Mauzoleum i muzeum na Radogoszczu w Łodzi

---

Historia powstania mauzoleum

Historia powstania mauzoleum na Radogoszczu w Łodzi jest głęboko zakorzeniona w tragicznych wydarzeniach, które miały miejsce tuż przed końcem drugiej wojny światowej. W nocy z 17 na 18 stycznia 1945 roku, w ostatnich dniach okupacji niemieckiej, personel „Rozszerzonego Więzienia Policyjnego” podpalił główny budynek z więźniami w środku. To zdarzenie stanowi największe ludobójstwo, do jakiego doszło na terenach Polski pomiędzy Bugiem a Odrą w okresie intensywnych działań frontowych.

Tuż po wyzwoleniu miasta, które miało miejsce 19 stycznia 1945 roku, mieszkańcy Łodzi oraz tymczasowe władze postanowiły uczynić z terenu byłego więzienia miejsce pamięci narodowej. Już w drugiej połowie 1945 roku opiekę nad Radogoszczem objął Wydział Martyrologii Polskiej przy Ministerstwie Kultury i Sztuki, a następnie Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego w Łodzi. Transformacja tego miejsca w mauzoleum była skomplikowanym procesem, który napotykał na trudności finansowe.

W 1948 roku zorganizowano konkurs architektoniczny na projekt mauzoleum radogoskiego, a Związek Byłych Więźniów Politycznych i inne organizacje rozpoczęły akcję zbierania funduszy. Już we wrześniu 1948 roku teren byłego więzienia został wstępnie uporządkowany, co miało być początkiem budowy mauzoleum. W listopadzie 1949 roku powstał łódzki oddział ZBoWiD, który skupił byłych więźniów i zadeklarował patronat nad terenami Radogoszcza. Działalność tej organizacji przyczyniła się do rozpowszechnienia wiedzy o tym miejscu wśród mieszkańców.

Wydarzenia 1956 roku, które wpłynęły na sytuację polityczną oraz finansową w kraju, stworzyły nowe perspektywy dla budowy mauzoleum. Zmiany w Społecznym Funduszu Odbudowy Stolicy umożliwiły przeznaczenie części środków na podobne projekty w Łodzi, a istotną rolę w podejmowaniu decyzji odegrała Michalina Tatarkówna-Majkowska, ówczesna sekretarz Komitetu Łódzkiego PZPR.

Równocześnie z budową mauzoleum, z tych samych funduszy, zrealizowano także Muzeum Historii Ruchu Rewolucyjnego, którego statut przyznawał teren byłego więzienia jako jeden ze swoich oddziałów.

W 1959 roku rozpoczęły się prace nad przekształceniem terenu, na podstawie projektów przygotowanych przez łódzkich architektów. Wśród kluczowych twórców byli inż. arch. Tadeusz Herburt oraz artyści tacy jak Tadeusz Łodziana czy Antoni Biłas, który był odpowiedzialny m.in. za rzeźbę „Nigdy więcej faszyzmu”. Mauzoleum, zanim zyskało część muzealną, zostało odsłonięte 9 września 1961 roku podczas manifestacji mieszkańców Łodzi.

Wówczas jego głównym elementem była 30-metrowa iglica oraz tzw. „sarkofag”, w którym umieszczono inskrypcję upamiętniającą ofiary. Znajdowały się tam także metaloplastyki oraz elementy rzeźbiarskie, tworzące integralną część tego historycznego miejsca.

W pobliżu Mauzoleum biegnie także Szlak pamięci ofiar hitlerowskiego ludobójstwa, co czyni z Radogoszcza nie tylko miejsce pamięci, ale również krytyczny punkt refleksji historycznej dla wszystkich odwiedzających.

Historia powstania muzeum

Historia powstania muzeum jest niezwykle istotna dla zrozumienia lokalnego dziedzictwa. 24 czerwca 1954 roku, w odpowiedzi na opóźnienia związane z realizacją projektu mauzoleum radogoskiego, otwarto skromną wystawę planszową. Ta wystawa miała na celu przedstawienie historii więzienia oraz opisanego tragicznego zdarzenia jego spalenia, zlokalizowaną w fragmentach parterowej hali, nieopodal zniszczonego budynku głównego.

Całkowite formalne otwarcie muzeum miało miejsce 19 stycznia 1976 roku w parterowej hali byłej fabryki, która do niedawna pełniła funkcję więzienia. Na mocy akcji organizacyjnej, Tadeusz Czapliński, pierwszy kierownik oddziału „Radogoszcz”, był głównym autorem koncepcji tej wystawy, pełniąc tę rolę od września 1974 do końca stycznia 1979 roku.

W budynku przeznaczonym do użytku przez załogę więzienia, mieszczącym się w dawnym obiekcie fabrycznym, działa Dział Okupacji 1939–1945 MTN-Łódź. Ten dział jest odpowiedzialny m.in. za prowadzenie „Kartoteki b. więźniów Radogoszcza” oraz posiada skomputeryzowaną bazę danych pochowanych na dwóch cmentarzach dostępnych dla łodzian od połowy 1942 roku, czyli przy „Kurczakach” i na ulicy Rzgowskiej na Chojnach. Znajomość lokalnej historii wzbogaca także „Bibliografia radogoska”, dostępna na stronie muzeum MTN-Łódź.

Początkowo obiekt był znany w mediach i publikacjach jako „Muzeum Martyrologii i Walki”, lecz obecna jego nazwa została dostosowana do stanu faktycznego. Od wielu lat, obiekt jest oficjalnie znany jako Oddział Martyrologii i Walki „Radogoszcz” Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi. Eksponaty muzealne obejmują dwie stałe wystawy: „Radogoszcz, 1939–1945” oraz „Łódź i Ziemia Łódzka w latach wojny i okupacji 1939–1945”.

---

Oceń: Mauzoleum i muzeum na Radogoszczu w Łodzi

---