Antoni Starczewski

---

Życiorys

Antoni Starczewski pochodził z rodziny nauczycielskiej. Jego ojciec, Franciszek, oraz matka, Alina, która od 1927 roku uczyła w szkole dla dzieci głuchych w Łodzi, mieli znaczący wpływ na jego rozwój. W roku 1945, jeszcze jako uczeń klasy maturalnej, zapisał się na studia w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Łodzi. Wśród wykładowców znajdował się Władysław Strzemiński, którego wpływ na twórczość Starczewskiego był istotny.

Ukończył studia w 1951 roku i rozpoczął pracę jako projektant przemysłowy, działalność tę prowadził w Łodzi oraz Włocławku. W 1955 roku podjął pracę jako nauczyciel akademicki na swojej uczelni. W 1982 uzyskał tytuł profesora. Przez wiele lat, od 1956 do 1994, prowadził pracownię tkaniny i gobelinu, a od 1982 roku był kierownikiem Katedry Tkaniny na Wydziale Wzornictwa Przemysłowego.

Większość swojego życia spędził w Łodzi, w kamienicy przy ul. Rzgowskiej 52. To miejsce stało się także jego pracownią artystyczną. Mimo że państwo oferowało artystom darmowe pracownie, Starczewski zdecydował się pozostać w swoim mieszkaniu, kontynuując tworzenie dzieł w znanym sobie otoczeniu.

Twórczość

Twórczość Antoniego Starczewskiego jest znaczącym i różnorodnym zjawiskiem w polskiej sztuce współczesnej. Nie można jej ograniczać do jednego stylu czy kierunku artystycznego, ponieważ wyraźnie widać, jak ewoluowała, gdzie postrzegano ją przez pryzmat różnych nurtów, takich jak sztuka obiektu oraz strukturalizm. Starczewski był bez wątpienia kolejnym przedstawicielem myśli Władysława Strzemińskiego, co znajduje potwierdzenie w tym, że jego dzieła są pozbawione literackich skojarzeń, co odzwierciedla podobieństwo do unistycznych kompozycji Strzemińskiego.

Na początku swojej kariery artystycznej eksperymentował z malarstwem, jednak w połowie lat 50. podjął decyzję o przestawieniu się na ceramikę. W efekcie tego wyboru powstały różnorodne prace, takie jak płaskorzeźby, talerze czy wazony. W 1960 roku zrealizował swoją pierwszą monumentalną płaskorzeźbę, na zamówienie biblioteki uniwersyteckiej w Łodzi. Ta płaskorzeźba, pierwotnie nazwana Biblioteka, została później przemianowana na Układ na dwie ręce, co odzwierciedla unikalny styl artysty. Charakteryzowała się ona owalnym kształtem oraz około 160 różnorodnymi elementami, układanymi w horyzontalny pas.

Artysta podkreślał, że jego prace są wynikiem rytmicznych gestów, które można porównać do ruchu rąk dyrygenta, łącząc w ten sposób sztukę z muzyką. Analogicznie do kompozytora, który układa nuty w utworze, Starczewski „skomponował” swoje płaskorzeźby z określonych elementów. W Łodzi mamy również inne monumentalne rzeźby, takie jak ceramiczne ściany w foyer teatru im. Stefana Jaracza w Łodzi, kolista płaskorzeźba w Izbie Rzemieślniczej, jak również ściana stworzona dla kąpieliska Fala. Jego prace były wystawiane także w innych miastach, a rzeźba plenerowa w Elblągu powstała podczas I Biennale Form Przestrzennych w 1965 roku, ulokowana na osiedlu Zawada.

Artysta był zainteresowany tworzeniem znaków i zapisów, które miały być grupowane, rytmicznie przetwarzane oraz nadawane im znaczenie. Jego twórczość skoncentrowana była bardziej na rytmie i zmienności znaków niż na ich dosłownym znaczeniu. Starczewski często zwracał uwagę na subtelne różnice pomiędzy poszczególnymi znakami, które balansowały na granicy prostoty i złożoności, reguły oraz przypadku. W swoich pracach wykorzystywał różnorodne techniki pisma, takie jak pismo odręczne, maszynowe, a także alfabet Braille’a, co zainspirowało go do stworzenia tzw. gufraży.

Dodatkowo artysta prowadził zielnik, w którym badał subtelne różnice między liśćmi, co miało wpływ zarówno na jego grafikę, jak i sztukę rzeźbiarską. Przykłady jego pracy można dostrzec w grafikach zawierających litery, które uzupełnione były skreśleniami, podkreśleniami oraz zakreśleniami. Choć jednolitość polegała na wyborze tego samego rodzaju znaku, to w rzeczywistości te elementy były tylko pozornie identyczne, z rysującymi się zakłóceniami w rytmie, które wymagały umiejętności porządkowania ze strony obserwatora.

W 1963 roku Starczewski stworzył swój pierwszy alfabet, składający się z około 30 znaków rzeźbiarskich, które można było zestawiać w różnorodne kombinacje. W jego koncepcji litera mogła przybierać formę cegły, kostki czy nawet odlanej w tworzywie sztucznym żywności. Każda tkanina stworzona na przełomie lat 60. i 70. była oparta na koncepcji kontrastu czerni i bieli, co nadawało im unikalny charakter. W Polsce dominowały tkaniny przestrzenne, a prace Starczewskiego wyróżniały się prostotą i płaskością.

Na początku lat 70. Starczewski zajął się nową koncepcją, która była związana z prezentowaniem odlanych w tworzywie sztucznym owoców oraz warzyw na stołach pokrytych białymi obrusami. Te kompozycje zdradzały kontrast między naturą a sztucznością, a także proste układy, które służyły do refleksji nad zdolnością człowieka do zauważania powtarzalności form w pozornie jednolitych masach.

Pomimo braku formalnego wykształcenia muzycznego, Starczewski eksperymentował z dźwiękiem, nagrywając odgłos rozstrojonych skrzypiec. To doprowadziło do stworzenia Letresonów, które przedstawiały próbę przeniesienia rzeźby i grafiki na medium dźwiękowe. Swoje nagrania przygotowywał w studio dźwiękowym łódzkiej Szkoły Filmowej, wykorzystywane jako tło dla wystaw w Paryżu oraz Zachęcie. W latach 80. artysta zaczął tworzyć „Recytatywy”, które były zestawem tkanin oraz nagrań dźwiękowych, łączących formy wizualne z audytywnymi doświadczeniami.

Nagrody

Artysta zdobył liczne nagrody na międzynarodowych wystawach i festiwalach. Wiele z jego wyróżnień pochodzi z Europy, jak również z różnych kontynentów, w tym Grand Prix na VIII Międzynarodowym Biennale Grafiki w Tokio w 1979 roku. Wśród prestiżowych nagród można wymienić: złoty medal na III Międzynarodowym Biennale Grafiki we Florencji, złoty medal w Faenzy oraz złoty medal „Targa d`Oro” na międzynarodowym konkursie ceramicznym w Perugii, srebrny medal na Międzynarodowej Wystawie Ceramiki Artystycznej w Pradze oraz drugą nagrodę na 6. Międzynarodowym Biennale Grafiki w Krakowie.

---

Oceń: Antoni Starczewski

---