Kościół św. Mateusza w Łodzi

---

Historia

Świątynia, która obecnie znana jest jako kościół św. Mateusza, powstała w latach 1909–1928. Inicjatywa budowy nowego obiektu sakralnego i podziału istniejącej parafii zrodziła się z pomysłu I pastora parafii św. Jana – ks. Wilhelma Piotra Angersteina. Pierwsze plany zakładały budowę świątyni na placu ofiarowanym przez Ernsta Leonhardta, zlokalizowanym w pobliżu Górnego Rynku, pomiędzy ulicami Piotrkowską a Rzgowską (obecnie plac Niepodległości).

Okazało się jednak, że teren ten charakteryzował się podmokłym gruntem, co wymagałoby znacznych prac fundamentowych. Dodatkowo inicjatorzy budowy zdecydowali, że nie chcą lokalizować kościoła przy ruchliwej ulicy Piotrkowskiej. Dlatego w 1904 roku nabyto działkę przy ul. Piotrkowskiej 279/281 za 37 550 rubli od J. Hiedricha, a w lipcu tego samego roku otrzymano z Petersburga zgodę na rozpoczęcie budowy.

Ksiądz Wilhelm Piotr Angerstein, poszukując odpowiedniego stylu architektonicznego, wyjechał do Niemiec, aby zobaczyć nowo wzniesione kościoły. Zdecydowanie najbardziej urzekły go neoromańska świątynia św. Jakuba w Dreźnie, zaprojektowana przez Jürgena Krögera, oraz kościół św. Jana we Wrocławiu, zaprojektowany przez Richarda Gazego i Alfreda Böttchera.

Po powrocie do Łodzi, Angerstein poprosił Roberta Nestlera, Johanesa Wendego i Pawła Rubensahma o stworzenie wstępnych szkiców, bazując na swoich obserwacjach. W 1906 roku komitet budowy, z udziałem zaproszonych budowniczych takich jak Piotr Brukalski, Juliusz Jung oraz Johann Steck, wybrał projekt, który zrealizuje współwłaściciel firmy architektoniczno-budowlanej Wende i Klause, Johannes Wende.

Niestety, budowa napotkała wiele trudności, w tym wyjazdy sponsorów oraz niepokoje społeczne i polityczne związane z wydarzeniami z lat 1905–1906. W dniu 2 lipca 1908 roku, podczas zgromadzenia parafian, podjęto decyzję o przyspieszeniu prac budowlanych. Aby poszerzyć teren pod budowę, nabyto od Ryszarda Geyera sąsiednią posesję przy ul. Piotrkowskiej 283 za 37 000 rubli.

Ostatecznie, urzędowy kosztorys przygotował młodszy architekt miejski, Ignacy Stebelski, a zgoda władz na rozpoczęcie prac została wydana w styczniu 1909 roku. Prace budowlane ruszyły latem, a 8 października 1909 roku miała miejsce ceremonia wmurowania kamienia węgielnego, połączona z obchodami 25-lecia istnienia kościoła św. Jana, który był macierzystą parafią dla nowego obiektu.

Jako pierwszą część budowli wzniesiono kaplicę św. Mateusza, ufundowaną przez małżeństwo Herbstów. W trakcie realizacji stwierdzono, że zaprojektowany budynek będzie zbyt mały. Projekt został odesłany do berlińskiego architekta, Franza Schwechtena, który dostarczył wskazówki, na których podstawie J. Wende dostosował wcześniejsze plany.

Prace budowlane wznowiono jesienią 1910 roku, a wiosną 1913 roku przystąpiono do konstrukcji kopuły wykonanej z żelbetu, której realizacją zajęła się łódzka filia warszawskiej firmy Wayss i Freytag. Główny gmach kościoła został wykończony do stanu surowego, jednak budowę przerwała I wojna światowa, podczas której na obiekt położono prowizoryczny dach z drewna pokryty papą. Niestety, w 1916 roku dach ten zniszczyła burza gradowa.

Finalnie, ukończenie świątyni nastąpiło po wojnie, a jej poświęcenie miało miejsce 1 listopada 1928 roku.

Architektura

Kościół wyróżnia się neoromańską architekturą, co nadaje mu niepowtarzalny charakter. Budowla została zaprojektowana na planie greckiego krzyża, który składa się z trzech ramion wypełnionych emporami i chórem, natomiast czwarte ramię stanowi prezbiterium.

W centralnej części frontowej dominującą rolę odgrywa wysoka wieża, która sięga 80 metrów wysokości. Została ona zbudowana na planie kwadratu, a w górnej części przekształca się w osiemnastokątną formę zakończoną iglicowym hełmem. Na rogach wieży znajdują się niewielkie ażurowe wieżyczki, które dodają całości lekkości i finezji.

Wnętrze kościoła obejmuje imponującą kopułę o wysokości 26 metrów w najwyższym punkcie oraz średnicy 17 metrów, wykonaną z żelbetu. Oświetlenie w przestrzeni sakralnej tworzą eleganckie kinkiety oraz żyrandole, z których największy posiada czterometrową średnicę i aż 240 punktów świetlnych, zapewniając wspaniałą iluminację.

Elementy wystroju świątyni, w tym liczne detale, wykonane są z białego marmuru, co nadaje im szlachetny charakter. Oprócz tego, witraże oraz witrażowe rozety zdobią okna, a największa z rozet osiąga średnicę 8 metrów. Powstały one w 1923 roku dzięki wrocławskiej firmie Instytut Witrażowy Adolpha Seilera, a kolekcja obejmuje 50 witraży figuralnych i ornamentalnych oraz 19 oszkleń mozaikowych.

Organy

Wnętrze kościoła skrywa w sobie organy, które są prawdziwym skarbem tego miejsca. Zbudowane w 1928 roku przez renomowaną firmę Rieger Orgelbau z Karniowa jako opus 2360, stanowią one jeden z najbardziej cenionych instrumentów koncertowych w Łodzi, a ich bogaty dźwięk zachwyca odwiedzających.

Organy te posiadają 60 głosów, co czyni je instrumentem o wyjątkowych możliwościach brzmieniowych. Dzięki znakomitej akustyce świątyni, odbywają się tu liczne koncerty. Przez wiele lat na tym wspaniałym instrumencie występowała Filharmonia Łódzka, przyciągając miłośników muzyki z całego regionu.

Oto szczegółowa dyspozycja tego niezwykłego instrumentu:

Manuał I	Manuał II	Manuał III	Pedał
1. Prinzipal 16′	1. Bourdon 16′	1. Stillgedeckt 16′	1. Principalbass 16′
2. Prinzipal 8′	2. Hornprincipal 8′	2. Flötenprincipal 8′	2. Kontrabass 16′
3. Gedeckt 8′	3. Gamba 8′	3. Salicional 8′	3. Subbass 16′
4. Fugara 8′	4. Quintatön 8′	4. Vox coelestis 8′ [2x]	4. Bourdonbass 16′
5. Hohlflöte 8′	5. Konzertflöte 8′ *	5. Fernflöte 8′ *	5. Echobass 16′
6. Rohrföte 8′	6. Lieblich Gedeckt 8′	6. Rohrflöte 8′	6. Quintbass 10 2/3′
7. Oktave 4′	7. Gemshorn 4′	7. Prästant 4′	7. Oktave 8′
8. Viola 4′	8. Principal 4′	8. Dolce 4′	8. Prästant 4′
9. Oktavin 2′	9. Wienerflöte 4′	9. Nachthorn 4′	9. Gedeckt 8′
10. Rauschquinte 2 fach [2 2/3’+2′]	10. Flageolet 2′	10. Waldflöte 2′	10. Flöte 4′
11. Kornett 3-5 fach [8’+4’+2 2/3’+2’+1 3/5′]	11. Quintflöte 2 2/3′	11. Sifflöte 1′	11. Rauschpfeife 4 fach 2 2/3′ [2 2/3’+2’+1 1/3’+1′]
12. Mixtur 5 fach 2 2/3′ [2 2/3’+2’+1 1/3’+1’+2/3′]	12. Terzflöte 1 3/5′	12. Sesquialtera 2 fach 2 2/3′ [2 2/3’+1 3/5′]	12. Bombarde 16′
13. Fagot 16′	13. Scharff 3 fach 1′ [1+2/3’+1/2′]	13. Mixtur 4 fach 2 2/3′ [2 2/3’+2’+1 1/3’+1′]	13. Basstrompete 8′
14. Trompete 8′	14. Clarinette 8′ **	14. Trąbka 4′	14. Oboe 8′
_	15. Geigenregal 4′	15. Dulcjan 16′	15. Clairon 4′
_	_	16. Obój 8′

Dzwony

Na wieży kościoła św. Mateusza w Łodzi znajduje się sześć dzwonów, które zostały wykonane z żeliwa. To imponujący zestaw, który zalicza się do jednego z największych, wykonanych przez odlewnie Schilling & Lattermann, co czyni go także największym zespołem żeliwnych dzwonów w Polsce. Wśród tych dzwonów, ponad 4-tonowy dzwon św. Paweł wyróżnia się jako największy dzwon w mieście.

Lp.	Nazwa	Masa (kg)	Tonacja	Średnica (cm)	Rok odlani	Producent
1	św. Paweł	4120	h	215	1924	Schilling & Lattermann, Apolda
2	św. Jan	2196	cis’	176	1924	Schilling & Lattermann, Apolda
3	św. Piotr	1604	e'(-)	157	1924	Schilling & Lattermann, Apolda
4	Marcin Luter	1094	f'(+)	138	1924	Schilling & Lattermann, Apolda
5	Pokuta	894	g'(-)	129	1924	Schilling & Lattermann, Apolda
6	Modlitwa	430	h'(-)	101	1924	Schilling & Lattermann, Apolda

---

Oceń: Kościół św. Mateusza w Łodzi

---