Aniela Menkes

---

Życiorys

Aniela Menkes urodziła się w Łodzi, w rodzinie zajmującej się handlem. Jej ojcem był Dawid (lub Daniel) Łęczycki, a matką Eugenia Rozental. Od 1918 roku rozwijała swoje umiejętności malarskie w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych, gdzie miała przyjemność uczyć się pod okiem takich mistrzów jak Stanisław Lentz, Miłosz Kotarbiński oraz Wojciech Kossak. Prawdopodobnie w 1921 roku podjęła decyzję o przerwie w edukacji. W tym samym roku sformalizowała swój związek z Zygmuntem Menkesem (1895-1941), prawnikiem z zawodu, z którym doczekała się dwóch córek – bliźniaczek Janiny i Alicji, urodzonych 5 września 1922 roku. Menkesowie zamieszkiwali w Łodzi przy ul. G. Narutowicza 35.

W latach 1932-1939 Aniela Menkes aktywnie uczestniczyła w kulturalnym życiu Łodzi, będąc częścią nowo założonego Zrzeszenia Artystów Plastyków, które później przyjęło nazwę Związek Zawodowy Polskich Artystów Plastyków. Była czynna również w komisji weryfikacyjnej Związku. Swoje prace prezentowała na wystawach organizowanych przez Instytut Propagandy Sztuki w różnych miastach, takich jak Łódź, Warszawa, Kraków czy Lwów. W 1932 roku podczas wystawy Związku pokazała sześć obrazów olejnych – pięć z nich przedstawiało martwe natury oraz jedną kompozycję zatytułowaną „Robotnik”. W roku 1933, jako dojrzała artystka, miała okazję uczestniczyć w wystawie Grupy Plastyków Nowoczesnych w Łodzi i Warszawie, zorganizowanej przez członków grupy „a.r.”, w tym Władysława Strzemińskiego. Wydarzenie to było pierwszą na szeroką skalę prezentacją awangardowej sztuki w Polsce.

W 1937 roku artystka miała możliwość podróży do Paryża, gdzie również brała udział w Wystawie Światowej. Rok później, w 1939, dwa obrazy Anieli Menkes były wystawiane podczas wydarzenia pt. „Martwa natura w malarstwie polskim” w Warszawie. Mieczysław Wallis opisał te dzieła jako „coś pośredniego między martwą naturą a kompozycją”. W chwili rozpoczęcia II wojny światowej, artystka wraz z rodziną ewakuowała się do Lwowa, gdzie zachowała aktywność artystyczną w czasach radzieckich, a jej prace głównie z grafiki były prezentowane w Lwowie, Kijowie oraz Moskwie.

Działalność w piśmie „Forma”

Od 1933 roku Aniela Menkes stała się współzałożycielką oraz członkiem komitetu redakcyjnego pisma „Forma”, które było organem łódzkiego ZZPAP. Pismo to, prowadzone do 1936 roku przez Karola Hillera, a następnie przez Stefana Wegnera, miało ogromny wpływ na artystyczne życie regionu. Redakcję dodatkowo stanowili Władysław Strzemiński, Jerzy Krause oraz Katarzyna Kobro. Do 1939 roku ukazało się sześć numerów „Formy”, a siódmy został niestety skonfiskowany przez gestapo tuż przed jego rozpowszechnieniem w mieszkaniu Wegnera. Aniela Menkes publikowała w „Formie” różne komentarze dotyczące swoich prac (m.in. w 1934 nr 2, 1935 nr 3, 1936 nr 4), jak również artykuły, takie jak „O krytykach” (1933 nr 1), „Zagadnienia malarstwa w wieku XIX” (1936 nr 5) oraz esej poświęcony El Greco (1938 nr 6). Artystka pozostawała związana z „Formą” aż do jej ostatecznego zakończenia działalności.

Styl i tematyka prac

Aniela Menkes to artystka, której dorobek obejmuje różnorodne formy wyrazu twórczego. W jej olejnych malowidłach można zauważyć takie tematy jak martwe natury, portrety, pejzaże oraz sceny przemysłowe, w tym dzieło z 1932 roku zatytułowane „Elektrownia”. Warto również zwrócić uwagę na jej figuralne przedstawienia, takie jak obraz „Robotnik”. Przez lata jej styl przeszedł znaczącą ewolucję, wpłynęła na to m.in. szkoła Strzemińskiego oraz grupa „a.r.”. Menkes wykonała przejście od efekciarskiego koloryzmu do bardziej złożonego kubizmu syntetycznego, ostatecznie dążąc do kompozycji bliskich abstrakcji.

Obrazy tej artystki wyróżniały się zwartymi kompozycjami umieszczonymi w jednym planie, co nadawało im wrażenie harmonijnej całości. Menkes stosowała ograniczoną paletę kolorów, składającą się głównie z odcieni brązów, beżów oraz szarości, co nadawało jej pracom wyjątkowy zmysł dekoracyjny. W trakcie swojej kariery zajmowała się także grafiką, zwłaszcza w czasie wojny, kiedy to przeważnie tworzyła w tej technice. Wykorzystywała akwafortę, suchą igłę, litografię oraz heliografię, a tematykę tych prac, podobnie jak w malarstwie, dopełniały obrazy takie jak „Lunapark” (1933), „Stacja elektryczna” (1940), „Uliczka we Lwowie” (1940), „Elektryczny przystanek” (1940) oraz „Dym” (1940).

Próby scenograficzne

Poza malarstwem, Menkes realizowała również projekty scenograficzne. W 1938 roku zaprojektowała dekoracje do wystawianych sztuk, takich jak „Książę Niezłomny” Juliusza Słowackiego oraz dramat „Głód” autorstwa Leonida Andriejewa. Jej twórczość obejmowała zatem nie tylko obrazy, ale także inne dziedziny sztuki, w których potrafiła wnieść swój unikalny styl i wrażliwość artystyczną.

Zachowane prace

W obliczu dramatycznych wydarzeń II wojny światowej, większość twórczości Anieli Menkes uległa zniszczeniu. Jednakże, kilka obiektów przetrwało do współczesnych czasów, a ich miejsce znajduje się zarówno w kolekcjach prywatnych, jak i w oficjalnych zbiorach. W szczególności Muzeum Sztuki w Łodzi może poszczycić się posiadaniem niektórych z jej dzieł, w tym \”Kompozycja\” z 1933 roku (nr inwentaryzacyjny MS/SN/M/D/99), a także dwóch martwych natur z 1936 roku o numerach inwentaryzacyjnych MS/SN/M/986 oraz MS/SN/M/985.

---

Oceń: Aniela Menkes

---