Muzeum Historii Ruchu Rewolucyjnego w Łodzi

---

Historia

Idea stworzenia w Łodzi ogólnopolskiego „Muzeum Robotniczego” zyskała na znaczeniu około połowy roku 1947, kiedy to nowe siły polityczne, głównie z obozu Polskiej Partii Robotniczej, zaczęły intensywnie przekształcać struktury społeczno-gospodarcze powojennej Polski. Muzeum miało pełnić rolę ważnego narzędzia historycznego, mającego na celu uzasadnienie działań w kierunku budowy państwa socjalistycznego oraz upamiętnić długą walkę proletariatu z kapitalistycznymi siłami oporu. Inspiracją dla tej inicjatywy były podobne placówki, które z powodzeniem funkcjonowały w ZSRR, co podkreślano w opublikowanych założeniach programowych. Zwracano uwagę na dużą frekwencję oraz merytoryczne walory tych muzeów, podkreślając ich unikalność w wymiarze europejskim.

Planowano, aby nowo powstała placówka mieściła się w centrum Łodzi, w specjalnie zaprojektowanym gmachu, na co Ministerstwo Kultury i Sztuki przeznaczyło w 1948 roku ówczesne 10 milionów złotych. Muzeum miało być instytucją miejską, odpowiednio dotowaną przez państwo. W tym celu utworzono dwa komitety organizacyjne: w Łodzi oraz w Warszawie. Władze Łodzi obiecały przekazanie dla grupy organizującej muzeum lokalu z ośmioma pokojami. Mimo tych ważnych kroków, idea utworzenia „Muzeum Robotniczego” w Łodzi nie doczekała się realizacji, prawdopodobnie z powodu trudności finansowych oraz pilniejszych zadań związanych z odbudową kraju. Gdyby projekt wdrożono, placówka ta byłaby pierwszym muzeum swojego rodzaju w Polsce.

Wybór Łodzi jako lokalizacji na siedzibę nowego muzeum wydawał się logiczny z uwagi na jej centralne położenie w kraju, fakt, że miasto przetrwało wojnę praktycznie nietknięte oraz znaczące tradycje rewolucyjne, które miały miejsce w tym regionie. Pomimo tego, w latach 50. XX wieku postanowieniem łódzkich weteranów ruchu robotniczego oraz pracowników Referatu Historii Partii przy PZPR wrócono do pomysłu utworzenia muzeum. Udało się zdobyć akceptację władz partyjnych, które zleciły realizację projektu lokalnym władzom. Sprzyjających okoliczności dostarczył pusty budynek byłego więzienia usytuowanego u zbiegu dzisiejszych ulic Gdańskiej i Legionów.

Ostateczne decyzje dotyczące otwarcia muzeum zapadły w 1959 roku, a placówka zaczęła działać na mocy uchwały Prezydium Rady Narodowej w Łodzi z dnia 8 lipca 1958 roku. Prace organizacyjne rozpoczęły się w styczniu 1959 roku, przyjmując nazwę „Muzeum Historii Ruchu Rewolucyjnego w Łodzi” (MHRR-Łódź). Biuro muzeum umiejscowiono w budynku mykwy przy ul. Gdańskiej 75, natomiast jego główna siedziba mieściła się w byłym więzieniu przy ul. Gdańskiej 13 (obecnie Legionów), a także drogą oddziału zorganizowano teren dawnego więzienia policyjnego na Radogoszczu. Pierwszym dyrektorem tej placówki został mgr Stanisław Mierzejewski, adiunkt Zakładu Historii Uniwersytetu Łódzkiego, a jego zastępcą Juliusz Grabik. Rada Muzealna, zdominowana przez przedstawicieli partii, miała na czele ówczesnego posła – Eugeniusza Ajnenkiela.

Jak wskazywał Izydor Hałas, jedna z głównych postaci związanych z muzeum, stworzenie tej instytucji miało na celu nie tylko gromadzenie pamiątek z czasów działalności ruchu robotniczego, ale również stworzenie warunków do badania i popularyzacji tych tradycji. Siedziba muzeum, która była świadkiem wielu historycznych wydarzeń, miała stanowić żywe świadectwo przeszłości ruchu robotniczego.

Muzeum zostało uroczyście otwarte 16 października 1960 roku, a w wydarzeniu uczestniczył ówczesny Przewodniczący Rady Państwa Aleksander Zawadzki. Teren byłego więzienia na Radogoszczu stał się od tego momentu oddziałem tej placówki. W tamtych czasach powstawało wiele podobnych muzeów w Polsce, o porównywalnych celach, dokumentujących historię ruchu robotniczego, szczególnie w większych aglomeracjach, takich jak Warszawskie Muzeum Historii Polskiego Ruchu Robotniczego, Muzeum Historii Ruchu Robotniczego im. Aleksandra Zawadzkiego na Śląsku czy Muzeum Historii Ruchu Robotniczego w Poznaniu.

Muzeum Historii Ruchu Rewolucyjnego w Łodzi, jako jedyne w pełni ukierunkowane na problematykę historyczną, a nie tylko branżową, odgrywało znaczącą rolę w zbieraniu cennych dokumentów i eksponatów, które mogłyby zostać zniszczone w wyniku intensywnych procesów modernizacyjnych. Warto podkreślić, że pomimo jego pierwotnych ideologicznych celów, muzeum zachowało wiele unikalnych zbiorów, w tym dokumenty, zdjęcia i pamiątki związane z historią miasta i samego ruchu robotniczego, co miało istotne znaczenie dla zachowania dziedzictwa kulturowego regionu, a Centralne Muzeum Włókiennictwa w Łodzi oraz Muzeum Miasta Łodzi powstały później, już w nowych realiach społecznych, dopiero w październiku 1975 roku.

W połowie lat 70. XX wieku muzeum aktywnie uczestniczyło w ogólnopolskim programie tworzenia zakładowych „Izb Tradycji i Perspektyw”, co miało na celu ochronę i dokumentację historii zakładów przemysłowych. Dzięki działalności łódzkiego muzeum, udało się zrealizować zakładowe wystawy w m.in. Zakładach Przemysłu Pasmanteryjnego „Bonax” oraz w Zakładach Przemysłu Bawełnianego im. Stanisława Dubois, które zostały otwarte w lutym 1977 roku.

W 1981 roku muzeum otworzyło dla zwiedzających wewnętrzny dziedziniec byłego więzienia, gdzie eksponowano rekonstrukcję carskiej kibitki. W 1984 roku, na skutek reorganizacji, muzeum zyskało nową funkcję, a jego dyrektor został przewodniczącym Komisji Wydawniczo-Informacyjnej. Warto zaznaczyć, że w 1987 года muzeum otrzymało nazwisko Władysława Gomułki, przy okazji 72. rocznicy jego urodzin, jednak ze względu na zmieniające się wówczas okoliczności społeczno-polityczne, nowa nazwa nie zdołała na stałe zapisać się w pamięci mieszkańców Łodzi.

1 stycznia 1990 roku, na bazie zbiorów Muzeum Historii Ruchu Rewolucyjnego, powstało „Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi”, które uzyskało nową formułę oraz cele działania. Dzięki temu nie doszło do fragmentacji cennych zbiorów oraz możliwe jest kontynuowanie badań dotyczących historii idei socjalistyczno-komunistycznej oraz dziejów samego miasta, co stanowi istotny wkład w poznawanie i dokumentowanie lokalnej historii.

Dzieje głównego budynku muzeum

Muzeum Historii Ruchu Rewolucyjnego w Łodzi mieści się w historycznym budynku, który wcześniej służył jako carskie więzienie. Obiekt ten został zbudowany w latach 1883–1885 przy ówczesnej ulicy Długiej, obecnie znanej jako Gdańska. W chwili swojego otwarcia, był to pierwszy tego typu budynek zaprojektowany specjalnie dla aresztantów w Łodzi.

Przedtem, aresztanci cywilni byli przetrzymywani w ratuszu miejskim, usytuowanym obecnie na placu Wolności. Więzienie, które rozpoczęło działalność jako areszt sądowy i śledczy, zyskało status pełnoprawnego więzienia 30 marca 1886 roku, a jego nazwa została zmieniona na „Łodzinskaja tiurma”, co oznacza Więzienie łódzkie.

Do wybuchu II wojny światowej, instytucja ta działała jako koedukacyjne więzienie, w którym przetrzymywano zarówno mężczyzn, jak i kobiety. W czasach niemieckiej okupacji, stało się ono więzieniem wyłącznie dla kobiet, funkcjonując pod różnymi nazwami, takimi jak Polizeigefängnis für Frauen czy Frauen-Gefängnis Danzigerstrasse.

Po zakończeniu II wojny światowej obiekt zachował swoją funkcję więzienną, aż do przeniesienia więźniarek do zakładu karnego przy ul. Sterlinga 16. Wówczas w budynku zorganizowano Wojewódzką Szkołę Milicji Obywatelskiej, która działała przez kolejnych sześć lat. Następnie, przez pewien czas, budynek stał pusty.

W końcu, na mocy uchwały Prezydium Rady Narodowej miasta Łodzi z dnia 8 lipca 1958 roku, budynek został przeznaczony na siedzibę Muzeum Historii Ruchu Rewolucyjnego. Został on również wpisany do rejestru zabytków pod numerem A/20, zgodnie z decyzją z dnia 20 stycznia 1971 roku.

Dyrektorzy muzeum

W historii Muzeum Historii Ruchu Rewolucyjnego w Łodzi, dyrektorzy odgrywali kluczową rolę od momentu jego powstania aż do zmiany nazwy oraz formuły działania. Na przestrzeni lat instytucję tę kierowały następujące osoby:

• Stanisław Mierzejewski (1959–1968),
• Tadeusz Czapliński (15 XII 1969 – 31 VIII 1974; następnie kierownik oddziału „Radogoszcz”, od 1 IX 1974 do 28 I 1979),
• Izydor Hałas (1 X 1974 – 1980),
• Maria Ojrzyńska (1980–1986),
• Henryk Siemiński (1986–1992 – pełniący obowiązki dyrektora Muzeum).

---

Oceń: Muzeum Historii Ruchu Rewolucyjnego w Łodzi

---