Chaim Lejb Fuks

---

Życiorys

Chaim Lejb Fuks był postacią o niezwykle bogatej historii, który przyszedł na świat jako syn Rode, rabina oraz poety, który tworzył w języku jidysz oraz hebrajskim. Swoją drogę edukacyjną rozpoczął w jesziwie, jednak nie ograniczał się jedynie do nauk religijnych, lecz także samodzielnie poszerzał swoją wiedzę na temat nauk świeckich.

W 1915 roku Fuks po raz pierwszy zaprezentował swoje wiersze, publikując je w łódzkiej gazecie „Fołksbłat”. Jego zaangażowanie w kulturę literacką zaowocowało współzałożeniem Łódzkiego Koła Literackiego oraz aktywnym uczestnictwem w Kole Literatów Łódzkich. Był także delegatem na pierwszą konferencję pisarzy jidysz w Polsce, która miała miejsce w 1919 roku. Jako autor stworzył wiele wierszy, opowiadań, esejów oraz recenzji, które były publikowane w przeróżnych gazetach. Fuks miał także zaszczyt być redaktorem takich wydawnictw jak: „Jung Idysz”, „Literatur” (wraz z Herszem Danielewiczem), „S’feld”, „Gezangen”, „Szweln” (w głównym zespole redakcyjnym z Izraelem Rabonem), „Literarishe monatshrift” oraz „Fraytog”.

W trakcie I wojny światowej Fuks zmuszony był do pracy przymusowej w Niemczech. Po wojnie, powróciwszy do rodzinnego miasta, zaangażował się w działalność Bundu oraz syjonistycznego ruchu robotniczego. Jego działalność obejmowała także nielegalną Aliję, która doprowadziła go do Izraela w 1936 roku, gdzie związał się z organizacją Hagana. W 1938 roku wrócił do Polski, ale na przełomie 1939 i 1940 roku uciekł do Białegostoku wraz z Izraelem Rabonem. Następnie w latach 1940–1946 żył w ZSRR, a po zakończeniu II wojny światowej osiedlił się na stałe w Łodzi, gdzie mieszkał do 1948 roku.

W okresie 1948–1953 Fuks przebywał w Paryżu, gdzie założył i przewodniczył stowarzyszeniu literackiemu Jidysz oraz współtworzył społeczność Żydów Europy Wschodniej. W 1953 roku emigrował do Stanów Zjednoczonych, osiedlając się w Nowym Jorku. W 1959 roku został członkiem zarządu Jidysz Pen Center, przyczyniając się do dalszego rozwoju literatury jidysz. W ciągu swojego życia publikował w gazecie, która miała zasięg w miastach takich jak Warszawa, Białystok, Moskwa, Wilno, Paryż, Mińsk, Nowy Jork oraz Meksyk.

Życie prywatne

W 1924 roku, Fuks związał się z poetką Rikudą Potasz, z którą doczekał się córki Awiwy, urodzonej w 1926 roku. Ich związek jednak nie przetrwał, kończąc się rozwodem w 1934 roku, kiedy Rikuda postanowiła wyjechać z córką do Palestyny.

Wybrane dzieła i publikacje

Chaim Lejb Fuks, uznawany za ważną postać w literaturze jidysz, pozostawił po sobie bogaty dorobek twórczy, który w sposób wyjątkowy ukazuje jego talent i zaangażowanie w tematykę żydowską.

• Dursztike Lemer (1926) – zbiór poezji,
• Gioras lecter weg (1939),
• Zingt mir di welt (Pokaż mi świat, 1936) – tomik poezji,
• Dos blut ruft cu nekume (Krew woła o pomstę, 1941),
• Sho fun Lid (1951),
• Leksykon fun der najer jidyszer literatur (Leksykon nowej żydowskiej literatury, 1961) – jako współtwórca,
• Di Teg Neygn di Kep (1969),
• Lodz szel majle (Łódź na wysokościach, 1972),
• 100 Yor Jidisze un Hebreisze Prese in Kanade (1980).

Oprócz wymienionych dzieł, Fuks w jidysz wydawał także wiele innych prac, które miały istotny wpływ na rozwój literatury żydowskiej w regionie. Do jego znaczących tematów należały:

• Ulica Wschodnia w Łodzi,
• Życie literackie w Łodzi,
• Miasteczko żydowskie na granicy chińsko-sowieckiej,
• Zagłada Żydów polskich w pismach Kacenelsona, Brodersona i Segałowicza,
• Lodz majn hejm: in jortog fun der likwidacje fun lodżer geto (Łódź – mój dom: w rocznicę likwidacji łódzkiego getta, 1948).

Jego twórczość dokumentuje różnorodne aspekty życia żydowskiego, jak również tragedię oraz nadzieję w trudnych czasach.

---

Oceń: Chaim Lejb Fuks

---