego, a także Józefa Mehoffera i Jacka Malczewskiego, w tym rzeźby Xawerego Dunikowskiego.

Na kolekcję europejskiej sztuki dawnej składają się dzieła powstałe między XVI a początkami XX wieku, obejmujące malarstwo, rysunek, grafikę oraz rzeźbę. Warto wspomnieć o cennych obiektach, które dokumentują początki nowożytnego malarstwa, a są to na przykład Portret doży Michele Steno, związany z wenecką szkołą malarską z pierwszej połowy XV wieku, a także Portret elektora saskiego Fryderyka III Mądrego, pochodzący z kręgu Lucasa Cranacha starszego.

Siedemnasto- i osiemnasto-wieczne malarstwo krajów północnych reprezentują dzieła artystów takich jak Daniel de Blieck, Gillis Claesza d’Hondecoeter, Reinier de la Haye, Nicolaes Maes, Claes Corneliszoon Moeyaert oraz Frans Snyders. Wśród włoskich mistrzów baroku wyróżniają się obrazy, takie jak Martwa natura z rybami autorstwa Giuseppe Recco, Alegoria zbiorów jesiennych przypisywana Giovanniemu Battista Ruoppolo oraz Mężczyzna zadumany nad książką, zulę anioła przypisywana Giuseppe Nogariemu. W dziale z dziełami barokowymi znajduje się także kompozycja Rosa da Tivoli, ukazująca idylliczną scenę pasterską.

Muzeum prezentuje również intrygujący zestaw obrazów rosyjskich z drugiej połowy XIX oraz początku XX wieku autorstwa Ilji J. Riepina, Konstantina Korowina i Iwana K. Ajwazowskiego. Różnorodność artystycznych tendencji, jakie można dostrzec w dziełach europejskich z końca XIX oraz początku XX wieku, odzwierciedlają prace takich artystów jak Paul Signac czy Oswald Achenbach.

Spośród dzieł graficznych bez wątpienia uwagę przyciągają Portret Ludwika XVI w stroju koronacyjnym autorstwa Charles’a Clémenta Bervica oraz Śpiący zbór Williama Hogartha. W kolekcji sztuki dawnej europejskiej znajduje się łącznie 1600 obiektów, które świadczą o bogactwie dziedzictwa artystycznego.

Działalność edukacyjna i popularyzująca sztukę

Jednym z kluczowych celów, które przyświecały tworzeniu kolekcji grupy „a.r.”, a także kontynuującym ich wysiłki instytucji Muzeum Sztuki w Łodzi, było popularyzowanie wiedzy na temat sztuki oraz ukazywanie osiągnięć awangardowej sztuki szerszemu gronu odbiorców. Muzeum realizuje ten zamysł poprzez różnorodne działania i współpracę z instytucjami sztuki na całym świecie.

W ramach swojej działalności, instytucja angażuje się w współpracę z innymi muzeami, co pozwala na dzielenie się wiedzą i doświadczeniami w obszarze sztuki. Dodatkowo, muzeum prowadzi działalność wydawniczą oraz edukacyjną. W ofercie znajdują się warsztaty, wykłady oraz oprowadzania, które mają na celu przybliżenie różnych aspektów sztuki i jej historii.

Nie można również pominąć aspektu medialnego: Muzeum Sztuki ma zaszczyt współpracować z TVP Kultura, co owocuje realizacją programu „Kulturanek”, który propaguje sztukę w szerszym kontekście społecznym.

W 2015 roku ukazała się monografia muzeum, która szczegółowo przedstawia historię instytucji, jej rozwój oraz kluczowe osiągnięcia, co stanowi ważny krok w kierunku dokumentowania dorobku kulturalnego Muzeum Sztuki w Łodzi.

ms opus

Projekt ms opus to rezultat współpracy pomiędzy Muzeum Sztuki a firmą Opus Film. Jego celem jest dokumentowanie wystaw oraz prezentowanie sylwetek artystów i kuratorów. Dzięki filmowym relacjom, które są publikowane w Internecie, szersza publiczność ma możliwość głębszego zapoznania się z projektami wystawienniczymi Muzeum i ich unikatowym dorobkiem.

ms club

ms club to inicjatywa, która ma na celu zbudowanie silnej społeczności wokół Muzeum Sztuki w Łodzi. Program ten pełni także funkcję abonamentu, który umożliwia bezpłatny dostęp do wystaw oraz różnorodnych wydarzeń organizowanych przez muzeum.

Członkowie ms club otrzymują specjalne karty, które są kluczem do korzystania z wielu atrakcji oferowanych przez muzeum. Obecnie dostępne są dwa typy kart: MS CLUB, a także MS CLUB STUDENT.

Nagroda ms

Nagroda ms jest przyznawana w celu uhonorowania szczególnych osiągnięć w obszarze mecenatu oraz promowania przedsięwzięć Muzeum, a także wspierania jego interesów zarówno w kraju, jak i za granicą. Otrzymują ją różne podmioty: instytucje, firmy, przedstawiciele mediów oraz osoby prywatne, w ramach uznania za ich działalność oraz aktywną postawę na rzecz kultury Muzeum w minionym roku.

W historii Nagrody ms wiele osób i organizacji zostało wyróżnionych za swoje działania na rzecz Muzeum. Dotychczasowymi laureatami są:

• 2009: Marzena Bomanowska (za rok 2008), za jej wsparcie w promocji wydarzeń Muzeum Sztuki, szczególnie otwarcia ms2,
• 2010: Jarosław Przyborowski (za rok 2009), dzięki któremu udało się wzbogacić kolekcję Muzeum o pracę Daniela Burena, Cabane éclatée,
• 2011: Piotr Dzięcioł (za rok 2010), za pomoc w realizacji filmów dokumentujących wystawy w ramach projektu „ms opus”,
• 2012: Bank Pekao,
• 2013: Łódzkie Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych,
• 2014: TVP kultura.

Nagroda im. Katarzyny Kobro

Nagroda im. Katarzyny Kobro to prestiżowe wyróżnienie, które zostało stworzone z myślą o docenieniu wybitnych artystów w Polsce. Jej inicjatorem jest Józef Robakowski, a w grono założycielskie wchodziła również zmarła Nika Strzemińska, będąca córką wpływowych postaci w świecie sztuki, Katarzyny Kobro i Władysława Strzemińskiego. Celem tej nagrody jest uhonorowanie tych artystów, którzy wykazują się postawą otwartości, innowacyjności oraz zaangażowaniem w kulturę.

Ważnym aspektem tej nagrody jest promowanie jakości artystycznych, które są zróżnicowane i poszukujące. W przeszłości, do roku 2011, nagroda była przyznawana przez Galerię Wschodnią, lecz w tym roku nastąpiła zmiana. Dariusz Bieńkowski oraz Józef Robakowski zdecydowali o przeniesieniu nagrody do Muzeum Sztuki w Łodzi, co jeszcze bardziej podkreśla znaczenie tego wyróżnienia.

Wręczanie Nagrody im. Katarzyny Kobro odbywa się w grudniu każdego roku i jest realizowane przez kolegium składające się z ekspertów z różnych dziedzin sztuki, co zapewnia różnorodność i wszechstronność ocenianych dzieł. Dzięki temu wyróżnieniu artyści mają szansę na uznanie ich pracy w szerszym kontekście kulturowym.

---

Oceń: Muzeum Sztuki w Łodzi

---