Rywka Lipszyc

---

Życiorys

Rywka była najstarszą córką Jakuba (Jankiela) Lipszyca i Sary Mariem (Miriam Sarah) z domu Zelewer, z czwórki ich dzieci. Po niemieckiej inwazji na Polskę, cała rodzina trafiła do hitlerowskiego getta w Łodzi. Po tragicznej śmierci męża, który został pobity przez Niemców i zmarł 2 czerwca 1941 roku, matka Rywki samotnie zajmowała się dziećmi.

Niestety, po krótkim czasie, w dniu 8 lipca 1942 roku, zmarła również Sara, będąca ofiarą zapalenia płuc oraz niedożywienia. Opiekę nad dziećmi przejęła ich ciotka, Chaja Iska Segał, powiązana z rodzinami łódzkich rabinów. Po jej śmierci, opiekę nad rodzeństwem objęła jej córka Estera, mająca wtedy 20 lat.

W sierpniu 1944 roku, Rywka została deportowana do obozu Auschwitz-Birkenau, razem ze swoją siostrą Cyporą oraz trzema kuzynkami: Estusią (Ester), Hanusią (Hanna) i Minią (Mina). Niestety, Cypora została zamordowana w komorze gazowej zaraz po przyjeździe.

W obozie, Rywka zmuszona była do pracy w komando kobiecym. Zaledwie przed nadejściem radzieckiego frontu, razem z kuzynkami została przeniesiona do obozu Gross-Rosen, gdzie przetrzymywano ją w Christianstadt (dzisiejsze Krzystkowice), jednym z siedmiu podobozów dla kobiet z Polski, Węgier, Francji, Holandii i Belgii, gdzie wykonywano prace przy budowie fortyfikacji przeciwczołgowych. Prawdopodobnie tam, razem z kuzynkami, pracowała w Dynamit A.G. Nobel, zajmując się produkcją granatów.

Później została ponownie przeniesiona − wzięto ją do marszu śmierci, prowadzącego do obozu koncentracyjnego Bergen-Belsen. Tam, 15 kwietnia 1945 roku, została wyzwolona wraz z Esterą i Miną, były bardzo wychudzone i chore.

W lipcu 1945 roku, Rywka Lipszyc trafiła z obozu ratunkowego w Bergen-Belsen, poprzez oboz przejściowy w Lubece, do szpitala w Niendorf, w Niemczech. Była to placówka dla osób zbyt chorych, by mogły zostać ewakuowane. Ostatnim dokumentem, który zachował się z jej nazwiskiem, była karta rejestracyjna z 10 września 1945 roku, odnaleziona przez International Tracing Service (Międzynarodową Służbę Śledczą). Nie udało się znaleźć żadnego świadectwa jej śmierci, chociaż podle informacje przekazane przez Minę Boier w 1955 roku, sugerowały, że zmarła tego dnia w wieku 16 lat.

Chana zmarła na tyfus, natomiast Mina oraz Estera doczekały się transportu do Szwecji, gdzie uzyskały pomoc medyczną.

Dziennik

Dziennik Rywki to szczególny dokument liczący 112 stron (56 kartek zeszytu szkolnego w kratkę) napisany w języku polskim. Zapiski były tworzone w okresie między 3 października 1943 a 12 kwietnia 1944. Inspirację do pisania pamiętnika Rywka otrzymała od swojej starszej koleżanki, Surci, która miała osiem lat więcej. W swoich notatkach dziewczynka opisywała relacje z koleżankami, rodziną oraz istotne religijne obrzędy. Przedstawiała także trudności życia w getcie, takie jak dźwiganie węgla w przemoczonych butach czy walka z głodem, a także nadzieję na zakończenie wojny oraz zamieszkanie w Palestynie.

Pamiętnik został odnaleziony w ruinach III krematorium w obozie Auschwitz-Birkenau przez lekarkę Armii Czerwonej, Zinaidę Berezowską, która zabrała ten cenny dokument ze sobą do Związku Radzieckiego w czerwcu 1945 roku. Po jej śmierci pamiętnik przeszedł w ręce jej syna, a następnie wnuczki, Anastazji Berezowskiej, która od 1991 roku mieszka na emigracji w Stanach Zjednoczonych. Dopiero po ponad dziesięciu latach skontaktowała się z Holocaust Center w San Francisco, by w 2008 roku opowiedzieć o tym niezwykłym znalezisku.

Wyjaśniając, jak to możliwe, że dziennik przetrwał pomimo rewizji więźniów po przybyciu do obozu, sądzono, że członek Sonderkommando mógł wyrzucić pamiętnik do śmieci, a potem ktoś inny ukrywał zapiski aż do likwidacji obozu, co zdarzyło się także z innymi manuskryptami.

Pamiętnik został zredagowany przez Aleksandrę Zapruder i opublikowany po angielsku w 2014 roku przez „Jewish Family and Children’s Services of San Francisco Holocaust Center” w kooperacji z Lehrhaus Judaica z siedzibą w Berkeley. Całość opublikowano pod tytułem The Diary of Rywka Lipszyc. Tłumaczenie na angielski wykonała Małgorzata Markoff, a komentarz do wydania napisała Ewa Wiatr z Centrum Badań Żydowskich Uniwersytetu Łódzkiego. Dziennik został następnie przetłumaczony na języki: portugalski, fiński, niemiecki, hiszpański, kataloński, czeski, słowacki oraz francuski.

Dopiero w 2017 roku zapiski Rywki zostały wydane po raz pierwszy w ojczystym języku polskim przez wydawnictwo Austeria jako Rywka Lipszyc, „Dziennik z getta łódzkiego”. Wstęp oraz opracowanie naukowe są autorstwa Ewy Wiatr. Od tego momentu miało miejsce wiele spotkań związanych zarówno z publikacją, jak i z samym dziennikiem, postacią Rywki oraz spojrzeniem na Holokaust z perspektywy młodej dziewczyny. Ewa Wiatr została uhonorowana Nagrodą Historyczną Polityki za te publikację.

W dniu 26 stycznia 2019 roku, w ramach obchodów Międzynarodowego Dnia Pamięci o Ofiarach Holokaustu, w Centrum Dialogu i Modlitwy w Oświęcimiu, we współpracy m.in. z Koret Foundation, została otwarta wystawa Żydowskiego Muzeum Galicja, „Dziewczyna z pamiętnika. W poszukiwaniu Rywki z łódzkiego getta”.

„Ach, jaka cudowna pogoda! [..] I właśnie teraz gdy mi się nasuwa ta myśl że jesteśmy wszystkiego pozbawieni, żeśmy niewolnikami, wtedy całą siłą woli staram się ją odgonić i nie psuć sobie tej chwilki radości życia. Jakie to jednak trudne! Ach, Boże, jak długo jeszcze. Myślę że jak już będziemy wyzwoleni to wtedy będzie dopiero dla nas taka prawdziwa wiosna. Ach, tak jest mi już tęskno do tej wielkiej i drogiej Wiosny…”

Rywka Lipszyc, Litzmannstadt Getto, 12 IV 1944, jeden z ostatnich wpisów do Pamiętnika

Rodzina Rywki Lipszyc

Rodzina Rywki Lipszyc jest ważnym elementem jej historii, jak również świadectwem tragicznych losów wielu żydowskich rodzin podczas II wojny światowej. Poniżej przedstawiamy szczegółowe informacje na temat członków jej rodziny.

Imię i nazwisko	Pokrewieństwo	Data urodzenia	Losy
Jankiel Lipszyc	ojciec	14 października 1898	zmarł w łódzkim getcie 2 czerwca 1941
Miriam Sarah (Zelewer) Lipszyc	matka	15 grudnia 1902	zmarła w łódzkim getcie 8 lipca 1942
Rywka Lipszyc	—	15 września 1929	zmarła najprawdopodobniej 10 września 1945
Abram Ber (Abramek) Lipszyc	brat	13 stycznia 1932	deportowany do obozu w Chełmnie w sierpniu 1942
Cypora Lipszyc	siostra	9 października 1933	zmarła w obozie w Auschwitz w sierpniu 1944
Estera (Tamarcia) Lipszyc	siostra	10 września 1937	deportowana do obozu w Chełmnie we wrześniu 1942
Kuzyni	—	—	—
Jochanan Lipszyc	wuj, brat Jankiela	31 października 1894	deportowany do obozu w Chełmnie we wrześniu 1942
Hadassah/Chaja Iska (Segał) Lipszyc	ciotka	8 marca 1903	zmarła w łódzkim getcie 11 lipca 1943
Estera (Estusia) Lipszyc	kuzynka	31 października 1923	zamieszkała w Izraelu
Chana (Hanusia) Lipszyc	kuzynka	3 stycznia 1925	zmarła w obozie Bergen-Belsen w kwietniu 1945
Mina (Minia) Lipszyc	kuzynka	18 czerwca 1926	zamieszkała w Izraelu

---

Oceń: Rywka Lipszyc

---