Stanisław Papuziński

---

Życiorys

Stanisław Papuziński pochodził z rodziny robotniczej, która osiedliła się w Łodzi, przybywając z rejonu Kalisza w nadziei na znalezienie zatrudnienia w przemyśle. Jego rodzicami byli Nikodem (1877–1943) i Waleria z Centów (ur. 1877). Miał także brata Mariana (1901–1967). W wieku zaledwie dwóch lat, stracił wzrok w lewym oku. W 1910 roku rozpoczął naukę w gimnazjum Józefa Radwańskiego, a później kontynuował edukację w gimnazjum Aleksego Zimowskiego. W 1914 roku wstąpił do harcerstwa, a w 1919 objął przewodnictwo w największej drużynie harcerskiej w Łodzi. W 1920 roku, jako ochotnik, dołączył do Armii Ochotniczej gen. Hallera i walczył w wojnie polsko-bolszewickiej. Po zdaniu matury w 1921 roku, rozpoczął studia na Uniwersytecie Wileńskim, gdzie uczył się pedagogiki i polonistyki, lecz w 1923 roku musiał je przerwać.

W międzyczasie utrzymywał się z korepetycji, które udzielał uczniom. Od 1922 roku zatrudniony był w Łodzi przy ul. Nawrot 92, w Zakładzie dla Dzieci Moralnie Zaniedbanych (zarówno polskich, jak i żydowskich), gdzie próbował wprowadzać nowatorskie metody edukacyjne, co doprowadziło do jego awansu na kierownika placówki. Niestety, brak zrozumienia ze strony władz miejskich zmusił go do rezygnacji, po której ponownie udał się do Wilna, aby rozpocząć studia, które jednak znów musiał przerwać i wrócić do Łodzi. Następnie kierował Miejskim Domem Wychowawczym, gdzie także miał trudności w kontaktach z władzami lokalnymi w sprawie edukacji dzieci proletariackich. W 1926 roku opuścił szeregi harcerstwa.

W latach 1925–1928 był zatrudniony w bibliotekach oświatowych, a w latach 1929–1930 kierował V Miejskim Domem Wychowawczym w Łodzi. Od 1930 roku studiował na Wolnej Wszechnicy Polskiej, gdzie jego zainteresowania koncentrowały się na pracy społeczno-oświatowej, kończąc studia w 1939 roku obszerną pracą na temat kryteriów działania instytucji społecznych. W 1934 roku przeprowadził się do Warszawy, gdzie podjął pracę w Instytucie Spraw Społecznych. Tam z powodu lewicowej orientacji został usunięty z Centralnego Związku Osadników Wojskowych. Po wybuchu II wojny światowej, zajął się kierowaniem ośrodkami opiekuńczymi w Warszawie.

W okresie niemieckiej okupacji, Papuziński dwukrotnie dostąpił zatrzymania przez gestapo, co skutkowało jego osadzeniem w więzieniu na Pawiaku, gdzie został brutalnie pobity. Wspierał podziemny Zarząd Miasta, a także współpracował z legalną Radą Główną Opiekuńczą, zmieniając swoje nazwisko na Stanisław Pawłowski, by uniknąć aresztowania. Podjął działania ratunkowe, wychowując własne dzieci oraz dzieci znajomych zmarłych, w tym także jedno żydowskie, angażując się w akcję Ireny Sendlerowej, mającą na celu ratowanie dzieci z warszawskiego getta.

W jego mieszkaniu z żoną ukrywali żydowskie dzieci, w tym Estera Sztajn, Stefania Wortman, Krzysztof Groslik, Halina Złotnik oraz Basia Markow. Jednak, po doniesieniu, gestapo w lutym 1944 roku przeprowadziło nalot, co zakończyło się tragicznie – zabito ukrywających się, a jego żonę Zofię zatrzymano i stracono na Pawiaku 26 kwietnia 1944 roku. W trakcie powstania warszawskiego walczył i odniósł rany, ale mimo to nie zrezygnował z opieki nad dziećmi.

Po wojnie, od marca 1945 roku, zaangażował się w działalność zawodową i społeczną, organizując akcje socjalne na Śląsku oraz współpracując z Robotniczym Towarzystwem Przyjaciół Dzieci, m.in. z Henrykiem Dinterem. W latach 1947–1949 prowadził wykłady na Uniwersytecie Łódzkim w Katedrze Pedagogiki Społecznej. Następnie, do 1957 roku, pracował w Departamencie Urządzeń Komunalnych i Socjalnych Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego. W 1957 roku został wybrany na prezesa Towarzystwa Przyjaciół Dzieci i był jednym z inicjatorów powołania Towarzystwa Wolnej Wszechnicy Polskiej. W Ministerstwie Oświaty zajmował się reorganizacją polskiej opieki nad dziećmi w latach 1957–1969, w międzyczasie wykładając w Państwowym Instytucie Pedagogiki Specjalnej.

Od 1960 do 1966 był wiceprezesem TPD, a w 1966 przeszedł na zasłużoną emeryturę. Przez całe swoje życie zawodowe współpracował z wieloma znanymi pedagogami, w tym Januszem Korczakiem, Marią Grzegorzewską, Kazimierzem Lisieckim oraz Kazimierzem Jeżewskim. Inspiracji dostarczały mu również idee Heleny Radlińskiej.

Stanisław Papuziński zmarł w Warszawie, a jego pośmiertny grób znajduje się na cmentarzu Bródnowskim (sektor 47M-6-7), gdzie został pochowany 23 lipca 1982 roku.

W październiku 1998 roku, zarówno Stanisław, jak i Zofia Papuzińscy, zostali odznaczeni tytułem i medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata za swoje heroiczne działania w ratowaniu dzieci podczas II wojny światowej.

Rodzina

Od 1928 roku Stanisław Papuziński był związany z nauczycielką Zofią Antoniną z Wędrychowskich, która przyszła na świat 5 lipca 1905 roku w Mińsku Mazowieckim. Ich małżeństwo trwało do jej śmierci 26 kwietnia 1944 roku w Warszawie. Para doczekała się czwórki własnych dzieci: Zofii, Sławomira, Marka oraz Andrzeja, który urodził się w 1932 roku i zmarł w 2017 roku. Warto zaznaczyć, że wychowywał również kilkoro dzieci adoptowanych.

W rodzinie Papuzińskiego istniały również silne więzy z innymi osobami, w tym jego szwagrem, Henrykiem Stanisławem Dinterem. Jedną z jego córek była prof. Joanna Papuzińska, która zdobyła uznanie jako autorka książek dla dzieci. Warto dodać, że wojenne losy ojca zostały przez nią opisane w książce dla dzieci pt. „Mój tato szczęściarz”.

Publikacje

Stanisław Papuziński, znany z wielu ważnych publikacji, wniósł istotny wkład w dziedzinę opieki społecznej, prezentując szereg znaczących prac. Poniżej przedstawiamy zestawienie jego kluczowych tytułów:

• Potrzeba analizy działalności opieki społecznej (1938),
• Zasady i rzeczywistość (1938),
• Kształtowanie zawodu młodzieży opuszczonej (1938),
• Materiały dla Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej dotyczące opieki społecznej w chwili bieżącej (1945),
• Sytuacja dziecka w Polsce (1946),
• Praca domu dziecka (uwagi, tezy, postulaty) (1958),
• Poradnie społeczno-wychowawcze TPD i próba oceny ich działalności (1964),
• Zagadnienia i metody tworzenia samorządu mieszkańców (1965),
• Uwagi o poglądach pedagogicznych Marii Grzegorzewskiej (1972).

Oprócz książek, Papuziński regularnie publikował artykuły w renomowanych czasopismach branżowych. Jego teksty ukazywały się w takich periodykach jak:

• Życie Młodych,
• Praca i Opieka Społeczna,
• Opiekun Społeczny,
• Głos Nauczycielski,
• Dom Dziecka,
• Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze,
• Szkoła Specjalna.

Prace te świadczą o jego zaangażowaniu w rozwój teorii oraz praktyki opiekuńczej w Polsce.

Ordery i odznaczenia

Stanisław Papuziński, w trakcie swojego życia, otrzymał liczne odznaczenia, które ukazują jego wkład w życie społeczne i działalność na rzecz innych. Oto lista jego wyróżnień:

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski,
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany 20 czerwca 1947 roku,
• Medal im. dr. Henryka Jordana,
• Odznaka „Przyjaciel Dziecka”,
• Złota Odznaka „Zasłużony Działacz TPD”,
• Medal Sprawiedliwy wśród Narodów Świata, przyznany pośmiertnie w 1998 roku.

Wszystkie te odznaczenia świadczą o jego zaangażowaniu oraz poświęceniu dla innych.

---

Oceń: Stanisław Papuziński

---