Ulica Piotrkowska w Łodzi

---

Historia

Ulica Piotrkowska, znana dzisiaj jako jedna z najważniejszych arterii Łodzi, ma bogatą historię sięgającą czasów, gdy pełniła jedynie funkcję traktów handlowych. Wpierw była to droga łącząca Piotrków Trybunalski ze Zgierzem, prowadząca przez małą osadę miejską Łódź, zlokalizowaną w obszarze Puszczy Łódzkiej. Do roku 1821 ta trasa znana była jako trakt piotrkowski. Kluczowym momentem w historii tej ulicy był rok 1821, kiedy Rajmund Rembieliński, będący Prezesem Komisji Województwa Mazowieckiego, rozpoczął działania, które doprowadziły do jej regulacji i utworzenia osady fabrycznej. Nowo utworzona osada, znana jako Nowe Miasto, powstała w latach 1821–1823, znajdując się na południe od Starego Miasta, czyli starożytnej części Łodzi (więcej informacji można znaleźć tutaj).

Rok 1821 uznaje się za narodziny ulicy Piotrkowskiej, kiedy to ustalono nową oś traktu oraz wytyczono ośmioboczny rynek, który obecnie nosi nazwę Plac Wolności. Plan nadział Komisarz Wydziału Administracyjnego Komisji Województwa Mazowieckiego, Bonifacy Witkowski, który wyznaczył także działki budowlane. W jego dokumentacji, datowanej na 24 maja 1821 roku, zawarta została „Specyfikacja nowo utworzonych na Nowym Mieście Osad dla Sukienników i wyrachowanie potrzebnych do Nich Ogrodów”. Tereny wzdłuż Piotrkowskiej oraz okolicznych ulic zostały podzielone na ponad 200 parcel.

Regulacyjny plan Nowego Miasta uwzględniał przebieg ulicy Piotrkowskiej i poszczególnych parcel, a został przygotowany przez geometra Filipa de Viebiga w roku 1823. Podążając za ustaleniami burmistrza Antoniego Czarkowskiego, to właśnie w tym roku po raz pierwszy zasugerowano nazwę „ulica Piotrkowska”. Jej bieg początkowo rozciągał się pomiędzy mostem na rzece Łódce a ulicą Podrzeczną, kończąc na południu przy ulicy Cegielnianej (dzisiejszej ulicy Stefana Jaracza).

Ulica była poprzecinana innymi ulicami: Północną, Średnią, Południową oraz Cegielnianą. Dodano również pierwszy słup z nazwą ulicy, umiejscowiony na ulicy Nowomiejskiej między mostem a ulicą Podrzeczną. Na wyznaczonych parcelach budowano standardowe domy-warsztaty dla sukienników, z ogrodami dla ich rodzin.

Wkrótce rynek Nowego Miasta stał się centralnym punktem administracyjnym dla osady rzemieślniczej. Ulica Piotrkowska, w towarzystwie Starego Rynku i Nowego Rynku, była kluczową szlakową drogą łączącą Łódź z innymi miastami regionu, takimi jak Piotrków Trybunalski i Zgierz.

Zmiany w strukturze urbanistycznej ulicy następowały w latach 1824–1828, kiedy to postanowiono o rozbudowie obszaru przemysłowego. Powstała osada Łódka, która służyła głównie tkaczom lnu i bawełny. Rozpoczęto systematyczne wyznaczanie parcel, co dokumentował plan z 1825 roku autorstwa geometṙy Jana Leśniewskiego. To właśnie wtedy ulica Piotrkowska powołana była już na stałe.

Podczas procesów regulacyjnych na nowej osadzie wytyczono także siedem nowych przecznic, które, podobnie jak w Nowym Mieście, miały jednolite nazwy po obu stronach ulicy Piotrkowskiej. Przykładowo, w latach 30. XIX w. powstawały ulice takie jak Dzielna (dzisiejsza Zielona oraz Narutowicza), Krótka, Przejazd, czy Nawrot (Zamenhofa). Nowe ulice służyły zarówno do zamieszkania jak i do establishmentu rzemieślniczego.

Na wydzielonych działkach budowano warunki dla sukienników, zaś rynek Nowego Miasta pełnił ważne funkcje dla osady. Regularne wydawanie gruntów wymagało wprowadzenia zmian w granicach oraz rozszerzenia zabudowy.

Rok	Drewniane	Murowane	Suma
1830	73	35	108
1840	204	51	255
1850	200	85	285

Do 1850 roku cała ulica Piotrkowska była już budowlana, z dominacją budynków drewnianych, na które więc powróciły ponownie tematy budowlane. Rozwój budownictwa murowanego postępujący równolegle z poprawą stanu ekonomicznego mieszkańców, a od 1860 roku pojawiały się nowe instytucje handlowe.

Między 1830 a 1850 rokiem liczba murowanych budynków wzrosła, ukazując ewolucję ulicy z rodzaju rzemieślniczego do bardziej wielkomiejskiego.

Handel artykułami włókienniczymi na ulicy Piotrkowskiej (1899)

Asortyment	Liczba sklepów
Wyroby wełniane i półwełniane	144
Sukno	14
Wyroby bawełniane	44
Wyroby bławatne	8
Wyroby lniane	2
Korty	31
Chustki i firanki	21
Wyroby jedwabne	5
Przędza i wyroby manufakturowe	29
Razem	298

W latach 90. XIX wieku na Piotrkowskiej dominowały sklepy zajmujące się szerokim asortymentem, co wpłynęło na zmianę profilu ulicy na handlowy. Po licznych transformacjach, Piotrkowska stałą się przestrzenią kluczową na mapie handlowej regionu, zamieniając się z ulicy fabrycznej w centrum handlowe z licznymi sklepami, szynkami oraz restauracjami. Powstały miejsca noclegowe dla przyjezdnych, takie jak Hotel de Pologne. W miarę rozwoju miasta dostosowywano infrastrukturę do rosnących potrzeb klienckich.

Ulica Piotrkowska uzyskała sławę ! Do 1863 roku, przestrzeń miejska znacznie rozwinęła się, oferując swoim mieszkańcom lepszy standard życia i szeroki wachlarz usług.

Działaniami nadbudowy i zmiany jej nazwy, Piotrkowska stała się jedną z najważniejszych jednostek handlowych w Polsce, gdzie dominowali rzemieślnicy i przedsiębiorcy.

Dzisiaj ulica podziwia swoją architekturę, historyczne znaczenie i nowoczesną infrastrukturę. W 1960 roku powstało Centralne Muzeum Włókiennictwa w Białej Fabryce Ludwika Geyera. W 2015 roku została uznana pomnikiem historii.

Remont Piotrkowskiej w latach 1990–1998

Przed rozpoczęciem lat 90. XX wieku ulica Piotrkowska, która jest uznawana za serce miasta, nie różniła się szczególnie od innych ulic w Łodzi pod względem estetyki. Warto zaznaczyć, że po II wojnie światowej, zamysły na przekształcenie jej w deptak nie doczekały się realizacji, a jedynym efektem tych planów było jedynie przesunięcie tramwajów na pobliską Promenadę, znaną obecnie jako al. Kościuszki.

Pierwotnie, Promenada funkcjonowała jako relaksujący bulwar spacerowy, w którym widniał szeroki pas zieleni, przeznaczony później dla tramwajów. Mimo że idea przemiany Piotrkowskiej w deptak regularnie powracała, brakowało determinacji politycznej do jej realizacji. W międzyczasie wprowadzono ograniczenia dotyczące ruchu na tej ulicy, co obejmowało zakaz parkowania oraz nakazy skrętu na niemal każdym skrzyżowaniu między al. Mickiewicza a placem Wolności.

W latach 1945-1990, Piotrkowska podlegała orazź wychodziła z fazy degradacji. Jedynie do połowy lat 70. XX wieku, historyczne, eklektyczne kamienice nie były traktowane przez władze jako obiekty zabytkowe, co skutkowało ich wyburzeniem pod nowe biurowce i domy handlowe, często projektowane w stylu międzynarodowym. Jeszcze w latach 80. XX wieku, wiele dekoracyjnych elementów zdobiących elewacje niszczejących kamienic było po prostu usuwanych, chociaż pewne obiekty zaczęły być poddawane renowacji.

Rewitalizacja ulicy zaczęła zyskiwać impet dopiero po 1990 roku, kiedy to z inicjatywy architekta Marka Janiaka, członka grupy artystycznej Łódź Kaliska, została powołana do życia Fundacja Ulicy Piotrkowskiej. Jej celem stała się modernizacja tej istotnej części miasta oraz realizacja idei deptaka. Pierwszym krokiem w tym kierunku było wyłączenie z ruchu odcinka od Al. Piłsudskiego do ul. Tuwima w 1992 roku, który został pokryty kolorową kostką oraz wzbogacony o nowoczesne latarnie i inne drobne elementy architektoniczne. Pomimo jego krytyki ze strony konserwatorów i historyków kultury, uznano go za krok do przodu.

W ciągu lat 1993-1997 kolejne odcinki ulicy, prowadzące ku północy aż do Placu Wolności, były systematycznie modernizowane oraz wyłączane z ruchu. W nowej koncepcji zastosowano szaro kostkę bądź imitację dawnych nawierzchni brukowanych, wzbogacając je o coraz atrakcyjniejsze detale architektoniczne. Każdy wyremontowany odcinek charakteryzował się innym stylem i rodzajem wykończenia, co nie zawsze spotykało się z pozytywną opinią.

Przed oddaniem ostatniego fragmentu deptaka doszło do znacznych zniszczeń kolorowej kostki na pierwszym odcinku. Od roku 1995, były one sukcesywnie wymieniane na bardziej trwałe i estetyczne materiały, gdzie dodatkowo zainstalowano Pomnik Łodzian Przełomu Tysiącleci.

Wraz z nowym wyglądem tej kluczowej ulicy, przeprowadzano również remonty kamienic oraz pałacyków znajdujących się wzdłuż Piotrkowskiej. Mieściły się w nich puby, restauracje, sklepy oraz kawiarnie. Na początku dokonywano głównie renowacji zewnętrznych fasad, ale wzrost popularności tej okolicy doprowadził do rewitalizacji także i podwórek oraz oficyn. Dziś, chociaż nie wszystkie, znaczna liczba podwórek jest pokryta kostką i przekształciła się w przestrzeń handlową oraz gastronomiczną.

Remont Piotrkowskiej w latach 2012–2014

W latach 2012-2014 podjęto decyzję o przeprowadzeniu remontu ulicy Piotrkowskiej na odcinku rozpoczynającym się przy Placu Wolności i kończącym na skrzyżowaniu z aleją Piłsudskiego oraz Mickiewicza. Przyczyną tego działania była zła kondycja nawierzchni, która nie tylko nie spełniała wymogów bezpieczeństwa, ale także estetyki.

Remont został podzielony na kilka etapów, co umożliwiło systematyczną pracę nad projektem. Celem głównym było ujednolicenie nawierzchni, w związku z czym zdecydowano się na wymianę kostki betonowej na eleganckie płyty granitowe. Dodatkowo, wymienione zostały także latarnie, co znacząco wpłynęło na poprawę oświetlenia ulicy.

Jednak najważniejszym elementem zmian były meble miejskie, które wprowadziły nową jakość do przestrzeni publicznej. Na ul. Piotrkowskiej zainstalowano nowe ławki, stojaki na rowery oraz kosze na śmieci, wszystkie w kolorze antracytowym, co nadało miejscu nowoczesny i spójny wygląd.

Prace remontowe zakończono w lipcu 2014 roku, a zakończony projekt przyczynił się do podniesienia standardów wizualnych i funkcjonalnych tej słynnej łódzkiej ulicy.

Obecnie

Dziś Piotrkowska stanowi serce aglomeracji łódzkiej. W pobliżu tej ulicy zlokalizowane są praktycznie wszystkie kluczowe urzędy administracji publicznej, a także siedziby banków, liczne sklepy, restauracje oraz bogata oferta pubów i barów. To właśnie tutaj odbywa się większość imprez kulturalnych, festynów, marszy i innych ceremonii państwowych.

Wielu łodzian określa zamknięty dla ruchu fragment ulicy jako „bigiel”, podczas gdy cała ulica jest często nazywana „Pietryną”. Stanowi to centrum kulturalne, polityczne, sentymentalne, handlowe i biznesowe Łodzi.

Po powstaniu centrum handlowego Galeria Łódzka, które znajduje się blisko południowego końca deptakowej części, wiele sklepów postanowiło wyprowadzić się z Piotrkowskiej, co spowodowało widoczny regres. Pomimo tego, po około roku lokale po wcześniejszych sklepach zaczęły się stopniowo ponownie wypełniać, chociaż na początku 2006 roku jeszcze zdarzało się, że niektóre z nich były puste. Podobny trend miały miejsce po otwarciu kolejnego centrum handlowego, Centrum Manufaktura, usytuowanego w północnej części ulicy.

Pomiędzy ulicą Tuwima a Nawrot znajduje się niezwykły Pomnik Łodzian Przełomu Tysiącleci. Jest to imienna nawierzchnia składająca się z fragmentów pokrywających ulicę Piotrkowską, a w chwili obecnej możemy tam znaleźć 13454 imienne kostki, co czyni go prawdopodobnie jedynym tego typu pomnikiem na całym świecie.

Od 1 czerwca 2009 roku, ulica Piotrkowska wzbogaciła się o zdroje uliczne. To seria obiektów małej architektury, które są wynikiem inicjatywy Zakładu Wodociągów i Kanalizacji w Łodzi, w ramach projektu „Fontanny dla Łodzi”. Zdroje, w formie granitowych kolumn z rzeźbami dzieci i ryb, umożliwiają przechodniom korzystanie z wody pitnej. Ich autorami są lokalni rzeźbiarze: Magdalena Walczak oraz Marcin Mielczarek, którzy są również twórcami Pomnika Misia Uszatka, usytuowanego przy ulicy Piotrkowskiej 87.

Przy ul. Piotrkowskiej 106, codziennie o godzinie 12:00, można usłyszeć Hejnał Łodzi, który jest grany z okna Urzędu Miasta Łodzi (wcześniej z balkonu pałacu Juliusza Heinzla przy ul. Piotrkowskiej 104 do dnia 8 września 2011). Utwór jest odtwarzany najpierw w kierunku placu Wolności, a następnie w stronę placu Niepodległości.

Ruch uliczny

Ruch uliczny na Piotrkowskiej w Łodzi jest zróżnicowany i w dużej mierze uzależniony od lokalizacji. Od placu Niepodległości do skrzyżowania z aleją Mickiewicza oraz aleją Piłsudskiego obowiązuje normalny ruch uliczny, co oznacza, że zarówno piesi, jak i pojazdy poruszają się tam swobodnie. Ta część ulicy została wyłożona asfaltem, a chodniki wykonane są z płyt betonowych, co zapewnia komfort zarówno pieszym, jak i kierowcom.

W szczególności na odcinku od placu Niepodległości do skrzyżowania z ulicami Żwirki oraz Wigury można zauważyć natężony ruch tramwajów oraz autobusów. Mimo intensywnego ruchu komunikacyjnego, w rejonie tym funkcjonuje wiele punktów handlowych, restauracji i pubów, co przyciąga zarówno mieszkańców, jak i turystów.

Natomiast od alei Piłsudskiego do placu Wolności (z wyjątkiem fragmentów Moniuszki-Traugutta oraz Roosevelta-Piłsudskiego) ruch samochodowy jest ograniczony. Do strefy, gdzie wjazd jest dozwolony, zalicza się jedynie osoby posiadające odpowiednie identyfikatory ZDiT, takie jak mieszkańcy, przedsiębiorcy, osoby zajmujące się ochroną, taksówki oraz niektórzy notabli. Ograniczenie prędkości do 20 km/h obowiązuje na całym tym odcinku. Dodatkowo, na każdym skrzyżowaniu montowane są znaki nakazujące odpowiednie manewry.

Chociaż Piotrkowska nie funkcjonuje formalnie jako deptak, to jednak w trakcie organizacji imprez masowych ulica jest zamykana dla ruchu, na przykład podczas „Dni Łodzi”. Ulica ta nie jest oznakowana jako strefa piesza, jednak ograniczenie ruchu samochodowego sprawia, że staje się przyjazna dla pieszych. Ze względu na długość, tradycyjna komunikacja kołowa nie jest tutaj powszechna. Riksze zajmują znaczącą rolę, osobliwość, która została wprowadzona w 1999 roku przez miłośników tych pojazdów. Pierwsze riksze powstały dzięki inicjatywie Fundacji Ulicy Piotrkowskiej.

W ciągu kolejnych lat, aż do 2010 roku, liczba riksz wzrosła do niemal 300, stając się popularnym środkiem transportu zarówno wśród turystów, jak i mieszkańców. Niestety, od 2010 roku ich liczba stopniowo maleje, a po remoncie Piotrkowskiej w latach 2012-2014 pozostała jedynie jedna firma zajmująca się produkcją oraz wynajmem riksz. W 2019 roku wprowadzono identyfikatory, które umożliwiają rikszom poruszanie się po tej ulicy oraz dowodzą, że spełniają one wymagane parametry techniczne i estetyczne Parku Kulturowego, jakim jest ul. Piotrkowska.

Łódź jest jednym z niewielu miast w Europie, gdzie transport rikszami działa jako stała forma przemieszczenia, a nie jest jedynie atrakcją turystyczną. Riksze kursują przez cały rok, a ich konstrukcja, wzbogacona o daszki i osłony przeciwwiatrowe, pozwala na bezpieczną jazdę nawet w trudnych warunkach atmosferycznych. Riksze, które obecnie jeżdżą po ul. Piotrkowskiej, są produkowane przez łódzką firmę „AT Instytut”, a ich odpowiedniki można znaleźć m.in. w Monachium, Berlinie, Londynie oraz Zjednoczonych Emiratach Arabskich.

Innym ciekawym aspektem ruchu ulicznego na Piotrkowskiej jest tzw. trambus, uruchomiony w 2003 roku jako alternatywa dla riksz. Ten powolny autobus, imitujący tramwaj Herbrand, nie mógł jednak kontynuować kursowania z powodu remontu ulicy, a po zakończeniu prac nie został przywrócony do eksploatacji. W okresie wiosenno-jesiennym część jezdni jest wykorzystywana przez ogródki gastronomiczne, co przyczynia się do ożywienia tej części ulicy. Najwięcej ogródków znajduje się na odcinku od ulicy Roosevelta do ulicy Jaracza, gdzie Piotrkowska przybiera formę, jaką w innych miejscach zajmują rynki staromiejskie.

Galeria Wielkich Łodzian

Od 1999 roku ulica Piotrkowska w Łodzi zyskała wyjątkowy charakter dzięki brązowym rzeźbom plenerowym, które zdobią jej chodniki. Te niezwykłe rzeźby mają na celu upamiętnienie wielu znanych i cenionych osób związanych z miastem, tworząc tym samym tzw. Galerię Wielkich Łodzian.

Rzeźby te stanowią nie tylko dekorację, ale również ważny element kulturowy, który przyciąga turystów oraz mieszkańców, skłaniając do głębszego odkrywania historii Łodzi. Każdy element tej galerii opowiada swoją własną historię, wprowadzając przechodniów w świat wielkich postaci związanych z tym miastem.

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o tej niezwykłej galerii, zachęcamy do zapoznania się z osobnym artykułem dostępnym pod linkiem: Galeria Wielkich Łodzian.

Aleja Gwiazd

Na ulicy Piotrkowskiej, pomiędzy ulicą 6 Sierpnia a pasażem Rubinsteina, znajduje się niezwykle interesująca Aleja Gwiazd. Pomysłodawcą jej stworzenia był Jan Machulski, który w 1996 roku zainspirował się wzorem hollywoodzkim. Dwa lata później, w 1998 roku, wmurowano pierwszą mosiężną gwiazdę dedykowaną uznanemu aktorowi Andrzejowi Sewerynowi.

Warto zwrócić uwagę, że w alei po stronie parzystej (wschodniej) umieszczone są gwiazdy reżyserów, natomiast po stronie nieparzystej znajdują się płaskorzeźby znanych aktorów. To miejsce jest nie tylko hołdem dla twórczości filmowej, ale także piękną atrakcją turystyczną w Łodzi. Dla tych, którzy chcą zgłębić temat, osobny artykuł dotyczący tego miejsca można znaleźć pod linkiem Aleja Gwiazd w Łodzi.

Ważniejsze obiekty i miejsca

Na ujęcie urbanistyczne Ulicy Piotrkowskiej w Łodzi składa się wiele istotnych obiektów, które są świadectwem architektonicznego bogactwa tego miejsca. Podążając za numerami budynków, możemy odkryć znaczące punkty:

• nr 1 – Ratusz (boczne skrzydło),
• nr 2 – kościół Zesłania Ducha Świętego,
• nr 3 – kamienica Antoniego Engela oraz Pasaż Róży,
• nr 4 – kamienica wielkomiejska,
• nr 5 – kamienica Abrahama Prussaka,
• nr 6 – kamienica Karola Hiellego i Karola Dittricha,
• nr 11 – kamienica Scheiblerów,
• nr 12 – kamienica Dawida Sendrowicza,
• nr 13 – kamienica Jana Petera,
• nr 17 – kamienica Chaima Bławata,
• nr 19 – kamienica Abrama Lubińskiego,
• nr 22 – kamienica Bechtoldów,
• nr 29 – Dom bankowy Wilhelma Landaua,
• nr 31 – kamienica Sendera Dyszkina,
• nr 32 – Dom Handlowy „Magda”,
• nr 37 – kamienica Dawida Szmulewicza,
• nr 39 – kamienica Józefa Czapiewskiego,
• nr 43 – kamienica Oszera Kohna,
• nr 44 – kamienica Rafała Sachsa,
• nr 46 – kamienica Józefa Rosenthala,
• nr 47 – kamienica Fischerów,
• nr 48 – kamienica Towarzystwa Akcyjnego R. Kindlera,
• nr 49 – kamienica Dawida Prussaka,
• nr 51 – kamienica I.K. Poznańskiego,
• nr 53 – kamienica Hermana Konstadta,
• nr 54 – kamienica Franciszka Fischera,
• nr 63 – kamienica Kretschmera,
• nr 67 – kino Polonia,
• nr 70 – kamienica rodziny Szeps,
• nr 72 – Hotel Grand,
• nr 74 – Dom Towarzystwa Akcyjnego Ludwika Geyera,
• nr 77 – pałac Maksymiliana Goldfedera – Dom Bankowy,
• nr 85 – kamienica Edwarda Kindermanna,
• nr 86 – „Kamienica pod Gutenbergiem” Jana Petersilge (elementy neogotyku, neorenesansu, neobaroku),
• nr 87 – kamienica Alojzego Balle,
• nr 90 – kamienica Teodora Steigerta,
• nr 95 – Centrum Handlowe „Saspol”,
• nr 96 – biurowiec Siemensa,
• nr 98 – Magazyn Konfekcyjny Emila Schmechela,
• nr 99 – kamienica Szai Goldbluma,
• nr 100a – „Esplanada”,
• nr 101 – kamienica Jakuba Hofmana,
• nr 104 – pałac Juliusza Heinzla (neorenesans) – Urząd Miasta Łodzi,
• nr 106 – kamienica Monitzów,
• nr 107 – kamienica Salomona Bahariera,
• nr 108 – kino Palace. W latach 1930–1932 Biuro Towarzystwa Strażnica w Polsce,
• aleja Leona Schillera,
• nr 113 – kamienica Alberta Bohme, incydentalnie siedziba pierwszej dyrekcji Kolei Wschodniej „Ostbahn” w 1939, następnie przeniesionej do Krakowa,
• nr 114 – kamienica Warszawskiego,
• nr 114/116 – hala targowa,
• nr 118 – kamienica Juliusza Szulca,
• nr 120 – kamienica, w 1899 bracia Krzemińscy uruchomili w niej pierwsze na ziemiach polskich stałe kino – Gabinet Iluzji. Obecnie siedziba hotelu Stare Kino Cinema Residence i kina analogowego „Stare Kino”,
• nr 127 – budynek mieszkalno-usługowy „Bolek”,
• nr 128 – kamienica Schychtów,
• nr 135 – kamienica Karola Eiserta,
• nr 137/139 – pałac Juliusza Kindermanna,
• nr 138/140 – fabryka Franciszka Ramischa, obecnie Off Piotrkowska,
• nr 143 – dom firmy „Krusche-Ender”,
• nr 146 – kamienica Domu Jubilerskiego A&A,
• nr 147 – kamienica Schweikertów,
• nr 151 – pałac Gustawa Adolfa Kindermanna,
• nr 153 – kamienica Floriana Jarischa,
• nr 155/157a – Hi Piotrkowska,
• nr 164 – Pomnik Kamienicy,
• nr 166/168 – Orange Plaza,
• nr 179 – pałac Ewalda Kerna,
• nr 181 – kamienica Leopolda Krusche,
• nr 182 – największy (w dniu swojego powstania w 2021 roku) mural w Polsce przedstawiający Geralta z Rivii,
• nr 184 – Dom Marii Seeliger i Ferdynanda Seeligera,
• nr 203/205 – kamienica Tomaszowskiej Fabryki Sztucznego Jedwabiu (kino Charlie),
• nr 213 – kamienica wielkomiejska,
• nr 215 – kamienica Gelicha,
• nr 219 – kamienica wielkomiejska,
• nr 225 – kamienica Schmidtów,
• nr 234/236 – pałac Augusta Haertiga,
• nr 242/250 – fabryka Markusa Silbersteina,
• nr 243 – Kamienica Gottlieba Beera (najstarszy piętrowy murowany dom w Łodzi) oraz dawny budynek sali koncertowej Łódzkiego Męskiego Towarzystwa Śpiewaczego,
• nr 252/254 – kamienica Karla Königa,
• nr 256 – jedna z najstarszych w Łodzi stacji benzynowych, dawniej stał w tym miejscu parterowy dom. W 1872 została tu otwarta przez Cezarego Richtera pierwsza polska księgarnia w Łodzi,
• nr 258/260 – kamienica Henryka Birnbauma, tzw. kamienica Solidarności, w okresie międzywojennym siedziba konsulatu Niemiec,
• nr 262/264 – pałac Roberta Schweikerta (eklektyzm) – Instytut Europejski,
• nr 265 – archikatedra św. Stanisława Kostki,
• Grób Nieznanego Żołnierza,
• nr 266/268 – zespół pałacowy rodziny Scheiblerów (neobarok),
• nr 272 – Pałac Adolfa Steinerta,
• nr 272a/272b – pałac braci Karola i Emila Steinertów (neobarok),
• nr 275 – kamienica Stowarzyszenia „Betania” (neobarok). W podwórzu znajdowała się kaplica Wolnego Kościoła Reformowanego,
• nr 278 – kamienica z XIX wieku. W niej od 1888 roku znajdowała się fabryka koronek Gustawa Geyera, a w pomieszczeniach frontowych – szynk,
• nr 279/285 – kościół ewangelicko-augsburski pw. św. Mateusza,
• nr 280 – Dom Zabaw Ludwika Geyera. Miejsce prób pierwszych orkiestr i chórów wspieranych przez Ludwika Geyera. Występowały tu m.in. grupy teatralne F. Pietrzykowskiego (1846 rok), czy W. Raszewskiego (1848 rok),
• nr 280a – budynek dawnej elektrowni w zespole fabryki Ludwika Geyera,
• nr 282 – Biała Fabryka Ludwika Geyera (klasycyzm) – Centralne Muzeum Włókiennictwa,
• park Reymonta,
• nr 286 – dworek Ludwika Geyera,
• nr 286 – pałac Ludwika Geyera,
• plac Władysława Reymonta,
• nr 288 – budynek biurowy, powstały w latach 90. XX wieku. Do połowy XIX wieku niewielkie domy mieszkalne ze sklepikami na parterach,
• nr 290 – kamienica z 1896 roku, wzniesiona dla Samuela Zerbego,
• nr 292 – kamienica Jana Starowicza Pod Góralem,
• nr 294 – kamienica z końca XIX wieku należąca do Winerów. Dawniej znajdował się tu dom handlowy Bracia Płockier i Spółka,
• nr 297/303 – budynki z lat 1882–1903, wzniesione dla Towarzystwa Akcyjnego Manufaktur Bawełnianych Ludwika Geyera (mieściły: aparaturę, farbiarnię, magazyny, tkalnię i przędzalnię),
• nr 305 – budynek przemysłowy, wybudowany przez Ludwika Geyera po 1853 roku. W tym miejscu mieściła się fabryka Jana Rundziehera, a w niej krochmalnia, farbiarnia i bielnik. Część budynków, oznaczonych dziś numerami 297/303 oraz 305, została w listopadzie 2008 roku zrujnowana przez prywatnego inwestora bez ochronnej dla zabytku interwencji władz miasta. Pozostałe budynki fabryczne zostały wpisane do tzw. Czerwonej Księgi Stowarzyszenia Fabrykancka i Grupy Pewnych Osób,
• nr 307 – dom Karola Obermana (jego syn Gustaw prowadził tu skład wędlin), w 1909 roku Franciszek Winnicki założył tu aptekę,
• nr 309 – po 1905 roku budynek był siedzibą Towarzystwa Krzewienia Oświaty, później znajdowała się tu wypożyczalnia książek,
• nr 311/313 – budynek poczty, zbudowany w 1961 roku. Wcześniej, od 1936 roku znajdowały się tutaj korty tenisowe Klubu Sportowego L. Geyer,
• nr 315 – budynek mieszkalny z początku XX wieku,
• nr 317 – Hala Targowa Górniak.

Synagogi i prywatne domy modlitewne

Ulica Piotrkowska w Łodzi to miejsce o bogatej historii, w której religijne tradycje i społeczne życie współistniały w bliskim sąsiedztwie. W szerszym kontekście tej ulicy często pojawiają się jej żydowskie korzenie, jednak przynależące do niej miejsca kultu nie zawsze były formalnie uznawane.

Na przestrzeni lat synagoga w bezpośrednim sąsiedztwie Piotrkowskiej nigdy nie została zbudowana. Zdarzył się co prawda przypadek, gdy jeden z domów handlowych pełnił przez pewien czas funkcję bożnicy, co mogło prowadzić do mylnych interpretacji i zamieszania.

Pomimo braku oficjalnej synagogi, wielu Żydów zdecydowało się przekształcić swoje prywatne mieszkania w domy modlitewne, w których odbywały się regularne modlitwy i spotkania. Takie inicjatywy świadczyły o głębokiej religijności lokalnej społeczności oraz o pragmatyzmie w dostosowywaniu przestrzeni życiowej do potrzeb religijnych.

Fraszka

Wiersz, który w zgrabny sposób ujmuje miłość mieszkańców do ich miasta, przedstawia Piotrkowską jako centralny punkt Łodzi. W twórczości Jana Sztaudyngera odnajdujemy zespolenie lokalnej dumy i codziennych trosk.

To największą Łodzi troską, aby Łódź całą – zmieścić na Piotrkowską.

Jest Łodzian największą troską, by zmieścić wszystko na Piotrkowską.

Aktorzy codziennego żywota Łodzian doskonale wiedzą, że Piotrkowska łączy ich historie, a każda ławeczka skrywa opowieści i marzenia. Zobacz więcej o twórczości Jana Sztaudyngera.

---

Oceń: Ulica Piotrkowska w Łodzi

---