Sokołówka (struga)

---

Bieg Sokołówki w terenie

Sokołówka zaczyna swój bieg od przepustu znajdującego się podulicą Strykowską, poniżej ul. Ametystowej. Następnie płynie w kierunku zachodnim przez płaską, miejscami słabo wykształconą bruzdę, która prowadzi do ul. Centralnej. W tym miejscu koryto cieku zostało przekształcone w kanał kryty o długości około 1,3 km. Przy ujściu kanału, tuż poniżej ul. Dziewanny, można zauważyć stały przepływ wody, jednak jej zabarwienie sugeruje obecność domieszek ścieków bytowo-gospodarczych. W tym miejscu do Sokołówki prowadzą liczne wyloty kanałów deszczowych z kierunku ul. Morelowej, jak również kolektor deszczowy z obszaru ul. Inflanckiej. Wyloty te są w pewnym stopniu zanieczyszczone ściekami, co jest efektem braku kanalizacji sanitarnej w górnej części zlewni Sokołówki, która znajduje się powyżej ul. Łagiewnickiej.

Przechodząc przez Park im. Mickiewicza na Julianowie, Sokołówka dzięki spiętrzeniu na zastawce znajdującej się przy ulicy Zgierskiej tworzy dwa interesujące stawy z wysepką, które pełnią funkcję estetyczną i rekreacyjną. Koryto rzeki staje się coraz bardziej wyraźnie wykształcone, a poniżej ul. Brukowej przyjmuje z prawej strony dopływ – rzekę Brzozę. Od tego momentu koryto Sokołówki jest już uregulowane aż do ujścia do Bzury, znajdującego się 270 metrów poza granicą miasta, przy moście na drodze Zgierz-Aleksandrów, który stanowi granicę pomiędzy Łodzią a gminą Aleksandrów.

Poniżej ul. Sokołowskiej, w kierunku wschodnim od ul. Zimna Woda, Sokołówka przyjmuje z lewej strony dopływ – Aniołówkę oraz Zimną Wodę, a kilka setek metrów przed ujściem do Bzury, dodatkowo przyjmuje prawy dopływ – rzekę Wrzącą.

Warto zaznaczyć, że z Sokołówką oraz jej dopływem – Brzozą (często myloną z Sokołówką) związanych jest wiele nieporozumień, które przetrwały do dziś w pamięci starszych mieszkańców Łodzi, a nawet w pracach niektórych współczesnych badaczy historii miasta. W gęstej i skomplikowanej sieci łódzkich cieków, szczególnie w północnej części miasta, ludność lokalna często przypisywała różnym odcinkom nazwiska innych rzek lub nadawała im różnorodne nazwy (np. Wiekczyzna-Wietrzyzna-Wrząca, Trawica-Rokitówka-Brzoza, Stara Rzeka-Starowiejska-Struga-Ostroga-Łódka itp.).

Na starszych mapach i planach Sokołówka była również określana jako Brzoza, która w tej chwili nosi nazwę krótkiego, prawego dopływu Sokołówki, historycznie znanego jako Trawica.

Związki z odległą i niedawną historią

Sokołówka to rzeka, która jest często mylona z nazwą Brzozy, a jej historia jest trwale związana z dawnym dziejami tego regionu. W parku im. Adama Mickiewicza w Julianowie, niegdyś wchodzącym w skład Radogoszcza, które jest jednym z najstarszych osiedli w pobliżu Łodzi, można dostrzec intrygujący pagórek otoczony głębokim rowem. Istnieją podstawy do przekonania, że w tym miejscu, w XIII wieku, istniał obronny gródek, który miał za zadanie strzeżenie dawnego szlaku prowadzącego z Łęczycy do Piotrkowa.

W dokumencie z 1242 roku, Radogoszcz zostało wymienione jako miejsce zjazdu polskich książąt, w którym brał udział Konrad I mazowiecki. Zarówno grodzisko, jak i wieś Radogoszcz były usytuowane wzdłuż południowej krawędzi doliny rzeki. W latach 80. XIX wieku, tę część Radogoszcza zakupił na licytacji jeden z najbogatszych łódzkich przemysłowców, znany jako „król wełny” – Juliusz Heinzel, który na wzniesieniu w starym parku wznieśli wspaniały pałac.

Szerokie schody prowadziły z tarasu pałacowego do brzegów stawu, który utworzono przez spiętrzenie Sokołówki. Pomiędzy pałacem a stawem znajdowała się fontanna, a po obu stronach urządzono zwierzyniec i ogród owocowy. W parku wokół rezydencji zasadzono wiele okazałych drzew, w tym setki lip, które sprowadzono z Berlina. Największą ozdobą rozległego terenu były oczka wodne powstałe na skutek rozbudowy Sokołówki.

Latem i zimą pałac był miejscem wystawnych przyjęć, bali oraz zimowych kuligów. W straszliwym wrześniu 1939 roku pałac stał się celem bombardowań niemieckich. Niestety, jedynym śladem po dawnym obiekcie są dziś niewielkie stawy na Sokołówce, które pełnią funkcję zbiorników techniczno-retencyjnych. Po 1945 roku zniszczono murowane ogrodzenie parku, a jego pozostałości można znaleźć do dzisiaj, w tym atrakcyjne kafle, które niegdyś zdobiły pałac.

Warto także zwrócić uwagę, że Sokołówka i inne rzeki w Łodzi są systematycznie klasyfikowane w katastrach wodnych jako rzeki, co pozwala na uzasadnienie ich podległości przepisom ochrony wód.

Renaturyzacja Sokołówki

Właściwe podejście do rzek w Łodzi można dostrzec na przykładzie Sokołówki. Ostatni okres w historii tej rzeki zwiastuje istotne zmiany. Zdecydowano o przeprowadzeniu renaturyzacji Sokołówki oraz jej doliny. W planach znajduje się utworzenie wielu akwenów w postaci stawów retencyjnych, które będą zlokalizowane w rejonie dawnych, naturalnych zbiorników wodnych mieszczących się pomiędzy ul. Zgierską a Szczecińską. Te stawy nie tylko wzbogacą krajobraz tego obszaru, ale również poprawią mikroklimat na szerokim terenie. Brzegi nowych akwenów zostaną zadrzewione, co stworzy idealne warunki dla ptactwa wodnego, które może tam mieszkać. Ponadto przy brzegach rzeki przewiduje się budowę kilkunastokilometrowych ścieżek rowerowych.

Choć mieszkańcy bloków przy ulicy Liściastej, gdzie planowane jest powstanie pierwszego stawu, wyrazili szereg obaw dotyczących niespodziewanych zmian w środowisku, entuzjazm członków Zarządu Miasta, naukowców i projektantów, którzy czują odpowiedzialność za czystość i bezpieczeństwo w rejonie renaturyzowanej rzeki, z pewnością przyczyni się do sukcesu realizacji tych projektów. Równocześnie prowadzone roboty kanalizacyjne w rejonie koryta Sokołówki, w pobliżu ul. Zgierskiej, mają na celu eliminację spływu miejskich ścieków do rzeki.

Być może w niedługim czasie mieszkańcy Łodzi będą mieli możliwość relaksu nad brzegami tworzonych stawów. Prace te mają szansę zakończyć się do roku 2013 lub 2015, a obszar pomiędzy ul. Zgierską a al. Włókniarzy zostanie włączony do Parku im. Adama Mickiewicza (Park Julianowski). Rzeka Sokołówka została objęta „Programem małej retencji dla miasta Łodzi”, który przewiduje przywrócenie naturalnego koryta rzeki, a także utworzenie na niej siedmiu stawów, w tym zbiorników retencyjnych oraz zagospodarowanie parkowe przyległych terenów.

Wstępna ocena statusu ekologicznego wód Sokołówki, przeprowadzona przez K. Krawętka, P. Nowicką oraz J. Żelazną-Wieczorek w 2008 roku, wskazuje na IV i V klasę czystości wód, podczas gdy zbiorniki na rzece klasyfikują się do III i IV klasy. Wody te charakteryzują się znaczną eutrofizacją. Odcinki rzeczne są zaliczane do kategorii α-mezo-polisaprobowych do α-mezosaprobowych (Van Dam 1994), natomiast zbiorniki wydają się być nieco mniej obciążone materią organiczną, klasyfikując się do α-mezosaprobowych do β-α-mezosaprobowych (Hofmann 1994).

---

Oceń: Sokołówka (struga)

---