Irena Szymańska

---

Życiorys

Urodziny Ireny Szymańskiej miały miejsce w żydowskiej rodzinie, w skład której wchodzili Szymon i Róża Wiernicy. W młodości uczęszczała do Gimnazjum im. Elizy Orzeszkowej w Łodzi. Po zakończeniu nauki wyjechała w celu podjęcia studiów medycznych do Liège w Belgii, powracając do kraju latem 1939 roku.

W wyniku wybuchu II wojny światowej, wspólnie z mężem, Zygmuntem Szymańskim, znalazła się na terenach II Rzeczypospolitej, które zostały zajęte przez Rosjan. W 1940 roku zdecydowała się na powrót do Warszawy. W tym trudnym okresie jej rodzice przebywali w warszawskim getcie, gdzie tragicznie zginęli w obozie „Hotel Polski”. Kiedy wybuchło powstanie warszawskie, Irena znajdowała się pod Żyrardowem.

Od 1945 do 1951 roku pracowała w Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik”, gdzie współpracowała z uznanym twórcą, Jerzym Borejszą. Ukończyła studia na Wydziale Filologii Romańskiej Uniwersytetu Warszawskiego w 1952 roku. Jej praca magisterska była realizowana pod okiem profesora Mieczysława Brahmera oraz w towarzystwie profesora Kazimierza Kumanieckiego.

W latach 1951–1952 pełniła funkcję attaché kulturalnego w ambasadzie polskiej w Berlinie, gdzie miała przyjemność poznać wielu wybitnych ludzi, w tym Bertolda Brechta oraz jego żonę, aktorkę Helenę Weigel.

W latach 1953–1958 była zastępczynią redaktora naczelnego i od 1954 roku redaktorką naczelną z zakresu literatury polskiej w Państwowym Instytucie Wydawniczym. W trakcie swojej pracy udało jej się pozyskać do współpracy wielu znakomitych pisarzy, w tym Jarosława Iwaszkiewicza (który wydał w PIW-ie swoje Opowieści zasłyszane w 1954 roku, a także Warkocz jesieni w 1955 roku oraz Sławę i chwałę w latach 1956–1962), Adama Ważyka (autora Poematu dla dorosłych z 1955 roku), Kazimierza Brandysa (którego Wspomnienia z teraźniejszości ukazały się w 1956 roku), Stanisława Dygata (autor Podróży z 1958 roku), oraz wielu innych pisarzy, w tym Mieczysława Jastruna, Adolfa Rudnickiego oraz Antonia Słonimskiego. W tym samym czasie PIW zainaugurował także cykl wydawniczy, który gromadził zbiory poezji polskiej i zagranicznej, ze szczególnym naciskiem na najnowszą literaturę. Pod jej kierunkiem rozpoczęto również wydawanie Rocznika Literackiego, który ukazywał się aż do 1984 roku.

W listopadzie 1958 roku została usunięta z PIW-u przez Komitet Centralny PZPR, między innymi z powodu publikacji Gombrowicza oraz współpracy z grupą twórców, którzy zamierzali stworzyć nigdy nie wydane wydawnictwo Europa. W skład tej grupy wchodzili tacy pisarze, jak Jerzy Andrzejewski, Paweł Hertz, Andrzej Kijowski, czy Jan Kott. Z tej epoki pochodzi mały nakład bibliofilski, który zawierał wiersz Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, wydany w zaledwie pięćdziesięciu egzemplarzach.

Później Irena Szymańska powróciła do Wydawnictwa „Czytelnik”, gdzie pełniła funkcję zastępczyni redaktora naczelnego w latach 1958–1976. Mimo trudności związanych z cenzurą, wciąż angażowała się w sprawy pisarzy, w tym Tadeusza Konwickiego. W 1976 roku znalazła się na liście osób objętych zakazem publikacji, co wiązało się z jej krytycznymi relacjami na temat systemu.Wraz z Antonim Słonimskim i innymi twórcami inaugurującymi „stoliki literackie” w różnorodnych kawiarniach w Warszawie, Irena dawała upust swojej twórczej pasji.

Irena była również tłumaczką literatury, przekładając prace z języka francuskiego (np. Georges Simenon) i angielskiego (np. Stefan Themerson). Jako autorka dwóch kryminałów, które tworzyła pod pseudonimem „Anna Kormik”, zapisała się na kartach literatury polskiej. Jej postać była inspiracją dla innych autorów współczesnych, pojawiając się w dziełach takich jak Skrzydło sowy Zofii Chądzyńskiej.

W czasopismach oraz publikacjach zbiorowych pojawiły się jej wspomnienia poświęcone przyjaciołom w literaturze, takim jak Jan Brzechwa, Antoni Słonimski, Jarosław Iwaszkiewicz, czy Jerzy Andrzejewski. Po jej śmierci, w 2001 roku, opublikowano jej niedokończone wspomnienia, które zostały opracowane przez Ryszarda Matuszewskiego.

Była członkinią Związku Literatów Polskich do 1983 roku oraz Stowarzyszenia Pisarzy Polskich w latach 1989-1999. W uznaniu jej zasług, 24 stycznia 1955 roku, otrzymała Medal 10-lecia Polski Ludowej.

Życie prywatne

Irena Szymańska była żoną dziennikarza Zygmunta Szymańskiego, a później krytyka literackiego Ryszarda Matuszewskiego. Była również szwagierką pisarza Jerzego Pytlakowskiego. Jej córka, Janina Szymańska-Kumaniecka (1940–2007), była znaną tłumaczką oraz dziennikarką, natomiast syn Mikołaj Szymański (ur. 1954) obronił doktorat z filologii klasycznej i obecnie jest wykładowcą na Uniwersytecie Warszawskim. Pożegnano ją w Warszawie, a jej miejsce spoczynku znajduje się na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 237-2-23).

Twórczość

W dorobku literackim Ireny Szymańskiej znajdują się różnorodne utwory, które zyskują uznanie wśród czytelników. Wśród nich znajdują się:

• Kto się bał Stefana Szaleja… (jako Anna Kormik, Iskry 1973; tłumaczenia na j. czeski, słowacki i włoski),
• Cicha śmierć (jako Anna Kormik, Czytelnik 1980; ISBN 83-07-00260-5),
• Miałam dar zachwytu. Wspomnienia wydawcy (Czytelnik 2001; zebrał i opracował Ryszard Matuszewski; ISBN 83-07-02810-8).

Przekłady (wybór)

– Joseph A. Barry, George Sand: „żywot jawnogrzesznicy” (Państwowy Instytut Wydawniczy 1996, ISBN 83-06-02221-1; seria „Biografie sławnych ludzi”).

– Anthony Burgess, „Klaskać jedną ręką” (tłum. pod nazwiskiem Jadwigi Rutkowskiej; Czytelnik, 1976, „Seria z kotem”).

– George Bush i Victor Gold, „Patrząc w przyszłość: autobiografia” (tłum. pod nazwiskiem Jadwigi Rutkowskiej, wespół z Sergiuszem Kowalskim; Wyd. „Topos”, Gdańsk, 1990; ISBN 83-00-03266-5).

– John Cummins, „Francis Drake” (Państwowy Instytut Wydawniczy, 2000, ISBN 83-06-02764-7; seria „Biografie sławnych ludzi”; teksty poetyckie przeł. Dorota Kozińska).

– Antonia Fraser, „Sześć żon Henryka VIII” (wespół z Agnieszką Nowakowską; Rachocki i S-ka, Pruszków, 1994, ISBN 83-86379-04-9; Świat Książki, 1996, ISBN 83-7129-961-3).

– Edward Gibbon, „Upadek Cesarstwa Rzymskiego na Zachodzie” (Państwowy Instytut Wydawniczy, 2001; seria „Rodowody Cywilizacji”; przypisy przełożył Mikołaj Szymański, ISBN 83-06-02767-1).

– Josephine Hart, „Grzech” (Amber, 1996, ISBN 83-7082-492-7).

– Christopher P. Hill, „Oliver Cromwell i Rewolucja Angielska” (Państwowy Instytut Wydawniczy, 1988, ISBN 83-06-01582-7; seria „Biografie sławnych ludzi”).

– Paul Murray Kendall, „Ludwik XI: ‚…Europa w sieci pająka…’” (Państwowy Instytut Wydawniczy 1976; 1996, ISBN 83-06-02545-8; seria „Biografie sławnych ludzi”).

– David Herbert Lawrence, „Zakochane kobiety” (Czytelnik, 1986, ISBN 83-07-01064-0; „Comfort” 1991, ISBN 83-85377-03-4).

– Herbert R. Lottman, „Albert Camus: biografia” (Oficyna Szczepan Szymański, 1996).

– Guy de Maupassant, „Jedyna miłość i inne opowiadania” (autorka wyboru; Wyd. Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek 1987; ISBN 83-85000-44-5).

– Margaret Millar, „Śmierć w hotelu” (Czytelnik, 1981; „Seria z jamnikiem”; ISBN 83-07-00277-X).

– John Murrell, „Mimo wszystko” (tłum. wespół z Mirą Michałowską; spektakl teatralny; Teatr Współczesny, Warszawa, Spektakle premierowe: 19 i 20 kwietnia 2005).

– John Murrell, „Sarah albo krzyk mangusty” (tłum. wespół z Mirą Michałowską, spektakl teatralny; Scena Prezentacje, Warszawa, premiera 12 kwietnia 1996).

– Geoffrey Parker, „Filip II” (Państwowy Instytut Wydawniczy, 1985, ISBN 83-06-01215-1, seria „Biografie sławnych ludzi”).

– Albert Frederick Pollard, „Henryk VIII” (Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, ISBN 83-06-00254-7; 1988, ISBN 83-06-01708-0, seria „Biografie sławnych ludzi”).

– Patrick Quentin (pseud.), „Mój syn mordercą?” (Iskry, 1989, ISBN 83-207-1147-9, seria: „Klub Złotego Klucza”).

– Georges Simenon, „Kot” (Państwowy Instytut Wydawniczy, 1976, seria: „Klub Interesujacej Książki”).

– Stefan Themerson, „Euklides był osłem” (Państwowy Instytut Wydawniczy 1989; ISBN 83-06-10781-1).

– Scott Turow, „Uznany za niewinnego” (tłum. pod nazwiskiem Anny Kormik; wespół z Sergiuszem Kowalskim; Wyd. Wojciech Pogonowski 1991, ISBN 83-85094-10-5).

– Gore Vidal, „Stworzenie świata” (Państwowy Instytut Wydawniczy, 1988, ISBN 83-06-01618-1; 1997, ISBN 83-06-02653-5; wespół z Mirą Michałowską).

---

Oceń: Irena Szymańska

---