Tadeusz Miciński

---

Życiorys

Urodzony jako syn Rudolfa i Wandy z Pruskich, Tadeusz Miciński rozpoczął swoją edukację w V Gimnazjum w Warszawie. Jego akademicka droga prowadziła na Uniwersytet Jagielloński, gdzie studiował historię oraz filozofię. W trakcie tych studiów jego uwagę przyciągnęły tematy związane z okultyzmem, satanizmem i księgami tajemnej wiedzy.

W 1912 roku Miciński uczestniczył w zjeździe w Zakopanem, który zaowocował powołaniem Polskiego Skarbu Wojskowego. Jego życie zawodowe związało się również z I wojną światową, w czasie której dużo podróżował. Pełnił rolę oficera oświatowego w korpusie dowodzonym przez generała Dowbora-Muśnickiego, a w 1916 roku przebywał w Moskwie.

Tadeusz Miciński pozostawił po sobie również rodzinne dziedzictwo. Jego syn, Jarosław Tadeusz Miciński (1898–1971), był znanym reżyserem i kierownikiem artystycznym teatru „Reduta”, natomiast bratankiem był eseista Bolesław Miciński (1911–1943).

Śmierć

5 sierpnia 1925 roku w „Kuriera Warszawskiego” opublikowano artykuł autorstwa Stanisława Strumph-Wojtkiewicza, który przedstawiał dwie różne relacje dotyczące śmierci Tadeusza Micińskiego. Obie narracje, choć nie były całkowicie zgodne, uzupełniały się wzajemnie, tworząc szerszy obraz wydarzeń.

Pierwsza opowieść pochodziła od Bolesława C., który zgłosił się do redakcji, twierdząc, że czyni to w imieniu ostatniej woli zmarłego. W czasie wojny znalazł schronienie w majątku Wydranka, będącym własnością baronowej Dhorn, znajdującym się na pograniczu guberni mohylewskiej, witebskiej oraz czernihowskiej. Przybywało tam wielu uchodźców wojennych z terytoriów polskich, a Miciński był dla tych ludzi zarówno przyjacielem, jak i opiekunem, oferując im pomoc materialną oraz emocjonalną. W tym okresie intensywnie podróżował w obszarze, gdzie trwały walki, a od 1916 roku był pod stałą obserwacją. Pomagał również baronowej Dhorn w czasie jej choroby, aż do momentu jej śmierci w Czerykowie, po czym zorganizował jej pogrzeb.

Kiedy groźba ze strony władz bolszewickich stała się zbyt duża, postanowił uciekać razem z Bolesławem C. Wspólnie pokonali rzekę Soż, a podczas podróży Miciński przekazał swojemu towarzyszowi swoje wiersze. Po pewnym czasie, kontynuując podróż samotnie, natknął się na posterunek bolszewicki w okolicach Czeczerska. Został zatrzymany, a pomimo próśb, nie oddał posiadanego przy sobie poematu. Jego odmowa miała wzburzyć funkcjonariuszy, którzy, używając broni palnej, doprowadzili do jego śmierci. Po tym wydarzeniu nie zezwolono miejscowej ludności na zbliżanie się do ciała, a gdy zgromadziło się grono katolików, umożliwiono odprawienie pogrzebu przy udziale księdza.

Drugą relację przedstawiła Zofia Chrucka, która w latach 20. mieszkała we Włocławku. Twierdziła, że Micińscy w czasie I wojny światowej opuścili Moskwę, a w trakcie podróży dowiedzieli się o umierającej kuzynce Dhorn. Tadeusz Miciński udał się do Czerykowa, a jego bliscy w stronę Homla. Gdy nie otrzymali od niego żadnych wieści, postanowili kontynuować podróż w kierunku ziem polskich. W 1923 roku Zofia Chrucka odwiedziła miejsce, gdzie według relacji Miciński miał zginąć, spotykając się z osobami, które zorganizowały jego pochówek. Świadkowie opowiadali, że Miciński zwrócił się do bolszewickich władz o konia, aby dotrzeć do stacji kolejowej Buda Koszelewska, planując dalszą podróż do krewnych w Homlu. Otrzymał pomoc od ludzi znanych z przestępczych działań, jednak jeden z nich, kierując się chciwością, miał zabić Micińskiego, a jego ciało przeniesiono w inne miejsce, gdzie zostało znalezione nad brzegiem rzeki Czeczory. Ostatecznie pochowano go na cmentarzu katolickim w Małych Małyniczach pod Czeczerskiem. Na jego grobie postawiono krzyż oraz tablicę z imieniem i nazwiskiem, która wielokrotnie była usuwana przez bolszewików.

Szczegóły dotyczące Micińskiego były również wspomniane w 1922 roku przez Hannę Zahorską, według której przed swoją śmiercią przebywał on w rodzinie w Homlu. Postanowił odwiedzić baronową Baranowską-Dhorn, jej dalszą krewną, przebywającą w Czerykowie po wydaleniu z Wydranki. Miciński przybył jednak po jej śmierci i brał udział jedynie w pogrzebie. Tam próbował przemawiać do chłopów, którzy usiłowali zablokować ceremonie pogrzebową. Jego zachowanie miało wzbudzić ich gniew, a po wyjeździe w kierunku Rohaczowa został rzekomo napadnięty przez bandytów i zamordowany.

W kolejnych latach po zaginięciu Micińskiego w Polsce krążyły plotki, jakoby wciąż żył i porzucił swoją rodzinę. W późniejszym czasie II Rzeczypospolitej pisano o nim jako o zamordowanym przez bolszewików oficerze korpusu wschodniego.

Twórczość

Twórczość Tadeusza Micińskiego jawi się jako hermetyczna i wymagająca głębszej analizy. Jego proza opiera się na prawdach objawionych, w których artysta dokonuje wyrazu gnozy oraz fatalizmu. Uważał on, że tylko nieliczni – określani często jako nadludzie – są obdarzeni duszą oraz mogą doświadczać życia wiecznego. Kontestował również ideę przypadkowości, przekonując, że wszystkie elementy świata są konieczne, choć ich istota pozostaje niepoznawalna. Sam Miciński odnosił się z szacunkiem do racjonalnego podejścia do tajemniczek wiedzy tajemnej, jakie oferują m.in. magowie Indii czy astrologowie Chaldei, stawiając je wyżej niż wiarę.

W swym poszukiwaniu oryginalnych form artystycznych Miciński był kontynuatorem poezji teatralnej, przekształcając ją w misteryjny teatr. Niektórzy krytycy widzą w jego twórczości zapowiedź surrealizmu lub czystego ekspresjonizmu, co potwierdza jego unikalny styl. Opracował on własną, dwuplanową formę dramatyczną, w której realne zdarzenia przenikają się z dramatem idei politycznych oraz społecznych w kontekście alegorycznym i misteryjnym. Wiele jego dramatów łączy w sobie filozoficzne koncepcje historii z nowoczesnymi technikami multimedialnymi, takimi jak film czy projekcje wielkoformatowe.

Miciński zagłębił się również w tematy satanizmu, czerpiąc inspirację z gnostyków średniowiecznych. Twierdził, że ziemski świat nie stworzył Bóg, lecz Szatan, który dążył do wytwarzania karykatury Nieba. W swoim dziele uchwycił liczne literackie analogie, porównując postacie Chrystusa, Lucyfera i Feniksa jako różne oblicza tej samej istoty.

W jego twórczości można odnaleźć również „Xiądz Faust”, będący jednym z nielicznych aspektów młodopolskiej literatury, w której wyznawcy Antychrysta sieją ziarna zorganizowanej społeczności, odczuwając radość w grzechu, na przekór panującym ortodoksom. Miciński na podstawie tej opowieści zbudował obraz tzw. „królestwa śmierci”, które stanowiło swego rodzaju komentarz do ówczesnego kapitalizmu.

Jego zaangażowanie w projekt nazwany Kodeksem Jasnej Góry miało na celu stworzenie świeckiego Zakon Braci Słonecznych, który miałby pełnić funkcję alternatywy dla tradycyjnych bractw chrześcijańskich. Miciński, nie będąc zwolennikiem takich organizacji, krytykuje je w swojej powieści „Nietota”. Pomimo tego, żaden z tych projektów nie doczekał się realizacji, lecz wiele jego idei znalazło swoją formę w literaturze.

Publikując różne teksty związane z narodem polskim, Miciński analizował filozofię genezyjską Juliusza Słowackiego. Jego prace najlepiej korespondują z ideami panslawizmu oraz antygermanizmu.

Otaczająca go aura „poety maga” oraz „czciciela tajemnic” przyczyniła się do legendy, która przetrwała przez dziesięciolecia. Miciński został parodiowany przez Stanisława Wyspiańskiego w dziele „Wyzwolenie” (Samotnik, Maska V), a także portretowany przez Stanisława Ignacego Witkiewicza w powieści „622 upadki Bunga, czyli Demoniczna kobieta” (Mag Childeryk), której zadedykował również własną pracę „Nienasycenie”.

Dzieła

Wśród najbardziej znanych dzieł Tadeusza Micińskiego można wymienić szereg utworów, które znacząco wpłynęły na polską literaturę i kulturę. Oto niektóre z nich:

• Łazarze (1896) – poemat,
• Nauczycielka (1896) – opowiadanie,
• W mroku gwiazd (1902) – tomik poezji,
• Kniaź Patiomkin (1906) – dramat,
• Do źródeł duszy polskiej (1906) – tekst publicystyczny,
• W mrokach złotego pałacu, czyli Bazylissa Teofanu (1909) – dramat,
• Nietota. Księga tajemna Tatr (1910) – powieść,
• Walka o Chrystusa (1911) – tekst publicystyczny,
• Dęby czarnobylskie (1911) – tom opowiadań,
• Xiądz Faust (1913) – powieść,
• Mené-Mené-Thekel-Upharisim!… Quasi una phantasia (1914) – powieść,
• Wita. Powieść (1926) – powieść.

Muzyczne opracowania utworów Micińskiego

W 1904 roku znakomity kompozytor Karol Szymanowski stworzył dzieło zatytułowane Cztery pieśni op. 11, które bazuje na wierszach z cyklu Strąceni z gwiazd zawartych w poemacie Korsarz autorstwa Tadeusza Micińskiego. Co ciekawe, utwór ten został zadedykowany samemu poecie, podkreślając tym samym jego znaczenie w polskiej literaturze. Pięć lat później, w 1909 roku, Szymanowski postanowił sięgnąć po fragmenty ze zbioru W mroku gwiazd, komponując Pieśni op. 20.

Interesujący wkład w muzykę Micińskiego wniósł także Ludomir Różycki, który w 1904 roku skomponował Osiem pieśni op. 9 na głos i fortepian. To jednak nie koniec jego twórczości związanej z Micińskim; w 1906 roku napisał również Sześć pieśni op. 16, również do słów poety, kontynuując tym samym muzyczny dialog z jego dziełami.

Nie można zapomnieć o innym kompozytorze, Grzegorzu Fitelbergu, który skomponował pieśń do wiersza Micińskiego zatytułowanego O nocy cicha, nocy błękitna…, pochodzącego z cyklu Zatoka tęcz. Niestety, ten utwór uważany jest za zaginiony, co czyni go tajemniczym elementem w bogatej spuściźnie muzycznej i literackiej Tadeusza Micińskiego.

O Micińskim

Tadeusz Miciński, według ocen krytyków, był postacią niezwykle złożoną w polskiej literaturze. Józef Kotarbiński nazwał go „najbardziej zagadkowym z poetów współczesnych” (1907), zaś Jan Lorentowicz uznał go za „jednego z najbardziej autentycznych poetów polskich” (1915).

Za życia Miciński żył z ideą wielkich zjednoczeń wszechsłowiańskich. (…) pisał o przyszłych porozumieniach słowiańszczyzny, wynajdywał wspólne podziemne wśród niej nurty. (…) nie był rozumiany za życia. Mistyków raziło pomieszanie realizmu z zaświatowością, realistów absolutny irracjonalizm konstrukcji i treści.

– Hanna Zahorska

Miciński może być albo pisarzem genialnym, albo żadnym. Albo prorok, albo szarlatan; albo mag, albo mistyfikator; albo bard duszy polskiej, albo śmieszny pierrot; albo wybitny erudyta, albo intelektualny szalbierz; albo epigon, albo prekursor; albo skrajny nonkonformista, albo ugodowy endek; albo poeta opętany panslawizmem, albo poeta opętany Polską.

– prof. dr hab. Teresa Wróblewska

Twórczość Tadeusza Micińskiego fascynuje swoją wielowarstwowością. Tym, co przede wszystkim rzuca się w oczy, są jej warstwy poetyckie: muzyczność fraz, feeria barw, niesamowitość fantastycznych obrazów, silne zaangażowanie emocjonalne w opisy niezwykłych przeżyć, nieustanne zderzanie się wielu kultur, a wszystko to połączone własnym oryginalnym stylem.

– prof. Andrzej Nowicki

Ton absolutnie czysty, mocny, oryginalny – ton, po którym zawsze i wszędzię możemy go poznać, wyróżnić i nigdy już nie zapomnieć.

– Bolesław Leśmian

Odniesienia w kulturze masowej

W dniu 9 listopada 2013 roku, w Warszawie, z okazji 140. rocznicy urodzin Tadeusza Micińskiego, zainaugurowano Nagrodę Ekspresjonistyczną FENIKS im. Tadeusza Micińskiego. To wyróżnienie przyznawane jest dla osób, które na szczególną uwagę zasługują w środowisku kulturalnym. Wśród laureatów tej nagrody znajdują się znane postacie, takie jak prof. dr hab. Danuta Mucha, Karolina Kusek oraz prof. zw. dr hab. Jacek Strzelecki. Można też wymienić Kazimierza Rafalika, Jerzego Szatkowskiego, prof. zw. dr hab. Józefa Banaszaka, ks. dr Jana Wojciecha Pomina, Krystynę Grys, Bożenę Helenę Mazur-Nowak, Adama Lewandowskiego, prof. dr hab. Mieczysława Wojtasika oraz Tadeusza Zawadowskiego. Warto także odnotować, że do grona nagrodzonych należy Józef Skrzek i Jarosław Pijarowski.

Twórczość Micińskiego okazała się dużą inspiracją dla wielu artystów, w tym Romana Kostrzewskiego, wokalisty i autora tekstów w zespole Kat, który czerpał z literackiego dorobku tego wyjątkowego twórcy.

Wiersze Micińskiego zyskały również muzyczną interpretację. Oto kilka przykładów:

• „Twoja postać” na albumie Marek Grechuta & Anawa Marka Grechuty z 1970 roku oraz „Historia pewnej podróży” Grzegorza Turnaua z 2006 roku,
• „Purpurowe ciepłe słońce” skomponowane przez Andrzeja Zaryckiego do wiersza Izis, które interpretowała Ewa Demarczyk,
• „Lucifer” na albumie Evangelion (2010) zespołu Behemoth,
• „Delirium Tremens” na płycie Ballady (1993) grupy Kat,
• „Lucifer”, „Kain” (fragmenty) oraz „Witeź Włast” na albumie Haudh 'en’ Nirnaeth (1996) projektu Nirnaeth,
• „Droga Mleczna” (fragment, jako „Idę wśród gwiazd”), „Ponad głębiami czarnych wód”, „Oto mej duszy świątynia”, „Ananke” na albumie Dziedzictwo Gór (2015) grupy Radogost,
• „Wolnomularze polscy” jako część utworu „Mieczów siedem” z albumu Kołysanki zespołu Lux Occulta,
• Twórczość z tomiku W mroku gwiazd, zaaranżowana przez grupę Śmiałek w ramach „Melancolia: Projekt Miciński”, w tym takie utwory jak „Vampyre”, „Sen”, „Nokturn” oraz „Auto Da Fe”.
• Polski zespół Death Metalowy – Sickroom skomponował wiele utworów, których teksty bazują na wierszach Micińskiego.

---

Oceń: Tadeusz Miciński

---