Dorota Kędzierzawska

---

Życiorys

Młodość i wykształcenie

Dorota Kędzierzawska przyszła na świat 1 czerwca 1957 roku w Łodzi, będąc córką reżyserki Jadwigi Kędzierzawskiej, znanej z realizacji filmów skierowanych do dzieci oraz młodzieży. Jej ojciec był inżynierem. Już w czasach młodzieńczych Dorota zafascynowała się kinem, dzieląc szczególne zainteresowanie do filmów takich jak Czerwony balonik w reżyserii Alberta Lamorisse’a, co zainspirowało ją do podążania śladami matki.

W latach 1976–1978 podjęła studia z zakresu kulturoznawstwa na Uniwersytecie Łódzkim. Kształciła się również na Wydziale Reżyserii WGIK w Moskwie. W 1981 roku zakończyła naukę na Państwowej Wyższej Szkole Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi, gdzie zdobyła dyplom na Wydziale Reżyserii. Opowiadała o trudnościach, które napotykała jako kobieta będąca częścią tych dwóch szkoł filmowych:

„Na pierwszym roku byłam nieustającym obiektem żartów. Podczas kiedy Chucyjew dobrotliwie się śmiał, że kiedy mówię dzień dobry, dygam nóżką i się kłaniam, dziekan Kluba całkiem poważnie krzyczał, że prawdziwy reżyser nie czerwieni się, mówi głośno i wyraźnie i nie zawiązuje butów, kiedy odpowiada na pytanie.”

Kędzierzawska trudniła się adaptacją do wymagających warunków łódzkiej filmówki, dodając: „Przegrywałam we wszystkich rozmowach i dyskusjach o sztuce, czerwieniłam się, czasem bałam, mówiłam zbyt cicho”. Zauważyła również wyjątkowo negatywne podejście ze strony wykładowcy Henryka Kluby, który nazywał ją „nieudanym zrzutem z Moskwy”.

W czasie studiów zrealizowała film Agnieszka (1981) przedstawiający trudne życie o dziewczynce z ubogiej rodziny. Jej kolejny projekt Jajko (1982) opowiadał historię rodzeństwa żyjącego bez rodziców i zdobył nominację do studenckiego Oscara w Los Angeles. Na studiach Kędzierzawska stworzyła także obrazy takie jak Początek (1983) o łódzkich zakładach włókienniczych oraz Gucio (1985) przedstawiający zabawę dwojga siedmiolatków. Poza szkolnymi projektami, reżyserka nakręciła również telewizyjny film Koniec świata (1988), w którym ukazała codzienność starszej pary.

Kariera filmowa

Jej debiut pełnometrażowy miał miejsce w 1991 roku, kiedy to wyreżyserowała Diabły, diabły, opowiadające o konflikcie pomiędzy polską wsią a przybyłymi Romami w latach 60. XX wieku. Film ten wyróżniał się minimalną ilością dialogów oraz empatią wobec prześladowanej grupy. Przy realizacji tego projektu Kędzierzawska zmagała się z wątpliwościami niektórych członków ekipy, którzy wątpili w jej umiejętności jako młodej reżyserki.

Najsłynniejszym dziełem Kędzierzawskiej stały się Wrony (1994), w których opisana jest historia ubogiej dziewczynki doświadczającej upokorzenia przez nauczycielkę. Dzieło zdobyło szerokie uznanie na festiwalach, zdobywając między innymi Nagrodę Specjalną Jury i Nagrodę Publiczności na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych oraz wyróżnienie na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Cannes.

Film Nic (1998) wywołał znaczne kontrowersje poprzez ukazanie prawdziwej tragedii matki wykorzystywanej przez męża. Dzieło to wpisało się w debaty feministyczne dotyczące aborcji, która została w Polsce zakazana w 1993 roku. Kędzierzawska, mimo że temat był kontrowersyjny, stanowczo stwierdziła, że „nie ma niczego wspólnego z feminizmem”. Film został doceniony w Gdyni, a reżyserka zdobyła m.in. Paszport „Polityki” oraz Nagrodę FIPRESCI na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Soczi.

Film Jestem (2005) badał autentyczną historię chłopca, który uciekł z domu dziecka. Otrzymał on miano kontynuacji tematyki Wronek, jednak z perspektywy chłopca. Kędzierzawska została uhonorowana Nagrodą Specjalną Jury na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Berlinie. Sukcesem był także film Pora umierać (2007), którego główną rolę zagrała Danuta Szaflarska, opowiadający o starszej pani w opustoszałej willi w Warszawie, a który zdobył uznanie za delikatne podejście do tematu śmierci.

W 2010 roku Kędzierzawska zrealizowała film Jutro będzie lepiej, w którym trójka bezdomnych rosyjskich chłopców stara się przedostać do Polski. Inspiracją do tego dzieła była audycja radiowa odnośnie deportacji dzieci. Krytycy oceniali to dzieło jako „brutalną opowieść o smutku życia”, w którym przedstawione okrucieństwo przefiltrowane było przez łagodne spojrzenie reżyserki.

W dokumencie Inny świat (2012), całkowicie poświęconym Danucie Szaflarskiej, Kędzierzawska zebrała wspomnienia aktorki przez całe jej życie. Film zyskał pozytywne recenzje, a sam Felis z „Gazety Wyborczej” odnotował niezwykłą pamięć Szaflarskiej.

W kolejnych latach reżyserka rozpoczęła prace nad filmem Żużel (2020), który łączył profesjonalnych aktorów z rzeczywistymi żużlowcami. Film zdobył jednak złe opinie, z czego Gabriel Krawczyk z portalu Filmweb podkreślał niewłaściwe przedstawienie tematyki żużlowej.

Również film Sny pełne dymu (2023), ukazujący relację między niedoszłą samobójczynią (Żaneta Łabudzka) a chorowitym starcem (Krzysztof Globisz), został ogłoszony jako irytujące dzieło, krytykujące jego męski punkt widzenia na ratowanie kobiet.

Działalność okołofilmowa

W 2011 roku Kędzierzawska wspólnie z Arturem Reinhartem zainicjowała projekt „Polska Światłoczuła”, który zakładał objazdy po Polsce, w celu prezentowania wybranych filmów w małych miejscowościach. Umożliwiło to dotarcie z kinem do lokalnych społeczności.

Życie prywatne

Dorota Kędzierzawska była żoną operatora Piotra Mikuckiego, z którym ma córkę Anielę Mikucką, uzdolnioną w dziedzinie śpiewu oraz tańca flamenco.

Styl filmowy

Marcin Radomski umiejscawia dorobek filmowy Doroty Kędzierzawskiej w kategorii tzw. kina autorskiego, które jest charakterystyczne i wyjątkowe. Wpływ na jej styl miało w szczególności kino radzieckie, a w tym twórczość takich reżyserów jak Andriej Tarkowski, Wasilij Szukszyn, Nikita Michałkow, Kira Muratowa oraz Łarisa Szepitko. W centrum narracji Kędzierzawskiej zawsze skupiają się kwestie społeczne, co można zauważyć już w jej wczesnych etiudach studenckich. Tematyka tych filmów obejmuje m.in.: wykluczenie społeczne (przykład: mniejszość romska w „Diabłach”), samotność dzieci, które zostały zaniedbane (jak w „Wronach” czy „Jestem”), aborcję (w „Nic”), starość (w „Pora umierać”) oraz przymusową emigrację (w „Jutro będzie lepiej”).

W ocenie Janiny Falkowskiej, bohaterowie filmów Kędzierzawskiej to „bezsilne ofiary, które nie potrafią wyrazić swojego gniewu. Ich dosłowne i symboliczne milczenie świadczy o bezradności Polaków w czasach współczesnych”. Według Iwony Grodź i Roberta Stefanowskiego, głównym wątkiem w twórczości Kędzierzawskiej jest dzieciństwo oraz postacie dzieci.

Dorośli są równoprawnymi lub pierwszoplanowymi bohaterami zasadniczo tylko w nielicznych filmach tej reżyserki. Są to albo ludzie dojrzali, którzy występują w roli rodziców lub opiekunów, np. Wrony, Nic, Jestem itp., albo chodzi o starzejącą się kobietę, która decyduje przepisać swój dom sierotom, np. Pora umierać.

Warto zauważyć, że w filmach Kędzierzawskiej to często dzieci i młodzież przejawiają większą dojrzałość emocjonalną niż dorośli, którzy z kolei zaniedbują swoje rodzicielskie obowiązki (jak w „Jestem”) lub podejmują nieprzemyślane decyzje, pozostawiając swoich podopiecznych w trudnej sytuacji (jak w „Nic”). Ponadto, reżyserka w trakcie pracy nad swoimi dziełami unika emocjonalnego przywiązania do określonej płci, stwierdzając: „Pracując nad filmem, nigdy nie myślę o tym, że jestem kobietą”. Jak podkreśla Kędzierzawska, „specyfikę twórczości dyktuje psychologia, fizjologia, natura […]. Fakt, że jestem kobietą, z pewnością wpływa na moje odczucia i emocje, nigdy natomiast taki punkt wyjścia nie determinował mojego myślenia o filmie”. Ewa Mazierska sądzi, że niechęć Kędzierzawskiej do przyznawania się do bycia „feministką” może wynikać ze stereotypowych i negatywnych konotacji, jakie w Polsce wzbudza feministyczna myśl.

Ewelina Wejbert-Wąsiewicz zauważa, że kino Kędzierzawskiej tworzy „konglomerat realizmu i poetyki baśni”, z tej perspektywy Kędzierzawska jest uważana za jedną z kluczowych postaci polskiego kina kobiecego. Radomski wskazuje, że twórczość reżyserki bazuje na poetyce elips czasowych oraz na mechanicznym kadrowaniu postaci w pierwszych scenach. Styl Kędzierzawskiej jest skromny; unika ona krzykliwości, raczej zaufa wrażliwości zbliżonej do symbolizmu oraz impresjonizmu. Dlatego Radomski porównuje jej twórczość do tzw. slow cinema. Reżyserka ją najwyraźniej trzyma się zasady, że „za niedopuszczalne uważa wszelkie działania pod publiczność […]. Nie mogłabym robić filmu wbrew sobie, myśląc wyłącznie o pieniądzach. Chyba najważniejsze jest to, by mówić prawdziwie”.

Od momentu realizacji „Wron” stałym współpracownikiem Kędzierzawskiej jest operator filmowy Artur Reinhart. Jak zauważa Ewa Nawój z Culture.pl, „specyficzny styl filmów Kędzierzawskiej, która podejmując tematy charakterystyczne dla kina społecznie zaangażowanego, sięga po język bliski materii poetyckiej i daleki od realizmu, jest w dużej mierze zasługą operatora”. Filmy Kędzierzawskiej, stworzone we współpracy z Reinhartem, opierają się na minimalizmie treści oraz estetyzacji obrazu, co czyni z obrazu główny środek wyrazu w jej dziełach.

Filmografia

Filmografia Doroty Kędzierzawskiej obejmuje szereg znaczących dzieł, które przyczyniły się do jej rozwoju jako twórczyni filmowej. W poniższym zestawieniu przedstawiono kluczowe produkcje, które pokazują jej umiejętności w różnych rolach w procesie filmowym.

Rok	Tytuł	Reżyserka	Scenarzystka	Producentka	Montażystka	Uwagi
1982	Agnieszka	_	_	_	_	etiuda szkolna
1982	Jajko	_	_	_	_	etiuda szkolna
1985	Gucia	_	_	_	_	etiuda szkolna
1988	Koniec świata	_	_	_	_	film telewizyjny
1991	Diabły, diabły	_	_	_	_	film fabularny
1994	Wrony	_	_	_	_	film fabularny
1998	Nic	_	_	_	_	film fabularny
2005	Jestem	_	_	_	_	film fabularny
2007	Pora umierać	_	_	_	_	film fabularny
2010	Jutro będzie lepiej	_	_	_	_	film fabularny
2012	Inny świat	_	_	_	_	film dokumentalny
2020	Żużel (inne języki)	_	_	_	_	film fabularny; odpowiedzialna także za kostiumy i casting
2023	Sny pełne dymu	_	_	_	_	film fabularny

Nagrody

W tej sekcji przedstawiamy nagrody zdobyte przez Dorotę Kędzierzawską, wybitną polską reżyserkę filmową. Jej dzieła są doceniane na licznych festiwalach krajowych oraz międzynarodowych, co potwierdzają liczne wyróżnienia.

Rok	Film	Festiwal	Wyróżnienie
1982	Agnieszka	Festiwal Etiud Studenckich w Łodzi	nagroda TPŁ
1983	Jajko		I nagroda
1984		Konfrontacje Etiud PWSFTviT i WRiTv UŚ	wyróżnienie w kategorii filmów fabularnych
1986		Towarzystwo Filmu Socjologicznego i Etnograficznego	II Nagroda
	Początek		II Nagroda
1989	Koniec świata	Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Mannheim	Złoty Dukat
			wyróżnienie Towarzystwa Uniwersytetów Ludowych
			nagroda FIPRESCI
1991	Diabły, diabły	Międzynarodowy Festiwal Filmowy dla Dzieci i Młodzieży w Bellinzonie	Grand Prix Miasta Bellizona
		Międzynarodowy Festiwal Filmowy dla Młodzieży w Cannes	wyróżnienie Jury Młodzieżowego
		Festiwal Polskich Filmów Fabularnych	Nagroda Jury
1994	Wrony		Nagroda Specjalna Jury
			Nagroda Publiczności
			Nagroda Dziennikarzy
			Don Kichot, Nagroda Polskiej Federacji Dyskusyjnych Klubów Filmowych
		Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Cannes	Coup de Coeur
		Międzynarodowy Festiwal Filmów Komediowych w Vevey	Charlie Chaplin
1995		Lubuskie Lato Filmowe	Dyplom Stowarzyszenia Filmowców Polskich
1996		Międzynarodowy Festiwal Filmów Młodego Widza „Ale Kino!”	Złote Koziołki
			Poznańskie Koziołki za reżyserię
			Poznańskie Koziołki dla najlepszego filmu aktorskiego
			Nagroda CIFEJ
1998	Nic	Festiwal Polskich Filmów Fabularnych	Nagroda Specjalna Jury
			Nagroda Dziennikarzy
1999		Festiwal Filmowy w Denver	Nagroda im. Krzysztofa Kieślowskiego
		Lubuskie Lato Filmowe	Brązowe Grono
		Polskie Nagrody Filmowe	Orzeł za najlepszą reżyserię
		Tygodnik „Polityka”	Paszport „Polityki”
		Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Soczi	nagroda specjalna jury
			nagroda FIPRESCI
		Tarnowska Nagroda Filmowa	Grand Prix
2005	Jestem	Festiwal Polskich Filmów Fabularnych	Nagroda Publiczności
		Klubu Krytyki Filmowej Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich	Syrenka Warszawska
2006		Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Berlinie	Nagroda Specjalna Jury w sekcji „Kinderfilmfest”
2007		Festiwal Filmowy „Free Zone” w Belgradzie	Nagroda Publiczności
	Pora umierać	Festiwal Filmów Optymistycznych „Multimedia Happy End”	Grand Prix „Złota Ryba”
		Festiwal Polskich Filmów Fabularnych	Złoty Klakier
			Nagroda Prezesa Zarządu Telewizji Polskiej
			Nagroda Dziennikarzy
2008		Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Leeds	Nagroda Publiczności
		The New York Polish Film Festival	Nagroda Specjalna
		Międzynarodowy Festiwal Filmowy w San Francisco	Nagroda Chrisa Holtera
		Festiwal Reżyserii Filmowej w Świdnicy	Nagroda im. Wojciecha Jerzego Hasa
		Tarnowska Nagroda Filmowa	Grand Prix
		Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Trieście	Wyróżnienie Specjalne
			Nagroda Publiczności
	Jestem	Międzynarodowy Festiwal Dziecięcych Filmów i Programów Telewizyjnych w Tajwanie	Nagroda dla Najlepszego Pełnometrażowego Filmu Fabularnego
2009	Pora umierać	International Female Film Festival w Malmö	Nagroda Główna
			Nagroda Publiczności
2011	Jutro będzie lepiej	Międzynarodowy Festiwal Filmów dla Dzieci i Młodzieży „Olimpia”	Nagroda Jury Dziecięcego dla najlepszego filmu fabularnego
			Nagroda dla najlepszego filmu fabularnego
		Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Berlinie	Nagroda Peace Film
			Nagroda dla najlepszego filmu w sekcji „Grand Prix Deutsches Kinderhilfswerk”
		Międzynarodowy Festiwal Filmów Młodego Widza „Ale Kino!”	Wyróżnienie Jury
			Specjalne Wyróżnienie Jury
		Festiwal Reżyserii Filmowej w Świdnicy	Nagroda Specjalna
2012		Festiwal Filmów Polskich „Wisła” w Moskwie	Nagroda Publiczności
2014	Inny świat	Polskie Nagrody Filmowe	Orzeł za najlepszy film dokumentalny

Ordery i odznaczenia

Dorota Kędzierzawska otrzymała liczne wyróżnienia za swoje osiągnięcia artystyczne. W 2014 roku została odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, co podkreśla jej znaczący wkład w polską kulturę i sztukę.

Dodatkowo, w tym samym roku uhonorowano ją Srebrnym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”, co stanowi dowód uznania dla jej twórczości oraz wpływu, jaki wywarła na rozwój polskiego kina.

---

Oceń: Dorota Kędzierzawska

---