Gmach Pocztowej Kasy Oszczędności w Łodzi

---

Historia

XIX w.

W 1894 roku działka usytuowana wtedy pod numerem hipotecznym 1210, przy ulicy Dzielnej, przechodzi w ręce Bereła Izraelowicza Kinzdera, który nabył ją za sumę dziewięciu tysięcy rubli od Dawida Szmulowicza. W kolejnych latach działka zmieniała właścicieli, aż do roku 1910, kiedy to Chaim Weintraub kupił ją za dwanaście tysięcy rubli. W następnym roku rozpoczęto prace nad budową nowego budynku. Za projekt odpowiedzialny był architekt Bernard Landau.

Wkrótce po rozpoczęciu budowy nieruchomość została sprzedana małżeństwu Aleksandra i Frajndly Sander, a w 1912 roku przeszła w ręce braci Moszki-Judka i Henocha Goldbergów. Do 1914 roku kamienica przy ulicy Dzielnej 45 była niemal gotowa, lecz działania budowlane zostały wstrzymane z powodu wybuchu I wojny światowej.

Dwudziestolecie międzywojenne

W listopadzie 1918 roku bracia Goldbergowie sprzedali działkę wraz z kamienicą za cenę osiemdziesięciu pięciu marek Dwojrze i Majcie Goteil oraz Cypejrze Werehowker. W kolejnym roku Samuel Goteil złożył do miejskich władz prośbę o pozwolenie na zakończenie budowy poddasza oraz zamontowanie brakującej części dachu. W prośbie powołał się na zaginiony plan budynku, który został zatwierdzony przez Urząd Gubernialny Piotrkowski w 1913 roku. Ostateczne wykończenie budynku zostało zakończone dopiero kilka lat później.

W 1924 roku Pocztowa Kasa Oszczędności zakupiła budynek za pięciuset dwudziestu miliardów marek, zamierzając zorganizować w nim oddział terenowy. Po zakończeniu prac budowlanych, które były zgodne ze zmienionym projektem stworzonym przez Józefa Handzelewicza, w 1925 roku gmach był gotowy, ale jego otwarcie miało miejsce dopiero 11 maja 1930 roku. Uroczystość zgromadziła wiele ważnych osobistości, w tym wojewodę łódzkiego Władysława Jaszczołta oraz prałata ks. dr. Jana Bączka. Oddział PKO mieścił się w gmachu aż do końca lat międzywojennych, z obsługą klientów przeniesioną w 1936 roku do nowego gmachu przy al. Tadeusza Kościuszki 15.

Okres powojenny

W 1973 roku powstał projekt techniczny mający na celu instalację centralnego ogrzewania, a sześć lat później przeprowadzono adaptację pierwszego piętra budynku z biurowych na mieszkalne lokale. W 1983 roku nastąpiła przeróbka sieni wejściowej, która została zaadaptowana na przestrzeń sklepu muzycznego, co wiązało się ze zamurowaniem drzwi łączących ją z klatką schodową.

W 2010 roku, na zlecenie wspólnoty mieszkaniowej, przeprowadzono gruntowną renowację elewacji budynku, przywracając mu pierwotny blask.

Architektura

Obiekt, który obecnie możemy podziwiać, to typowy czteropiętrowy dom mieszkalny, który charakteryzuje się interesującą, wieloosiową fasadą oraz masywnymi formami. Jego elewacja zdobiona jest unikalną dekoracją, na którą składają się monumentalne posągi Atlantów o dużej skali.

Kamienica została wzniesiona jako budynek frontowy, mający dwu- oraz dwuipółtraktowy układ, a jej rzut ma formę zbliżoną do prostokąta. Na planie budynku można zauważyć lekko wysunięty czteroosiowy ryzalit frontowy oraz mocno wysunięty trójboczny ryzalit klatki schodowej, który ulokowany jest od strony podwórza. W parterze, w trzeciej osi od lewej, usytuowane są drzwi prowadzące do sieni, natomiast w następnej osi znajduje się przelotowa brama wjazdowa, prowadząca na klatkę schodową.

Na podstawie tak zorganizowanego rzutu został wzniesiony sześciokondygnacyjny budynek, który posiada podpiwniczenie oraz nieużytkowe poddasze. Bryła kamienicy została przykryta dwuspadowym, stromym dachem, a na najwyższej szóstym piętrze, w skrajnych osiach zastosowano dach mansardowy.

Obiekt reprezentuje typową w tamtym czasie budowlę frontalną, która nie była zamknięta od tyłu. Bocznie znajdują się oficyny, w których ulokowane były pomieszczenia gospodarcze oraz mniejsze lokale mieszkalne z osobnymi wejściami. Z kolei od strony podwórza, bezpośrednio przylegają do bryły kamienicy dwie jednotraktowe i pięciokondygnacyjne oficyny, które również posiadają podpiwniczenie oraz wysunięte ryzality z klatkami schodowymi. Pozostałe oficyny, oddalone od głównej bryły, są czterykondygnacyjne. Wszystkie oficyny przykryte zostały dachami pulpitowymi, które charakteryzują się łagodnym kątem nachylenia.

Atlanci

Główna dekoracja budynku znajduje się w najniższej kondygnacji, gdzie zastosowano potężne figury w formie monumentalnego portyku, który otacza główne wejście. Autorami tych rzeźb są łódzki artysta Zygmunt Kowalewski oraz warszawski rzeźbiarz i kamieniarz – Feliksa Giecewicza.

Elewacja frontowa powstała na wysoko położonym cokole z nieznacznie wysuniętym czteroosiowym ryzalitem w centralnej części. Na wysuniętych do przodu, wysokich cokołach, umieszczono pięć dużych figur Atlantów, które trzymają w dłoniach atrybuty symbolizujące różne dziedziny ludzkiej pracy. Cztery z tych wielkich postaci tworzą dwie pary, które są ustawione na skrajnych osiach ryzalitu, podczas gdy piąta figura Atlantów, usytuowana w centrum, jest umieszczona na filarze pomiędzy wejściem do sieni a otworem bramnym. Ta figura jest jedyną ukazaną w ujęciu frontalnym, w przeciwieństwie do pozostałych, które są skierowane ku sobie.

Pierwsza figura od lewej strony dzierży kaduceusz, symbol z mitologii greckiej przypisany Hermesowi, związany z handlem. Druga figura trzyma snop siana w jednej ręce, a w drugiej sierp, co symbolizuje rolnictwo. Centralna postać opiera się obiema dłońmi na młocie, co może być symbolem pracy robotniczej. Trzecia figura znajduje się z kołem zębatym u stóp, trzyma śmigło samolotowe, a na uszach ma słuchawki, co sugeruje nawiązanie do nowoczesnego przemysłu. Ostatnia z figur dzierży w dłoniach cyrkiel i kątownik, co może wskazywać na pracę architekta lub projektanta.

Postacie tych potężnych Atlantów sprawiają wrażenie, jakby podtrzymywały gzyms na kroksztynach oraz całą wysuniętą bryłę wyższych kondygnacji kamienicy. Figury umiejscowione na krańcach centralnego ryzalitu dodatkowo wspierają belkowanie uniesioną do góry ręką. Na belce konstrukcyjnej, która opiera się na ramionach tych Atlantów, można dostrzec ślady po dawnym napisie wykonanym majuskułą, który informował o pierwotnym przeznaczeniu tego obiektu: „Pocztowa Kasa Oszczędności”.

W kulturze

Warto zauważyć, że kamienne postacie Atlantów, zdobiące gmach tej niezwykłej kamienicy, znalazły swoje miejsce w polskiej kinematografii. Ujęcia budynku pojawiły się w filmie „Czerwone węże”, który miał swoją premierę w 1981 roku. Film ten jest adaptacją powieści napisanej przez Helenę Boguszewską, której dzieło zyskało uznanie zarówno w literaturze, jak i w filmie.

---

Oceń: Gmach Pocztowej Kasy Oszczędności w Łodzi

---