Zbigniew Nienacki

---

Życiorys

Zbigniew Nienacki, syn Jana i Cecylii z Daneckich, wyróżniał się interesującym życiem, które miało swoje początki w Łodzi. Jego ojciec pracował jako archiwista, a matka była nauczycielką. W 1940 roku, podczas drugiej wojny światowej, jego rodzina została wysiedlona przez Niemców do Słupi Skierniewickiej, gdzie Zbigniew podjął pracę fizyczną. Po zakończeniu wojny powrócił z rodziną do Łodzi, zamieszkując w przedwojennym mieszkaniu. Już w styczniu 1945 roku rozpoczął naukę w Liceum Ogólnokształcącym nr 3.

Swoją karierę literacką zainaugurował w wieku 17 lat, kiedy to w 1946 roku napisał pierwszą powieść dla młodzieży pt. Związek poszukiwaczy skarbów. Tekst ukazywał się w odcinkach w tygodniku Przyjaciel. Wiersze Nienackiego znalazły również swoje miejsce w czasopismach takich jak Kuźnica i Szpilki.

W 1948 roku ukończył szkołę i przez krótki czas pracował jako wychowawca w domu Towarzystwa Przyjaciół Dzieci w Szklarskiej Porębie. W tym samym roku podjął studia w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej w Łodzi. Rok później uzyskał stypendium, co umożliwiło mu kształcenie się w zakresie scenopisarstwa w Wszechzwiązkowym Państwowym Instytucie Kinematografii w Moskwie. Niestety, w 1950 roku został z tego instytutu usunięty z powodu „postawy antystalinowskiej”, co miało istotny wpływ na jego dalszą karierę. Wstrzymano również druk jego debiutanckiej powieści w Czytelniku.

Kolejny etap jego kariery zawodowej to praca jako redaktor w Głosie Robotniczym, gdzie zasiadał do 1958 roku. W tym czasie przyjął pseudonim Zbigniew Nienacki, a jego życie osobiste również nabrało dynamiki – w 1952 roku ożenił się z Heleną Dąbską, a rok później został ojcem. Jednakże w 1964 roku zdecydował się na rozwód, aby w pełni oddać się pisarstwu. Przełomowym momentem w jego karierze był przejazd do Jerzwałdu w 1967 roku, gdzie nawiązał związek z Alicją Janeczek.

Nienacki zyskał uznanie dzięki powieści Uroczysko, wydanej w 1957 roku, którą uważał za swój prawdziwy debiut. Do 1964 roku był związany z tygodnikiem „Odgłosy”, pełniąc funkcje kierownicze w różnych działach. W rezultacie powstał tom reportaży Ucieczka z przedmieścia, a także wiele powieści, w tym Zabójstwo Herakliusza Pronobisa, Skarb Atanaryka oraz Wąż morski. Jego seria książek dla młodzieży o Panu Samochodziku zaczęła się od powieści Wyspa Złoczyńców, która stała się fundamentem dla całej serii.

Twórczość Nienackiego nie ograniczała się tylko do powieści. W latach 1961-1969 stworzył szereg sztuk teatralnych, takich jak „Myszy króla Popiela” czy „Opowieść o Bielinku”. Jego prace były dostrzegane i nagradzane – w 1964 roku otrzymał nagrodę za swoje powieści oraz w 1966 za Liście dębu.

W 1977 roku został uhonorowany „Orlim Piórem” w plebiscycie czytelników Płomyka. W wyniku jego nieustannej twórczości wiele książek doczekało się adaptacji filmowych. W 1965 roku Stanisław Jędryka zrealizował „Wyspę Złoczyńców”, a w telewizji popularność zdobył serial „Samochodzik i templariusze” z Stanisławem Mikulskim w roli głównej.

Po jego śmierci, kontynuację przygód Pana Samochodzika przejęli inni pisarze. W 2013 roku, z inicjatywy Forum Miłośników Pana Samochodzika, rozpoczęto organizację konkursu na najlepszą Samochodzikową Książkę Roku. W 2018 roku odsłonięto tablicę pamiątkową na jego cześć w Iławie. W 2021 roku, dzięki umowie z wnukiem pisarza, powstały plany na adaptację powieści na platformach streamingowych, co miało miejsce już w 2022 roku przy okazji realizacji „Pan Samochodzik i templariusze” pod kierownictwem Bartosza Sztybora.

W 2024 roku ukazał się komiks na podstawie powieści Uroczysko, w którym Mieczysław Sarna przedstawił tajemnice kurhanu. Projekt ma na celu dalsze rozwijanie historii pisarza poprzez nowe formy przekazu.

Twórczość

Seria o Panu Samochodziku

Oto zestawienie utworów, w którym przedstawiona jest kolejność zgodna z wewnętrzną chronologią cyklu, a nie z pierwszymi wydaniami:

• Pozwolenie na przywóz lwa (znany także jako Pierwsza przygoda Pana Samochodzika) (1961),
• Uroczysko (znane jako Pan Samochodzik i święty relikwiarz) (1957),
• Skarb Atanaryka (także Pan Samochodzik i skarb Atanaryka) (1960),
• Wyspa Złoczyńców (mianowicie Pan Samochodzik i Wyspa Złoczyńców) (1964),
• Pan Samochodzik i templariusze (1966),
• Księga strachów (nowy tytuł: Pan Samochodzik i dziwne szachownice) (1967),
• Niesamowity dwór (zmieniony na Pan Samochodzik i niesamowity dwór) (1969),
• Nowe przygody Pana Samochodzika (w wersji Pan Samochodzik i Kapitan Nemo) (1970),
• Pan Samochodzik i zagadki Fromborka (1972),
• Pan Samochodzik i Fantomas (1973),
• Pan Samochodzik i tajemnica tajemnic (1975),
• Pan Samochodzik i Winnetou (1976),
• Pan Samochodzik i Niewidzialni (1977),
• Pan Samochodzik i złota rękawica (1979),
• Pan Samochodzik i człowiek z UFO (znany również jako Pan Samochodzik i Nieśmiertelny) (1985),
• Pan Samochodzik i nieuchwytny kolekcjoner (1997) (książka dokończona przez Jerzego Ignaciuka),
• Pan Samochodzik i testament rycerza Jędrzeja (1997) (zaadaptowany tekst Zabójstwo Herakliusza Pronobisa – 1958 – przekształcone przez Jerzego Ignaciuka, pierwotny tekst nie ma związku z Panem Samochodzikiem).

Powieści dla dorosłych

• Worek Judaszów (1961),
• Podniesienie (1963),
• Laseczka i tajemnica (1963),
• Z głębokości (1964),
• Sumienie (1965),
• Liście dębu (tom 1 – 1967, tom 2 – 1969),
• Mężczyzna czterdziestoletni (1971),
• Uwodziciel (1978),
• Raz w roku w Skiroławkach (tom 1 i 2 – 1983),
• Wielki las (1987),
• Dagome iudex (wydane także pod tytułem Historia sekretna) (1989–1990).

Sztuki

• Termitiera (1962),
• Golem (1963),
• Styks (1966),
• Opowieść o Bielinku (1966),
• Sztuki teatralne (2004, Wydawnictwo Rzecz Kultowa, 312 ss.) ISBN 83-917707-1-0.

Filmografia

• Wyspa złoczyńców (film, 1965) – scenariusz,
• Z przygodą na ty (serial tv, 1966) – scenariusz,
• Wyprawa odważnych (odc. 6) w: Z przygodą na ty (serial tv, 1966) – dialogi,
• Akcja Brutus (film, 1970) – scenariusz,
• Samochodzik i templariusze (serial tv, 1971) – scenariusz,
• Pan Samochodzik i niesamowity dwór (film, 1986) – scenariusz.

Ekranizacje

W tej kategorii znajdują się filmowe adaptacje utworów Zbigniewa Nienackiego:

• Wyspa złoczyńców (1965) – na podstawie powieści Wyspa Złoczyńców,
• Akcja Brutus (1970) – na podstawie powieści Worek Judaszów,
• Samochodzik i templariusze (1971) – na podstawie powieści Pan Samochodzik i templariusze,
• Pan Samochodzik i niesamowity dwór (1986) – na podstawie powieści Niesamowity dwór,
• Pan Samochodzik i praskie tajemnice (1988) – na podstawie powieści Pan Samochodzik i tajemnica tajemnic,
• Latające machiny kontra Pan Samochodzik (1991) – na podstawie powieści Pan Samochodzik i złota rękawica,
• Pan Samochodzik i templariusze (2023) – na podstawie powieści Pan Samochodzik i templariusze.

Niezrealizowane scenariusze i inne materiały filmowe

W zbiorach Filmoteki Narodowej przechowywane są scenariusze oraz nowele filmowe niezrealizowanych ekranizacji utworów Zbigniewa Nienackiego. Oto ich lista:

• Śledztwo w toku (1961), nowela filmowa,
• Żegnaj potworze (1965), scenariusz filmu fabularnego,
• Dębowe liście (1965), nowela filmowa – pierwowzór literacki powieści Liście dębu,
• 5:0 dla mordercy (1966), nowela filmowa – pomysł później przerobiony na Księgę Strachów,
• Biały Koń (1968), temat filmowy,
• Niesamowity dwór (1971), scenariusz serialu TV – adaptacja powieści Niesamowity dwór,
• Noc mieszania krwi (1984), scenariusz filmu fabularnego – adaptacja powieści Raz w roku w Skiroławkach,
• Raz w roku w Skiroławkach, (2003), scenariusz serialu TV i scenariusz filmu fabularnego – adaptacja powieści Raz w roku w Skiroławkach.

Ordery i odznaczenia

Zbigniew Nienacki, uznany autor i publicysta, zdobył szereg wyróżnień za swoje osiągnięcia w dziedzinie kultury i literatury.

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany w 1982 roku,
• Złoty Krzyż Zasługi,
• Medal 10-lecia Polski Ludowej, który otrzymał 19 stycznia 1955 roku,
• Odznaczenie im. Janka Krasickiego,
• Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury”,
• Odznaka honorowa „Zasłużony dla Warmii i Mazur”.

---

Oceń: Zbigniew Nienacki

---