Jan Fijałek

---

Nauka, studia

Jan Fijałek urodził się w rodzinie inteligenckiej, gdzie jego ojciec Tadeusz pełnił funkcję zawodowego oficera Wojska Polskiego, a matka Jadwiga była nauczycielką w szkole podstawowej. W czerwcu 1936 roku rodzina przeniosła się do Krakowa, gdzie Jan kontynuował swoją edukację.

W Krakowie ukończył szkołę powszechną im. św. Jana Kantego, a pierwsze trzy lata nauki spędził w Łodzi. W lipcu 1939 roku zdał egzamin do gimnazjum i liceum im. Bartłomieja Nowodworskiego, jednak z powodu wybuchu II wojny światowej nie zdołał rozpocząć tam nauki. Piątego września 1939 roku ewakuował się z matką i bratem Zdzisławem na tereny wschodnie Polski. Na szczęście uniknęli wywózki do ZSRR, jako że pochodzili z ziem wcielonych do III Rzeszy; Jan był urodzony w Łodzi, natomiast jego matka i brat pochodzą z Wadowic.

W październiku 1939 roku dotarli do Wadowic, gdzie zamieszkali w domu dziadka. Po ukończeniu 14 roku życia, na początku 1941 roku, Jan Fijałek został skierowany przez władze okupacyjne do przymusowej pracy w miejscowej fabryce Josepha Strauba, w której pozostawał do 16 stycznia 1945 roku. Po zakończeniu wojny, od lutego 1945 roku, podjął naukę w liceum im. M. Wadowity w Wadowicach, gdzie ucząc się w systemie przyspieszonym, w lipcu 1947 roku zdał maturę.

Studia historyczne rozpoczął w październiku 1947 roku na Uniwersytecie Łódzkim, gdzie w 1952 roku uzyskał tytuł magistra historii.

Praca zawodowa i kariera naukowa

Warto zwrócić uwagę, że jeszcze przed zdobyciem dyplomu magistra, w 1950 roku Jan Fijałek rozpoczął swoją karierę zawodową w Wojewódzkim Archiwum Państwowym w Łodzi, gdzie funkcjonował jako asystent oraz starszy asystent do roku 1957. Jego kolejny krok nastąpił w październiku 1957, kiedy to objął posadę starszego asystenta w Instytucie Historii Uniwersytetu Łódzkiego. Już w 1960 roku obronił doktorat, który został napisany pod kierunkiem renomowanej prof. dr Natalii Gąsiorowskiej-Grabowskiej. Tematem jego pracy była problematyka instytucji pomocy materialno-zdrowotnej w Łodzi oraz w jej okręgu w XIX wieku, do roku 1870. Publikacja tej dysertacji miała miejsce w 1962 roku.

Wkrótce Fijałek został adiunktem i z dużym zaangażowaniem włączył się w prace Komisji Koordynacji Badań nad Historią Przemysłu, która została powołana 26 stycznia 1965 roku w ramach Komitetu Nauk Historycznych Polskiej Akademii Nauk (PAN), której przewodniczyła Irena Pietrzak-Pawłowska z Uniwersytetu Warszawskiego. W tej komisji działał w Sekcji Historii Przemysłu Włókienniczego, której kierownikiem była prof. dr Gryzelda Missalowa, jego ówczesna przełożona z Katedry Historii Społeczno-Gospodarczej Uniwersytetu Łódzkiego.

W 1968 roku, książka „Opieka zdrowotna w Łodzi od czasów najdawniejszych do roku 1945”, współautorstwa z doc. dr. hab. Januszem Indulskim, złożona do druku w Wydawnictwie Łódzkim, została niestety zniszczona na prośbę cenzora. Autorzy zostali publicznie oczernieni, m.in. poprzez artykuły w lokalnej prasie, które oskarżały ich o filosemityzm. W wyniku szykan, Jan Fijałek zdecydował się na złożenie wymówienia z Uniwersytetu Łódzkiego z dniem 30 czerwca 1968 roku.

Od 1 października 1968 roku, rozpoczął pracę na Akademii Medycznej w Łodzi. W Zakładzie Organizacji Ochrony Zdrowia, który był prowadzony przez Janusza Indulskiego, zainicjował utworzenie pracowni historii medycyny. Ta placówka działała również w kolejnym roku, już w Katedrze Organizacji Ochrony Zdrowia, która stała się podstawą powstania Instytutu Medycyny Społecznej, utworzonego 21 marca 1970 roku. W tej strukturze Jan Fijałek objął kierownictwo Zakładu Historii Medycyny i Farmacji oraz pomyślnie przeszedł kolokwium habilitacyjne na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, gdzie zaprezentował rozprawę zatytułowaną „Działalność Inspekcji Fabrycznej w przemyśle włókienniczym Królestwa Polskiego (Okres autonomiczny 1885-1894). Studium z położenia włókniarzy.”

Rok 1970 oznaczał dla niego uzyskanie tytułu docenta. Jan Fijałek kierował Zakładem, a od 1983 Katedrą Historii Medycyny i Farmacji, aż do przejścia na emeryturę 30 września 1996 roku. Po zakończeniu pracy zawodowej pozostał związany z Katedrą. Jako docent, a od 1980 roku także jako mianowany profesor nadzwyczajny, miał ogromny wkład w rozwój łódzkiej szkoły historii medycyny.

W trakcie swojej kariery wypromował 11 doktorów oraz przyczynił się do realizacji 5 habilitacji. Jego badania i opracowania dotyczyły integralnego podejścia do historii społeczno-gospodarczej XIX i XX wieku, zwłaszcza w kontekście opieki zdrowotnej. W latach 1978–1984 pełnił także funkcję zastępcy dyrektora w Instytucie Medycyny Społecznej.

Działalność pozazawodowa

Jan Fijałek aktywnie angażował się w działalność szeregu stowarzyszeń. W okresie 1967–1968 pełnił rolę sekretarza, a od 1969 do 1995 roku był przewodniczącym Oddziału Łódzkiego Polskiego Towarzystwa Historii Medycyny i Farmacji (PTHMiF). Ponadto, od 1969 do 1997 roku był członkiem Zarządu Głównego tej organizacji. Jego działalność została uhonorowana w 1997 roku, kiedy to otrzymał tytuł członka honorowego Towarzystwa.

Fijałek utrzymywał bliskie relacje z środowiskiem akademickim, zwłaszcza z historykami związanymi z Uniwersytetem Łódzkim, specjalizującymi się w historii społeczno-gospodarczej. Na X Powszechnym Zjeździe Historyków Polskich, który odbył się we wrześniu 1969 roku w Lublinie, współautorstwa referatu „Fazy i dynamika rozwoju przemysłu włókienniczego na ziemiach polskich w latach 1815–1939”, obok G. Missalowej. Tekst ten został opublikowany w „Pamiętniku X Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich. Referaty Sekcje I-IV” (Lublin 1969, s. 346-379).

Kolejne jego publikacje były związane z pracami prowadzonymi przez Sekcję Historii Włókiennictwa. Na XIV Powszechnym Zjeździe Historyków Polskich w Łodzi, który odbył się w dniach 7-10 września 1989 roku, wygłosił komunikat pod tytułem „Oddziaływanie procesów industrializacji na stan higieny i zdrowia społeczeństw miejskich. (Próba określenia pozytywnych i negatywnych następstw)”. Oprócz tego publikował artykuły w „Roczniku Łódzkim”, poświęcając większość swoich prac tematowi Łodzi oraz regionu.

W latach 1990–1997 Fijałek angażował się w działania Komitetu Historii Nauki i Techniki PAN w Warszawie. Był również członkiem Łódzkiego Towarzystwa Naukowego. Od lat 70. XX wieku współpracował z Zarządem Okręgu Polskiego Czerwonego Krzyża w Łodzi, a od 1989 roku z Rodziną Katyńską, co miało osobisty wymiar, ponieważ ojciec jego żony, Krystyny z domu Dybka, zginął w Charkowie.

Fijałek zajmował się także pracą redakcyjną; był częścią zespołu odpowiedzialnego za przygotowanie edycji „Źródeł do dziejów klasy robotniczej, przemysłu i miast w okręgu łódzkim w XIX wieku”. Ponadto współredagował I tom monografii „Łódź. Dzieje miasta, (do 1918 r.)”, którą wydano w latach 1980 oraz 1988, a także był członkiem komitetu redakcyjnego „Archiwum Historii Medycyny” oraz „Annales Academiae Medice Lodziensis”.

Ważniejsze prace naukowe

Jan Fijałek był autorem i współautorem 135 publikacji naukowych, wśród których znajdują się różnorodne książki oraz artykuły. Do jego kluczowych prac zalicza się:

• „Życie gospodarcze Łodzi w latach 1870–1918” (1973),
• „Pabianice i włość pabianicka w drugiej połowie XVII i w XVIII wieku” (1952),
• „Zdobycze socjalne i polityczne włókniarzy w XIX w. (do 1892 r.), [w:] Włókniarze łódzcy. Monografia (1966),
• „Przemysł włókienniczy na ziemiach polskich. Struktury i funkcje, [w:] Gospodarka przemysłowa i początki cywilizacji technicznej w rolniczych krajach Europy. Studia i materiały (1977),
• „Zagadnienia ochrony zdrowia robotników fabrycznych w Łodzi do 1914 r.,” „Rocznik Łódzki” 1977, t. XXII/XXV, s. 109-136,
• G. Missalowa i zespół: Jan Fijałek, B. Pełka, W. Puś, „Przemysł włókienniczy,” [w:] Uprzemysłowienie ziem polskich w XIX i XX wieku. Studia i materiały, red. I.Pietrzak-Pawłowska. Wrocław 1970, s. 219-276,
• „La structure les entreprises modernes de l’industrie textile en territoire polanais d partir de 1850 environ jusqu’a 1913 (Etude Comparativ),” „Studia Historiae Oeconomiae”, vol. 9 (1974), s. 197-222,
• „Przemysł włókienniczy w Łodzi,” [w:] Pamiętnik XIV Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Łodzi. Referaty-Komunikaty-sesje. Toruń 1993,
• „Formy i charakter „pomocy zdrowotnej“ w Łodzi dla Polaków w okresie okupacji hitlerowskiej,” „Rocznik Łódzki” („RŁ“), t. XVI/XIX 1972, s. 265-282,
• „Działalność lekarzy na rzecz społecznych form opieki zdrowotnej w Łodzi (do 1914 r.),” „Rocznik Łódzki” 1973, t. XVII/XX, s. 57—78,
• „Opieka zdrowotna w przemyśle polskim w XIX i XX wieku (do 1945 r.) na przykładzie Łodzi,” Łódź 1986, s. 146,
• „Położenie ludności,” [w:] Łódź. Dzieje miasta, red. R. Rosin, t. 1: do 1918 r., red. B. Baranowski, J. Fijałek, Łódź 1980, s. 306-358,
• „Opieka zdrowotna w Łodzi do roku 1945. Studium organizacyjno-historyczne,” Łódź 1990.

Prace te w znaczący sposób przyczyniły się do badań nad historią gospodarczą Łodzi oraz przemysłu włókienniczego w Polsce.

Odznaczenia i wyróżnienia

Jan Fijałek otrzymał szereg uznawanych nagród i odznaczeń, co świadczy o jego znaczącym wkładzie w zakres działalności publicznej oraz naukowej. Poniżej przedstawiamy zaszczytne wyróżnienia, które zdobył:

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski,
• Medal Komisji Edukacji Narodowej,
• Złoty Medal Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej,
• Medal za Zasługi dla Akademii Medycznej,
• Medal 50-lecia Głównej Komisji Badania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu – Instytutu Pamięci Narodowej.

---

Oceń: Jan Fijałek

---