Joanna Kulmowa


Joanna Kulmowa, znana także jako Joanna Maria Kulma z domu Cichocka, była wybitną postacią w polskiej literaturze. Urodziła się 25 marca 1928 roku w Łodzi, a zmarła 17 czerwca 2018 roku w Warszawie. W ciągu swojego życia, Kulmowa zyskała uznanie jako poetka, prozaiczka i autorka utworów scenicznych, a także książek skierowanych do dzieci i młodzieży.

W swojej bogatej karierze artystycznej była nie tylko pisarką, ale również reżyserką i współzałożycielkąWarszawskiej Opery Kameralnej, co podkreśla jej znaczenie w polskim życiu kulturalnym.

Życiorys

Joanna Kulmowa była córką Anny (Wandy) Cichockiej z domu Landsberg oraz Alfreda Cichockiego, mając w swoim rodowodzie przemysłowca Aleksandra Landsberga. Jej młodzieńcze lata upłynęły w Tomaszowie Mazowieckim, a później rodzina przeniosła się do Łodzi. W trudnych czasach okupacji niemieckiej brała udział w tajnych kompletach, gdzie miała zaszczyt uczyć się pod okiem m.in. Armana Vetulaniego. Po zakończeniu wojny, ponownie zasiedliła w Łodzi razem z matką.

Początkowo Joanna rozpoczęła studia z zakresu historii na Uniwersytecie Łódzkim, jednak szybko nawiązała swoją artystyczną drogę, kończąc studia aktorskie w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej i Filmowej w Łodzi oraz reżyserię w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie. W swojej karierze raili jako asystentka reżysera w warszawskich teatrach, często współpracując z Janem Kulmą.

W 1955 roku objęła posadę redaktora działu teatralnego w wydawnictwie Nasza Księgarnia. Debiutując jako reżyserka teatralna w Teatrze Ziemi Łódzkiej, później podejmowała współpracę z teatrami w Poznaniu i Koszalinie. W Teatrze Wybrzeże pełniła rolę kierownika literackiego, a na początku lat 60. pracowała wspólnie z Stefanem Sutkowskim nad stworzeniem Sceny Kameralnej Filharmonii Narodowej, co miało wielki wpływ na rozwój teatru w Polsce.

Pod koniec lat 70. Joanna związała się z ruchem opozycyjnym, publikując swoje wiersze w drugoobiegowych pismach „Zapis” i „Puls”. Po wprowadzeniu stanu wojennego jej twórczość pojawiała się w prasie podziemnej, a także wydała dwie książki poetyckie, które zdobyły popularność w drugim obiegu. Wraz ze swoim mężem aktywnie organizowała wydarzenia w ramach Tygodni Kultury Chrześcijańskiej i utworzyła chór oraz teatr dziecięcy przy parafii w Poczerninie.

Jej literacki debiut miał miejsce w 1952 roku, a na przestrzeni lat ogłosiła wiele tomów wierszy, takich jak Fatum na zakręcie (1957), Boże umieranie (1962) oraz Cykuta i Jonasz, czyli nasza epoka (1967), które odzwierciedlają złożoność jej emocji, często łącząc liryzm z elementami humoru i groteski. Kulmowa tworzyła też liczne utwory sceniczne, libretta operowe oraz słuchowiska radiowe, a jej poezja dla dzieci zachwycała humorem i głębią liryczną, w takich zbiorach jak Śpiew lasu (1967) czy Zagubione światełko (1990).

Jako pisarka prozatorska, opublikowała metaforyczne powieści, takie jak Wio, Leokadio (1965) i Stacja „Nigdy w Życiu” (1967), w których analizowała istotne tematy ludzkiej egzystencji. W 1984 roku opublikowała Serce jak złoty gołąb, proponując nowoczesną baśń metaforyczną dla dzieci. Od 1996 do 1998 roku pełniła rolę prezesa stołecznego oddziału Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, a w latach 2014–2017 była członkinią jury Nagrody Literackiej m.st. Warszawy.

W 2018 roku poetka wydała dwa zbiory poezji z okazji swoich dziewięćdziesiątych urodzin: Jeszcze 37 wierszy i Moje żarty, które zawierają zarówno premierowe utwory, jak i wybrane wiersze satyryczne. Nich twórczości poświęciła uwagę Urszula Chęcińska, autorka monografii „Poetka i paidia. O muzie dziecięcej Joanny Kulmowej”. Warto również nadmienić, że Wisława Szymborska wyraziła uznanie dla jej twórczości w liście do Kornela Filipowicza, pisząc o niej jako „przyjaciółka moja i poetka grubo niedoceniana”. Kontrowersje przyjaźni między obiema poetkami znalazły odzwierciedlenie w zbiorze listów wydanym w 2019 roku przez Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”. W 2023 roku powstała Fundacja Joanny Kulmowej i Jana Kulmy, mająca na celu promowanie dorobku artystycznego swoich patronów.

Życie prywatne

Joanna Kulmowa była osobą o niezwykle bogatym życiu osobistym. Żyła w związku z Janem Kulmą, który był reżyserem, muzykiem oraz filozofem. W latach 1961–1996 wspólnie zamieszkiwali w Strumianach, w pobliżu Stargardu. Po przeprowadzce do Warszawy, para podarowała Bibliotece Głównej Uniwersytetu Szczecińskiego wiele cennych pamiątek, takich jak obrazy, zabytkowe meble oraz książki. Te dary przyczyniły się do powstania tzw. Sali Strumiańskiej, miejsca, w którym odbywały się spotkania autorskie, promocje książek oraz różnorodne wydarzenia kulturalne.

Wspólnie z mężem Joanna Kulmowa była również zaangażowana w organizację międzynarodowych spotkań literackich, w tym VI Warszawskich Dni Literatury pod hasłem „Polska Rzeczpospolitą wielu narodów”. Niestety, w dniu 17 czerwca 2018 roku, Joanna zmarła w Warszawie. Jej pogrzeb miał miejsce 21 czerwca nacmentarzu Wolskim. Pożegnanie pisarki zostało zaprezentowane w formie wspomnienia, pod którym podpisała się Rodzina Strumiańska. W artykule zatytułowanym „Pisarka Joanna Kulmowa nie żyje” przytoczono jej słowa: „Trzeba nie przestawać być dzieckiem”.

Odznaczenia, wyróżnienia

Joanna Kulmowa, znana polska poetka i twórczyni, została uhonorowana licznymi odznaczeniami na przestrzeni swojej bogatej kariery. Wśród przyznanych wyróżnień znajduje się Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, który otrzymała za swoje wybitne zasługi dla kultury polskiej oraz osiągnięcia w pracy twórczej i artystycznej w 2012 roku, a wcześniej w 2011.

Udekorowanie tym odznaczeniem miało miejsce 11 listopada 2012 roku. Kulmowa posiada także Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, który został jej nadany w 1998 roku. Kolejnym istotnym wyróżnieniem jest Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”, przyznany jej w 2008 roku.

Wśród nagród, które odebrała, warto wymienić tytuł honorowego obywatela Szczecina, nadany w 2010 roku, oraz tytuł honorowego obywatela Tomaszowa Mazowieckiego z 2012 roku. Doktorat honorowy z Uniwersytetu Szczecińskiego przyznany został Kulmowej w 2010 roku. Otrzymała również Order Uśmiechu w 2000 roku oraz Nagrodę Literacką m.st. Warszawy w 2008 roku w kategorii „Literatura dla dzieci i młodzieży” za zbiór wierszy „Kulmowa dzieciom”. W 2013 roku została nagrodzona w tej samej kategorii za całokształt twórczości jako „Warszawski Twórca”.

Rok 2017 przyniósł Kulmowej Wawrzyn Mistrza Mowy Polskiej, a w 2018 roku otrzymała Nagrodę Artystyczną Miasta Szczecina za całokształt działalności artystycznej. Pośmiertnie, w 2018 roku, Kulmowa zyskała Orfeusza – Nagrodę Poetycką im. Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, za tom 37, który uznano za najlepszy tom poetycki roku. W imieniu poetki nagrodę odebrała Urszula Chęcińska na prośbę jej męża, Jana Kulmy.

Przypisy

  1. O Fundacji. Fundacja Joanny Kulmowej i Jana Kulmy. [dostęp 13.06.2024 r.]
  2. Grzegorz Miecugow: Inny punkt widzenia – Jan Kulma. tvn24.pl, 22.04.2014 r. [dostęp 10.02.2016 r.]
  3. Bogdan Twardochleb: Między arkadią a apokalipsą. 24kurier.pl, 07.05.2021 r. [dostęp 15.05.2021 r.]
  4. Wisława Szymborska, Joanna Kulmowa: Tak wygląda prawdziwa poetka, podciągnij się! Listy. Urszula Chęcińska (red.). Kraków: Znak, 2019, s. 382. ISBN 83-240-5950-4. [dostęp 10.12.2021 r.]
  5. Laureaci 2013. kulturalna.warszawa.pl. [dostęp 05.02.2018 r.]
  6. Laureaci 2008. kulturalna.warszawa.pl. [dostęp 05.02.2018 r.]
  7. Wisława Szymborska, Kornel Filipowicz: Najlepiej w życiu ma twój kot. Listy. Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, 2016, s. 22.
  8. Joanna Kulmowa: Moje żarty. Warszawa: Iskry, 2017. ISBN 978-83-244-0505-3.
  9. Joanna Kulmowa: Jeszcze 37 wierszy. Warszawa: Iskry, 2017. ISBN 978-83-244-0479-7.
  10. Zmarła Joanna Kulmowa. interia.pl, 17.06.2018 r. [dostęp 17.06.2018 r.]
  11. Jacek Świąder: Pisarka Joanna Kulmowa nie żyje. Mówiła: „Trzeba nie przestawać być dzieckiem”. wyborcza.pl, 17.06.2018 r. [dostęp 21.06.2018 r.]
  12. Nie żyje Joanna Kulmowa. nasztomaszow.pl, 19.06.2018 r. [dostęp 19.06.2018 r.]
  13. Joanna Kulmowa – Wawrzyn Mowy Polskiej. mistrzmowy.pl. [dostęp 10.07.2018 r.]
  14. ORFEUSZE wręczone, XXI Sezon Artystyczny rozpoczęty!. wm.pl, 01.07.2018 r. [dostęp 02.07.2018 r.]
  15. Nagrody Artystyczne przyznane w 2018 roku. um.szczecin.pl. [dostęp 10.07.2018 r.]
  16. O nas. operakameralna.pl. [dostęp 08.01.2020 r.]
  17. Barbara Bogołębska. Wizja czasów minionych w prozie wspomnieniowej Joanny Kulmowej. „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica”. Nr 8, s. 391–398, 2006.
  18. Urszula Chęcińska: Poetka i paidia. O muzie dziecięcej Joanny Kulmowej. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2006.
  19. Joanna Kulmowa Honorowym Obywatelem Szczecina. gs24.pl, 14.07.2010 r. [dostęp 07.10.2012 r.]
  20. Marek Sewen z Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. rp.pl, 14.05.2008 r. [dostęp 16.02.2013 r.]
  21. Odznaczenia państwowe w Święto Niepodległości. prezydent.pl, 11.11.2012 r.
  22. a b c M.P. z 2012 r. poz. 137.

Oceń: Joanna Kulmowa

Średnia ocena:4.56 Liczba ocen:15