Henryk Paszkiewicz

---

Życiorys

Henryk Paszkiewicz był wybitną postacią w dziedzinie historii, którego kształcenie miało miejsce w latach 1915-1920 na Uniwersytecie Warszawskim. W tym okresie zaangażował się w działalność Związku Młodzieży Demokratycznej oraz Polskiej Organizacji Wojskowej (POW), co świadczy o jego patriotycznym nastawieniu. W 1920 roku, będąc podporucznikiem, brał udział w służbie wojskowej w Warszawskim Pułku Piechoty w czasie wojny polsko-bolszewickiej.

W trakcie swojej kariery akademickiej miał zaszczyt być uczniem takich znakomitości jak Kazimierz Tymieniecki, Marceli Handelsman i Oskar Halecki. W 1920 roku obronił pracę doktorską pod kierunkiem Oskara Haleckiego. Już w 1927 roku, jako nauczyciel historii, uzyskał habilitację na swoim macierzystym uniwersytecie, a w 1928 r. rozpoczął wykłady na stanowisku docenta w Katedrze Historii Europy Wschodniej.

W 1934 roku Paszkiewicz został profesorem Wolnej Wszechnicy Polskiej, a pięć lat później uzyskał profesurę nadzwyczajną na Uniwersytecie Warszawskim. Był także członkiem korespondentem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego od 1936 roku oraz Polskiej Akademii Umiejętności od 1945 roku. Jako oficer rezerwy miał swój udział w kampanii wrześniowej, broniąc stolicy przed agresją niemiecką, gdzie po niewoli znalazł się w Oflagu VII A Murnau.

Po wyzwoleniu z obozu, Paszkiewicz udał się do Włoch, gdzie początkowo znalazł się w kręgu założycieli Polskiego Instytutu Historycznego. Pełnił rolę kuratora dla żołnierzy 2 Korpusu, którzy kontynuowali studia na włoskich uniwersytetach. W 1957 roku przeniósł się do Londynu, gdzie na stałe osiedlił się i aktywnie uczestniczył w tworzeniu Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie, zdobywając tam profesurę.

Henryk Paszkiewicz był również wiceprezesem Fundacji z Brzezia Lanckorońskich, a w 1945 roku był jednym z nowych członków korespondentów Polskiej Akademii Umiejętności. Również w tym samym roku współzałożył Polski Instytut Historyczny w Rzymie oraz Polskie Towarzystwo Naukowe na Obczyźnie. Jako redaktor był zaangażowany w prace nad „Teka Historyczne” oraz „Antemurale”. W 1951 roku objął członkostwo Głównej Komisji Skarbu Narodowego.

W 1960 roku otrzymał Nagrodę Pisarską Stowarzyszenia Polskich Kombatantów za monografię pt. The Making of Russian Nation. Ponadto, w 1974 otrzymał nagrodę Fundacji Jurzykowskiego. Henryk Paszkiewicz zmarł w Londynie w 1979 roku, gdy pracował nad III tomem „trylogii ruskiej”.

Zainteresowania badawcze

Henryk Paszkiewicz to postać ciesząca się renomą wśród badaczy historii Europy Wschodniej. Znajomość dziejów tego regionu przenikała przez jego twórczość naukową, która w przedwojennym okresie obejmowała kluczowe dzieła, w tym:

• Polityka ruska Kazimierza Wielkiego (1925),
• Jagiellonowie a Moskwa, t. 1, który nosi podtytuł Litwa a Moskwa w XIII i XIV wieku (1933).

Po zakończeniu II wojny światowej Paszkiewicz kontynuował swoją działalność naukową na emigracji, gdzie stworzył ważną trylogię:

• The Origin of Russia (George Allen & Unwin LTD, London 1954),
• The Making of the Russian Nation (Longmann & Todd, London 1963),
• The Rise of Moscow’s Power (niedokończony, opublikowany pośmiertnie, East European Monographs 1983).

Jego prace spotkały się z ogromnym zainteresowaniem w międzynarodowej społeczności akademickiej; ponad 50 recenzji naukowych to dowód na ich znaczenie. Niestety, w Polsce dzieła te przez długi czas były marginalizowane przez komunistyczne interpretacje historii, które często zafałszowywały fakty.

Trylogia Paszkiewicza, pierwotnie napisana w języku polskim, została opublikowana na Zachodzie w języku angielskim. Udało się jednak dzięki staraniom Fundacji z Brzezia Lanckorońskich oraz Polskiej Akademii Umiejętności dotrzeć do oryginalnych manuskryptów i wprowadzić te ważne teksty także do obiegu polskiego. Napływ wydania rozpoczął w Krakowie nakład:

• Początki Rusi w 1996,
• Powstanie narodu ruskiego w 1998,
• Wzrost potęgi Moskwy w 2000.

Wybrane odkrycia naukowe

Henryk Paszkiewicz przeprowadził istotne odkrycia w zakresie językoznawstwa i historii Słowian. Jego analiza ujawniła, że słowiańskie słowo jazyk, które pojawia się w kontekście terminu Ruś jako russkij jazyk, miało istotne znaczenie w najstarszych ruskich źródłach pisanych.

Zidentyfikował, iż to słowo pełniło rolę odpowiednika greckiego terminu ethnos. Interesujące jest to, że poza swoim znaczeniem etnicznym, to pojęcie zawierało także drugie, kościelno-religijne znaczenie.

Ordery i odznaczenia

Henryk Paszkiewicz, osoba o znacznym dorobku, został uhonorowany wieloma wyróżnieniami, które świadczą o jego służbie dla kraju. Wśród nich znajdują się:

• Złoty Krzyż Zasługi, przyznany 11 listopada 1936 roku,
• Medal Niepodległości, nadany 16 marca 1933 roku,
• Krzyż Legionowy.

Wybrane publikacje

Trylogia o dziejach Rusi

W jednym z kluczowych dzieł, zatytułowanym „Pochodzenie Rosji”, autor Henryk Paszkiewicz przekazuje istotne informacje na temat wczesnej historii tego kraju. Książka ta wydana w Londynie przez George Allen & Unwin w 1954 roku, zyskała liczne recenzje, w tym od takich znakomitości jak Dimitri Obolensky w „English Historical Review” oraz Anatole Gregory Mazour w „Annals of American Academy of Political Social Science”. Publikacja doczekała się wielu analiz w renomowanych czasopismach, co świadczy o jej dużym wpływie na badania dotyczące historii Rosji.

W 1963 roku Paszkiewicz zaprezentował kolejne ważne opracowanie – „Tworzenie narodu rosyjskiego”, które również ukazało się w Londynie (a po raz drugi w Chicago). Książka ta, podobnie jak wcześniejsze, została poddana krytycznej ocenie przez szereg recenzentów, w tym V. Terrasa w „Slavic Review” oraz Marc Szeftela w „American Historical Review”.

Inny znaczący tekst, „Wzrost potęgi Moskwy”, przetłumaczony przez P.S. Fallę, został opublikowany w Nowym Jorku w 1983 roku i również spotkał się z uznaniem krytyków, w tym H. F. Grahama oraz L. N. Langera w „Russian Review”.

Wybrane prace w języku polskim

Wśród publikacji Paszkiewicza w języku polskim znajduje się „Dzieje Polski. Czytanki z literatury historycznej i wypisy ze źródeł”, część 1, wydana w Warszawie w 1924 roku, która doczekała się wznowienia w 1925 roku. Z kolei część 2 koncentruje się na „Czasach Jagiellonów” i ukazała się w 1925 roku.

Nie można pominąć również dzieła pod tytułem „Z dziejów rywalizacji polsko-węgierskiej na terenie Rusi Halicko-Włodzimierskiej w XIV w.”, wydanego we Lwowie w 1924 roku. Wśród innych istotnych prac znajduje się także „Polityka ruska Kazimierza Wielkiego”, opublikowana w 1925 roku, z drugą edycją opracowaną przez Annę Kucińską-Kucharczyk wydaną w 2002 roku.

Warto również wspomnieć o „Regesta Lithuaniae”, redagowanym przez Paszkiewicza i opublikowanym w 1930 roku, oraz serii badań na temat Jagiellonów i ich wpływu na Moskwę. Pozycje te, takie jak „Jagiellonowie a Moskwa”, pokazują szczegółowy kontekst historyczny.

Ponadto, Paszkiewicz był autorem „Polska a Moskwa w ciągu dziejów”, wydanej w Londynie w 1949 roku, oraz kolejnych prac, takich jak „Jagiełło w przededniu Unii polsko-litewskiej”. Jego księgi nie tylko przyczyniają się do wiedzy historycznej, ale również do zrozumienia złożonych relacji międzynarodowych i kulturowych.

Podsumowując, Paszkiewicz pozostawił po sobie bogatą spuściznę naukową, zarówno w języku polskim, jak i angielskim, a jego prace są wciąż cenione w akademickich kręgach badawczych.

---

Oceń: Henryk Paszkiewicz

---