Artur Szyk

---

Życiorys

Artur Szyk przyszedł na świat w Polsce, w czasach rosyjskiego zaboru, w rodzinie żydowskiej. Niezmiernie istotne dla niego było to, że utożsamiał się zarówno z narodowością żydowską, jak i polską. Po roku 1921 jego życie i twórczość zyskały nową dynamikę we Francji, a od 1937 roku artysta osiedlił się w Wielkiej Brytanii. W 1940 roku związał się ze Stanami Zjednoczonymi, gdzie ostatecznie uzyskał amerykańskie obywatelstwo w 1948 roku.

W okresie międzywojennym Szyk zdobył uznanie jako grafik i ilustrator, a jego prace były prezentowane i publikowane w wielu krajach, takich jak Polska, Francja, Wielka Brytania oraz Stany Zjednoczone. Jego popularność wzrosła szczególnie dzięki karykaturom wojennym, w których po wybuchu II wojny światowej ukazywał tyranów Osi, w tym Adolf Hitler, Benito Mussolini oraz Hirohito. Po wojnie kontynuował swoją działalność artystyczną, angażując się politycznie, zwłaszcza w popieranie idei utworzenia państwa izraelskiego.

Twórczość Szyka wyróżnia się nie tylko głębokim zaangażowaniem w kwestie społeczne i polityczne, ale także unikalnym podejściem formalnym. Odrzucił on nowoczesne nurty artystyczne, czerpiąc inspiracje z malarstwa średniowiecznego oraz renesansowego, zwłaszcza w kontekście zdobnictwa książek. Jego prace, w przeciwieństwie do wielu karykaturystów, charakteryzują się bogatą kolorystyką oraz dbałością o szczegóły.

Artur Szyk, znany w Europie i USA również jako Arthur Szyk, przeważnie podpisywał swoje dzieła właśnie w ten sposób. Obecnie jest artystą, który jest w pełni doceniany i często wystawiany w Stanach Zjednoczonych, będącej jego ostatnią ojczyzną. Niestety, w Europie, w tym również w Polsce, po zakończeniu II wojny światowej zniknął niemal całkowicie z pola widzenia, a jego twórczość pozostaje mało znana na starym kontynencie oraz w kraju jego urodzenia.

Pochodzenie i młodość

Artur Szyk przyszedł na świat 16 czerwca 1894 roku w Łodzi, wówczas pod zaborem rosyjskim, w domu usytuowanym przy ulicy Cegielnianej 5. Był dzieckiem żydowskim, synem Solomona Szyka i jego małżonki Eugenii. Jego rodzina zaliczała się do wyższej klasy średniej, co stanowiło istotny kontekst dla jego przyszłej kariery artystycznej. Solomon Szyk pełnił funkcję dyrektora w fabryce wyrobów wełnianych M. Fuksa, z reguły nie ciesząc się sympatią pracowników z powodu surowego stylu zarządzania. Tragiczne okoliczności związane z jego życiem miały miejsce w czerwcu 1905 roku, podczas powstania łódzkiego, kiedy to jeden z robotników oblał jego twarz kwasem, co niestety skutkowało utratą wzroku.

Już w młodym wieku Artur wykazywał talento plastyczne, będąc w stanie tworzyć prace artystyczne. Jego pierwsze rysunki były wykonane zaledwie w wieku sześciu lat i ukazywały m.in. sceny związane z powstaniem bokserów w Chinach. Mimo że jego rodzina była zasymilowana i nie praktykowała ortodoksyjnego judaizmu, Artur z chęcią tworzył także rysunki inspirowane biblijnymi historiami ze Starego Testamentu. W 1909 roku, na sugestię nauczycieli, jego ojciec postanowił wysłać go na naukę do Paryża, gdzie Artur zapoczątkował swoje studia w Académie Julian.

W stolicy Francji Szyk mógł zapoznać się z panującymi wtedy prądami artystycznymi, niemniej jednak postanowił kroczyć własną ścieżką, oddalając się od współczesnych trendów i skłaniając się ku tradycji. Szczególnie zafascynowała go średniowieczna sztuka iluminacji książkowej, która miała ogromny wpływ na jego późniejszą twórczość. W trakcie studiów w Paryżu Artur utrzymywał bliskie relacje ze środowiskiem łódzkim, nie tylko poprzez rodzinę. W latach 1912–1914 przesyłał do Łodzi swoje rysunki i karykatury na bieżące tematy polityczne, które były publikowane w łódzkim czasopiśmie satyrycznym Śmiech, co czyni go debiutantem prasowym już w wieku 16 lat.

Po czterech latach nauki we Francji, w 1913 roku Szyk powrócił do Polski, kontynuując swoje studia w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie pod okiem Teodora Axentowicza. Oprócz nauki aktywnie uczestniczył w życiu kulturalnym Krakowa, nie zapominając o swoim rodzinnym mieście, dla którego projektował kostiumy i dekoracje do kabaretu Bi Ba Bo. Te wydarzenia wzmocniły jego zaangażowanie polityczne oraz narodowe – Artur był dumnym Polakiem, a jednocześnie chętnie manifestował swoją żydowską tożsamość, wielokrotnie sprzeciwiając się antysemityzmowi w swoich dziełach. Na początku 1914 roku, w towarzystwie grupy innych artystów i pisarzy żydowskiego pochodzenia, wziął udział w zorganizowanej przez stowarzyszenie kulturalne „Hazomir” podróży do Palestyny, gdzie z bliska zapoznał się z wysiłkami osadników żydowskich na rzecz budowy własnego państwa.

Niestety, wizytę tę przerwał wybuch I wojny światowej. Ponieważ Szyk w momencie wybuchu był obywatelem rosyjskim, w sierpniu 1914 roku opuścił Palestynę, wówczas część Imperium Osmańskiego, i powrócił broniąc do domu. Po powrocie został wcielony do armii rosyjskiej, a w listopadzie i grudniu 1914 roku brał udział w bitwie pod Łodzią. Na początku 1915 roku udało mu się jednak uciec z wojska i resztę wojny spędził w swoim rodzinnym mieście. W czasie swojej służby w carskiej armii Szyk wykorzystał czas na rysowanie rosyjskich żołnierzy, przekształcając swoje prace w pocztówki wydane jeszcze w tym samym roku.

14 września 1916 roku Artur Szyk wziął ślub z Julią Liekerman (zm. 1974), a para doczekała się dwojga dzieci: Jerzego (1937-1958) oraz Alicji Aleksandry (1922-2016, która była żoną Józefa Braciejowskiego).

Okres międzywojenny

W odrodzonej Polsce

Po tym, jak Polska odzyskała swoją niepodległość, Artur Szyk w pełni skupił się na swojej twórczości artystycznej, łącząc ją z aktywnością polityczną. Już w 1919 roku, będąc pod wpływem wydarzeń rewolucji listopadowej w Niemczech, we współpracy z Julianem Tuwimem opublikował swoją pierwszą książkę zilustrowaną przez siebie, która miała zdecydowanie wymowę polityczną – Rewolucję w Niemczech. Książka ta stała się satyrą na Niemców, pokazując, iż nawet do wywołania rewolucji potrzebna jest zgoda cesarza oraz wojska.

Jeszcze w tym samym roku Szyk znów został powołany do działań wojennych. W okresie wojny polsko-bolszewickiej (1919/1920) pełnił służbę jako oficer kawalerii, ale przede wszystkim zajmował stanowisko kierownika artystycznego w wydziale propagandy wojska w Łodzi.

Wyjazd do Francji

W roku 1921 Artur Szyk z rodziną przeniósł się do Paryża, gdzie mieszkał do 1937. Okres jego pobytu w tym mieście stał się czasem wielkiego rozwoju jego twórczości. Początkowo ilustracje, nad którymi pracował, miały formę rysunków piórkiem i tuszem. Przed 1925 artysta stworzył sześć książek, w tym kilka dla polskich wydawnictw wydających w jidysz. Książki te, wydane w Paryżu, odznaczały się już bogatymi, kolorowymi ilustracjami, które były świadectwem rozwiniętego stylu Szyka. Pierwszym dziełem ilustrowanym w nowej stylistyce była Księga Estery (Le livre d’Esther z 1925 roku).

Artysta pracował także nad szatą graficzną do dzieł Gustawa Flauberta Kuszenie świętego Antoniego (La tentation de Saint Antoine w 1926 roku) oraz Pierre’a Benoît Studnia Jakuba (Le puits de Jacob z 1927 roku). Jego ilustracje wyróżniały się bogactwem kolorów i detali, świadome były także nawiązań do średniowiecznych i renesansowych tradycji iluminacji książek, często wplecionych w nowoczesne elementy, jak autoportret przedstawiony pod postacią innej postaci.

Jedynymi wyjątkami były ilustracje do dwutomowego zbioru anegdot o Żydach Le juif qui rit (1926/27), gdzie artysta powrócił do prostej czarno-białej grafiki. Dzieło to, choć uważane za jedno z bardziej znanych w twórczości Szyka, spotkało się z oskarżeniami o powielanie antysemickich stereotypów.

Artysta zdobył uznanie dzięki wystawom organizowanym przez Galeries Auguste Decour, która po raz pierwszy zaprezentowała jego prace w 1922 roku. Do nabywców jego dzieł należeli m.in. minister oświaty i kultury Francji, Anatole de Monzie, oraz nowojorski fabrykant, Harry Glemby.

Po przeprowadzce do Paryża Szyk nie ograniczył się jedynie do życia we Francji. Często odbywał artystyczne podróże; w 1922 roku spędził 7 tygodni w Maroku, gdzie wykonał portret paszy Marrakeszu, za co przyznano mu order Palmy Akademickie (Palmes académiques) jako ambasadorowi dobrej woli od francuskiego rządu. Dodatkowo, w 1931 roku, Szyk został zaproszony do Ligi Narodów w Genewie w celu zilustrowania jej statutu, chociaż z powodu sceptycyzmu wobec organizacji praca ta nie została ukończona.

Statut kaliski. Waszyngton i jego czasy

„Jestem Żydem, a Polska jest moją ojczyzną. Nie umiem jednego od drugiego oddzielić w moim sercu. Bolał mnie spór polsko-żydowski, wywołany w pierwszym rzędzie przez obce czynniki, oburzały oszczercze napaści wrogów na Polskę, którą nazywali krajem ucisku i pogromów żydostwa. W „Statucie kaliskim” gloryfikuję jeden z najpiękniejszych aktów liberalizmu polskiego w dziejach Europy. Wierzę mocno, że świetne tradycje polskiej tolerancji religijnej i narodowej zatriumfują nad nagonkami rozpętanych nacjonalizmów.” – Artur Szyk podczas wystawy autorskiej w Warszawie w 1932 roku

W trakcie swojego pobytu we Francji, Szyk utrzymywał kontakt z rodzimą Polską. Regularnie odwiedzał kraj, ilustrował książki oraz organizował wystawy własnych prac. Druga połowa lat 20. była czasem intensywnej pracy nad zilustrowaniem Statutu kaliskiego, zbioru przywilejów przyznanych Żydom w 1264 roku przez księcia kaliskiego Bolesława Pobożnego.

W latach 1926–1928, na 45 stronach, wykonał bogatą oprawę graficzną tego statutu, akcentując wkład Żydów w kulturę i historię Polski, także ich udział w walkach o niepodległość, w tym podczas powstania styczniowego i w legionach Piłsudskiego, któremu zadedykował swoje dzieło. Jedną z dedykacji płynęła do jego rodzinnego miasta Łodzi, gdzie zadedykował stronę poświęconą rewolucji 1905 roku.

Statut kaliski ukazał się w formie książkowej w Monachium w 1932 roku, zyskując znaczną popularność. W 1927 roku w Krakowie wydano pocztówki z reprodukcjami prac Szyka, a w 1929 roku jego ilustracje wyeksponowano na wystawach w Warszawie, Łodzi i Kaliszu. W latach 1932/33 zorganizowano także „Okrężną Wystawę Dzieł Artura Szyka”, pod patronatem ministra spraw zagranicznych Augusta Zaleskiego, na której przedstawiano Statut w 14 miastach Polski.

Drugim istotnym cyklem historycznym, w którym Szyk starał się uchwycić ducha amerykańskich wydarzeń, był Waszyngton i jego czasy, nad którym pracował od 1930 roku w Paryżu. Cykl składający się z 38 grafik ukazywał wydarzenia wojny o niepodległość USA, będąc hołdem dla pierwszego prezydenta oraz narodu amerykańskiego. W 1934 roku cykl ten zaprezentowano na wystawie w Bibliotece Kongresu Stanów Zjednoczonych w Waszyngtonie, zdobywając dla Szyka kolejne wyróżnienie w postaci Medalu Dwustulecia Jerzego Waszyngtona (The George Washington Bicentennial Medal).

Hagada. Wyjazd do Londynu. Wystawa światowa w Nowym Jorku

Dzieła Szyka zyskały na znaczeniu politycznym po 1933 roku, kiedy w Niemczech władzę objął Hitler. Artysta zaczął tworzyć karykatury Führera, a pierwszą jego pracą, której motywem był dyktator, był rysunek przedstawiający go w formie nowego faraona. Tworzenie tych karykatur prowadziło do powstania kolejnego istotnego cyklu – uznawanego za jego opus magnum Hagady.

Hagada jest istotnym dziełem kultury i religii żydowskiej, opowiadającym o wyjściu Żydów z Egiptu i odczytywanym podczas wieczoru sederowego. Szyk wzbogacił ją o 48 rysunków stworzonych między 1932 a 1938 rokiem, które zawierały nowoczesne elementy. Szczególnie dotyczyło to przypowieści o czterech synach, gdzie nigdy niegodziwy syn pojawił się jako mężczyzna w niemieckim stroju, mający wygląd zbliżony do Hitlera. W pierwotnej wersji cyklu rysunki były jeszcze bardziej drastyczne; pojawiały się tam węże ze swastykami oraz postacie takich ludzi jak Hermann Göring czy Joseph Goebbels.

W 1937 roku Szyk udał się do Londynu, aby zrealizować wydanie Hagady. W trakcie trwających trzy lata prac edytorskich artysta musiał dostosować się do licznych kompromisów, takich jak usunięcie swastyk. Nie jest jasne, czy zrobiono to pod naciskiem wydawców, czy też brytyjskich polityków, którzy prowadzili politykę appeasement wobec Niemiec. Ostatecznie Hagada została opublikowana w Londynie w 1940 roku, a artysta zadedykował ją królowi Jerzemu VI.

Ostatnia znacząca prezentacja prac Szyka odbyła się na Wystawie Światowej w Nowym Jorku, która miała miejsce w kwietniu 1939 roku. Tematem 22 grafik, które były wystawione w pawilonie polskim, były początki osadnictwa polskiego w Ameryce oraz wkład Polaków w historię Stanów Zjednoczonych, a także związki pomiędzy tymi dwoma krajami.

Okres II wojny światowej

Reakcja na wybuch wojny

W momencie wybuchu II wojny światowej Artur Szyk przebywał w Wielkiej Brytanii, gdzie nie tylko pracował nad wydaniem Hagady, ale także tworzył i prezentował swoje dzieła. Jego reakcja na te tragiczne wydarzenia była natychmiastowa. Już w styczniu 1940 roku w Fine Art Society w Londynie miała miejsce wystawa składająca się z 72 karykatur, zatytułowana War and „Kultur” in Poland, która spotkała się z ciepłym przyjęciem. Jak zauważył recenzent The Times:

Na wystawie są trzy motywy przewodnie: brutalność Niemców – i jeszcze prymitywniejsze okrucieństwo Rosjan – bohaterstwo Polaków i cierpienie Żydów. Ogólne wrażenie, jakie wystawa wywiera, jest ogromne, ponieważ nic w niej nie opiera się na pospiesznym osądzie, lecz całość stanowi nieprzejednaną walkę ze złem, ukazaną w tak przekonujący sposób, że można z tego czerpać prawdziwą artystyczną satysfakcję.

Szyk zwiększał liczbę karykatur wymierzonych w państwa Osi oraz ich liderów, co przyczyniło się do jego rosnącej popularności. W 1940 roku amerykańskie wydawnictwo G.P. Putnam’s Sons zaproponowało mu publikację zbioru jego rysunków. Artysta zgodził się na tę propozycję; efektem była publikacja albumu The New Order, który ujrzał światło dzienne w 1941 roku, czyli już po przyjeździe Szyka do USA, jednak jeszcze zanim Stany Zjednoczone przystąpiły do działań militarnych w wojnie.

Co wyróżniało Szyka spośród innych rysowników w czasie II wojny światowej, to fakt, że skupiał się on głównie na przedstawianiu wrogów alianckich, znacznie rzadziej portretując liderów oraz żołnierzy krajów sprzymierzonych. Taka charakterystyka jego twórczości utrzymała się aż do zakończenia konfliktu.

Przyjazd do Stanów Zjednoczonych. Karykatury wojenne

W lipcu 1940 roku Szyk przeniósł się z Wielkiej Brytanii do Ameryki Północnej, korzystając z wsparcia rządu brytyjskiego oraz rządu RP na uchodźstwie. Jego misją była promocja w Nowym Świecie wspólnej walki narodów brytyjskiego i polskiego przeciwko nazizmowi. Pierwszym przystankiem podróży było Kanada, gdzie media z entuzjazmem relacjonowały jego zaangażowanie w walkę prowadzoną przez alianckie siły. The Halifax Herald informował nawet o wyznaczonej przez Hitlera nagrodzie za jego głowę. W grudniu 1940 roku artysta wraz z żoną i córką przybył do Nowego Jorku, gdzie osiedlił się do 1945 roku. Jego syn George jeszcze w 1940 roku zaciągnął się do sił Wolnej Francji pod dowództwem generała Charles’a de Gaulle’a.

W okresie II wojny światowej, szczególnie po ataku Japonii na Pearl Harbor, Szyk stał się niezwykle popularny w Stanach Zjednoczonych. Jego karykatury przywódców państw Osi, takich jak Hitler, Mussolini czy Hirohito, zagościły w prasie, na plakatach, kartach, znaczkach pocztowych oraz w wydaniach zarówno świeckich, jak i wojskowych. W całych Stanach odbyło się ponad 25 wystaw jego twórczości, a w 1945 roku jego rysunek Two down and One to go znalazł się w filmie propagandowym wzywającym żołnierzy do walki z Japonią. Rysunki Szyka zdobyły tak dużą popularność, że według magazynu Esquire, wśród żołnierzy amerykańskich cieszyły się nawet większym uznaniem niż pin-up girls zawieszone w wojskowych bazach. Krytycy również doceniali jego działalność artystyczną. Thomas Craven wspominał w 1941 roku na obwolucie tomu The New Order:

…jest twórcą nie tylko karykatur, ale przepięknie zakomponowanych obrazów, które w swojej niezwykłej dekoracyjności przypominają natchnione iluminacje wczesnośredniowiecznych rękopisów. Jego kompozycje są zwarte jak bomba, nadzwyczaj wyraziste w swoim przesłaniu, zdecydowane i precyzyjne w poprowadzeniu kreski i śmiercionośne w przedstawieniu […] Stanowią one godne uwagi dokumenty.

Szyk odegrał istotną rolę w amerykańskiej propagandzie, a Eleanor Roosevelt, żona prezydenta F. D. Roosevelta, określiła go mianem 'one man army’, co stało się jednym z najsłynniejszych przydomków artysty. Sam Szyk często postrzegał siebie jako 'soldier in art’. W nowym kraju czuł się dobrze, mówiąc:

Nareszcie znalazłem dom, którego zawsze szukałem. Tu mogę mówić, co moja dusza rzeczywiście czuje. Żadne inne miejsce na ziemi nie daje człowiekowi tyle wolności i sprawiedliwości co Ameryka.

Krytyka aliantów w twórczości Szyka

Pomimo intensywnego zaangażowania w walkę z nazizmem, Szyk nie unikał poruszania w swojej twórczości tematów niekorzystnie ukazujących sojuszników. W odniesieniu do Wielkiej Brytanii krytykował zwłaszcza jej politykę na Bliskim Wschodzie, w szczególności ograniczenia w emigracji żydowskiej do Palestyny. Mimo, że w Deklaracji Balfoura z 1917 roku rząd brytyjski zapowiadał utworzenie państwa żydowskiego, w maju 1939 roku Izba Gmin przyjęła Białą Księgę, która ograniczała liczbę emigrantów żydowskich do Ziemi Świętej do 10 000 rocznie, co miało zgubne skutki dla Żydów w Europie opanowanej przez Hitlera.

Podobnie w Stanach Zjednoczonych, Szyk krytykował bierność organizacji żydowskich w obliczu tragedii swoich bliskich w Europie. Szczególnie wspierał Hillela Kooka, znanego jako Peter Bergson, który prowadził kampanię mającą na celu zwrócenie uwagi na los żydów w Europie. Szyk ilustrował m.in. całostronicowe ogłoszenia organizacji Kooka w The New York Times. Artysta dostrzegał też napięcia rasowe oraz brak rzeczywistego równouprawnienia czarnoskórej ludności w USA. Na jednym z jego rysunków przedstawiony jest biały i czarny amerykański żołnierz, którzy konwojowali wziętych do niewoli Niemców. Gdy biały pyta czarnego: 'Co byś zrobił z Hitlerem?’, czarny odpowiada: 'Uczyniłbym go Murzynem i kazał zamieszkać gdzieś w USA’.

Relacje Szyka z Polską były złożone. Już przed wojną identyfikował się jako Żyd i Polak, stwierdzając: 'Gdziekolwiek będę – pracować będę zawsze i przede wszystkim dla Polski’. W trakcie wojny wielokrotnie przedstawiał cierpienia Polaków, nie tylko żydowskiego pochodzenia. Chociaż przez pewien czas korzystał z finansowej pomocy polskiego rządu na uchodźstwie, często krytykował ten rząd, szczególnie pod koniec wojny. Na znanym rysunku z 1944 roku, przedstawiającym polskich polityków, ukazani są jako oponenci Roosevelta, Stalina oraz 'bolszewickiego agenta’ Churchilla oraz zwolennicy antysemickich poglądów księdza Charlesa Coughlina. W okolicach 1943 roku, po ataku Niemców na ZSRR, Szyk zaczął podziwiać Armię Czerwoną. Na rysunku z 1944 roku pojawił się żołnierz Ludowego Wojska Polskiego obok radzieckiego żołnierza, wspólnie wyzwalających Polskę.

Ilustracje książkowe

Chociaż w czasie wojny Szyk skoncentrował się głównie na karykaturach, nie zaniedbywał innych form twórczości, a przede wszystkim ilustracji książkowej. W 1940 roku, na prośbę amerykańskiego wydawcy George’a Macy’ego, który zafascynowany był jego ilustracjami do Hagady, artysta stworzył ilustracje do Rubajjaty – zbioru wierszy irańskiego poety Omara Chajjama. W 1943 roku Szyk rozpoczął pracę nad ilustracjami do Księgi Hioba, które zostały opublikowane w 1946 roku, a w 1944 przystąpił do rysunków do zbiorów baśni dla dzieci autorstwa Hansa Christiana Andersena (Andersen’s Fairy Tales) oraz Charles’a Perraulta (Mother Goose).

Po wojnie. Ostatnie lata

W 1945 roku Artur Szyk z rodziną osiedlił się w Connecticut, w New Canaan, gdzie mieszkał aż do swojej śmierci. Zakończenie II wojny światowej uwolniło artystę od obowiązku walki z nazizmem, który wyrażał przez swoje karykatury. W 1946 roku opublikowano jego prace z tego okresu w tomie zatytułowanym Ink and Blood.

W kolejnych latach Szyk skupił się na ilustracji książkowej. Jego prace obejmujące na przykład Opowieści kanterberyjskie autorstwa Geoffreya Chaucera, a także wiele publikacji związanych z historią Starego Testamentu, takie jak Pathways through the Bible Mortimera J. Cohena, Księga Hioba, Księga Rut, Dziesięcioro przykazań, czy Historia Józefa i jego braci, zyskały uznanie w świecie literackim. Po jego śmierci, w 1954 niektóre z jego ilustracji do Księgi tysiąca i jednej nocy oraz Księgi Estery wydano postumptum.

W 1948 roku, dokładnie 22 maja, Szyk otrzymał amerykańskie obywatelstwo. Jednak najszczęśliwszy moment jego życia miał miejsce 14 maja, kiedy to Izrael proklamował swoją niepodległość. Z tej okazji artysta stworzył *bogato zdobioną szatę graficzną* dla deklaracji w języku hebrajskim. Dwa lata później, 4 lipca 1950, zaprezentował również iluminowany tekst Deklaracji Niepodległości Stanów Zjednoczonych.

Szyk wciąż aktywnie angażował się w politykę swojego kraju, krytykując takie zjawiska, jak makkartyzm oraz rasizm. Na jednym z jego znanych rysunków z 1949 roku ukazał scenę, w której dwóch członków Ku Klux Klanu z bronią w rękach zbliża się do skrępowanego czarnoskórego mężczyzny. Pod rysunkiem widniał podpis: „Nie wybaczaj im Panie, ponieważ wiedzą, co czynią”. Z biegiem lat przyciągnęło to uwagę Komisji ds. Badania Działalności Antyamerykańskiej prowadzonej przez senatora Josepha McCarthy’ego, która oskarżyła go o związki z Połączonym Antyfaszystowskim Komitetem ds. Uchodźców oraz z innymi organizacjami. W odpowiedzi na te zarzuty Szyk stanowczo odciął się od jakichkolwiek komunistycznych sympatii.

Artur Szyk zmarł 13 września 1951 roku w New Canaan na skutek ataku serca. Został pochowany w rodzinnym grobowcu na New Montefiore Cemetery w hrabstwie Suffolk, gdzie spoczywa wraz z żoną i dziećmi.

Ordery i odznaczenia

Artur Szyk był postacią o niezwykłym dorobku artystycznym, ale także uhonorowany licznymi nagrodami oraz odznaczeniami. Oto lista jego wyróżnień:

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany 17 maja 1946 roku,
• Złoty Krzyż Zasługi, otrzymany 9 listopada 1931 roku,
• Order Palm Akademickich, nadany przez Francję.

Dziedzictwo

Popularność Artura Szyka w Stanach Zjednoczonych znacznie malała po jego śmierci. Choć za życia cieszył się ogromnym uznaniem, to od lat 60. jego twórczość rzadko była prezentowana w amerykańskich muzeach. Przełomowym momentem nastąpił w 1991 roku, kiedy to w hrabstwie Orange w Kalifornii powstało The Arthur Szyk Society. Założycielem tego towarzystwa był George Gooche, który odkrył nieznane dotąd prace Szyka i zorganizował wystawę zatytułowaną „Arthur Szyk – Illuminator” w Los Angeles. W 1997 roku siedzibę towarzystwa przeniesiono do Burlingame, gdzie powołano nową Radę Nadzorczą, której przewodniczącym został rabin, kustosz i antykwariusz Irvin Ungar.

Dzięki staraniom Towarzystwa, od lat 90. w amerykańskich miastach miały miejsce liczne wystawy poświęcone dziełom Szyka, a także organizowano odczyty oraz publikacje na temat jego twórczości. W Europie, w tym w Polsce, artysta po II wojnie światowej popadł w niemal całkowite zapomnienie. Jedyną znaczącą wystawę jego prac zorganizowano w Niemieckim Muzeum Historycznym w Berlinie, która trwała od sierpnia 2008 do stycznia 2009 roku, a następnie była pokazywana w 2009 roku w Niemieckim Muzeum Karykatury i Rysunku im. Wilhelma Buscha w Hanowerze.

W Polsce po wojnie rysunki Szyka wystawiono po raz pierwszy w 2005 roku, kiedy to z USA sprowadzono wędrowną wystawę „Justice Illuminated: The Art of Arthur Szyk”. Wystawa, znana z polskiego tytułu „Mistrz słusznej sprawy: Artur Szyk o wojnie, Ameryce, Żydach”, była eksponowana w Żydowskim Instytucie Historycznym w Warszawie, Pałacu Izraela Poznańskiego w Łodzi oraz Centrum Kultury Żydowskiej w Krakowie. Niedawno miała miejsce kolejna wystawa zatytułowana „Patriota/Artur Szyk”, która odbywała się w Galerii Kordegarda Narodowego Centrum Kultury od 16 listopada do 10 grudnia 2023 roku.

---

Oceń: Artur Szyk

---