Jerzy Pomianowski (pisarz)

---

Życiorys

Jerzy Pomianowski, jak się okazuje, był osobą o niezwykle bogatym dziedzictwie rodzinnym. Urodził się w zasymilowanej rodzinie żydowskiej, jako syn Stanisława Birnbauma (zm. 1959), technika zajmującego się włókiennictwem, oraz Janiny z domu Kliger (zm. 1960), nauczycielki języka polskiego. Dodatkowo, był wnukiem chazana i kompozytora Abrahama Bera Birnbauma (1865–1923), a także bratankiem znanej aktorki Heleny Gruszeckiej (1901–1982) i publicysty Mieczysława Birnbauma (1889–1940). Po II wojnie światowej rodzina Birnbaumów przyjęła nazwisko Pomianowski.

Debiut literacki miał miejsce w 1937 roku, kiedy to pisał pod pseudonimem Dyonizy Aczkolwiek w „Próbach”. Jego pierwsze fraszki oraz przekłady literackie były publikowane w „Szpilkach”. Dodatkowo, był felietonistą w piśmie „Młodzi idą”, które było organem Organizacji Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego OM TUR. W 1938 roku uzyskał maturę w Polskim Gimnazjum Społecznym w Łodzi, gdzie uczył go Mieczysław Jastrun, a w jego klasie znalazł się m.in. Jerzy Jochimek. Równocześnie rozpoczął studia filozoficzne na Uniwersytecie Warszawskim, uczęszczając na seminarium Tadeusza Kotarbińskiego.

W momencie wybuchu II wojny światowej Jerzy Pomianowski uciekł do radzieckiej strefy okupacyjnej, gdzie zastał się zwerbowany do pracy w kopalni w Donbasie. W roku 1941, po inwazji III Rzeszy na Związek Radziecki, wyjechał do Tadżykistanu i rozpoczął studia medyczne w Stalinabadzie, jednocześnie pracując w prosektorium. Po wojnie, w latach 1944–1946 był redaktorem PAP Polpress w Moskwie, a w tym okresie publikował również w „Nowych Widnokręgach”, które było organem Związku Patriotów Polskich. Po repatriacji do Polski w 1946 roku, wstąpił do Polskiej Partii Robotniczej. Jeszcze w tym samym roku udał się do ZSRR jako korespondent prasowy, kończąc studia w I Instytucie Medycznym w Moskwie w 1947 roku.

W latach 1947–1951 pełnił funkcję kierownika Samodzielnego Referatu Prasy i Propagandy Zdrowia w Ministerstwie Zdrowia u ministra Tadeusza Michejdy. Następnie, w latach 1951–1958, był kierownikiem działu teatralnego tygodnika „Nowa Kultura”, a także od 1953 do 1957 roku wykładał na Wydziale Dziennikarstwa Uniwersytetu Warszawskiego. Jego teksty można również znaleźć w tygodniku „Świat”. W latach 1958–1961 pełnił funkcję kierownika literackiego Teatru Narodowego pod dyrekcją Wilama Horzycy oraz Władysława Daszewskiego. W kolejnych latach, aż do 1968 roku, związany był z zespołem filmowym Syrena.

Lata emigracji

W 1969 roku, na fali antysemickiej kampanii, która miała miejsce po wydarzeniach marcowych, Pomianowski, pozbawiony pracy i możliwości publikacji, wyjechał do Włoch. Od 1969 do 1970 roku wykładał na Akademii Teatralnej (Accademia nazionale d’arte drammatica) w Rzymie. W latach 1971–1973 był stypendystą włoskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Rzymie, a od 1974 roku pełnił funkcję profesora nadzwyczajnego literatury polskiej na Uniwersytecie w Bari, Florencji i Pizie. Współpracował z francuskimi i włoskimi mediami, ponadto zajmował się doradztwem dla wydawnictwa E/O, które publikowało wiele polskich dzieł. Jerzy Pomianowski współpracował z paryską „Kulturą”, tłumacząc dla Instytutu Literackiego w Paryżu (pod pseudonimem Michał Kaniowski) prace rosyjskich dysydentów, w tym ich najważniejsze dzieła, takie jak Archipelag Gułag Andrieja Sacharowa i Aleksandra Sołżenicyna. Jego działalność translatorska obejmowała także tłumaczenie wielu klasyków literatury rosyjskiej oraz radzieckiej, takich jak Izaak Babel, Michaił Bułhakow, Antoni Czechow, Eugeniusz Szwarc, Lew Tołstoj, Anna Achmatowa, Osipa Mandelsztama oraz Leonida Martynowa, a także z języka niemieckiego m.in. Ericha Kästnera, Klabunda i Ericha Mühsama.

Powrót do Polski

W 1994 roku Jerzy Pomianowski powrócił do Polski, zaczynając współpracę z „Tygodnikiem Powszechnym”, „Gazetą Wyborczą” oraz „Rzeczpospolitą”. Z inspiracji Jerzego Giedroycia, w 1999 roku założył i redagował miesięcznik „Nowaja Polsza”, a jego sekretarką była Sylwia Frołow. Był członkiem Związku Pisarzy Polskich, Stowarzyszenia Pisarzy Polskich oraz Polskiego PEN-Clubu, od 1999 roku pełnił również funkcję w Zarządzie. Dodatkowo, był jednym z założycieli i prezesem Unii Polskich Pisarzy Medyków w latach 1967–1969.

Jerzy Pomianowski był dwukrotnie żonaty: z Anną Rembacz oraz Aleksandrą Kurczab. Przez długi czas mieszkał w Krakowie oraz Warszawie. Ostatecznie zmarł w Krakowie, a jego ciało spoczywa 10 stycznia 2017 roku w Alei Zasłużonych na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera G-tuje-29).

Twórczość

Proza

Jerzy Pomianowski, znany polski pisarz, pozostawił po sobie bogaty dorobek literacki. Jego twórczość obejmuje wiele różnych gatunków, w tym komedie oraz powieści. Wśród jego najważniejszych dzieł znajdziemy:

• Faryzeusze i grzesznik (komedia; wspólnie z M. Woliną; Czytelnik 1950),
• Z widowni. Seria I (szkice teatralne; Czytelnik 1953, 1955),
• Koniec i początek (powieść; Wyd. Ministerstwa Obrony Narodowej 1955, 1958, 1961, 1965),
• Więcej kurażu. Z widowni. Seria II (szkice teatralne; Czytelnik 1956),
• Sezon w czyśćcu. Z widowni. Seria III (szkice teatralne; Czytelnik 1960),
• Antrakt. Z widowni. Seria IV (szkice teatralne; Wyd. Artystyczne i Filmowe 1963),
• Doktor Antoni Czechow przyjmuje: widowisko komediowe (Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1965),
• Babel (una monografia, La nuova Italia, Firenze 1973),
• Guida alla moderna letteratura polacca: con annessa Antologia di poeti polacchi contemporanei (przekład Paolo Statuti; Roma, Bulzoni 1973),
• Msza za miasto Arras (Messa per la citta di Arras) A. Szczypiorski (opracowanie J. Pomianowski, tł. Claudio Madonina, Europa Orientalis, 1983),
• Zeznanie (pod ps. Michał Kaniowski; Warszawa: Res Publica, 1989),
• Sodoma i Odessa: wariacje, domysły i piosenki na temat opowiadań odeskich (Czytelnik 1993, ISBN 83-07-02177-4),
• Biegun magnetyczny (eseje; Warszawa: Krąg 1995),
• Ruski miesiąc z hakiem (Wyd. Dolnośląskie 1997, ISBN 83-7023-582-4),
• Na wschód od Zachodu: jak być z Rosją? (Rosner & Wspólnicy 2004, ISBN 83-89217-58-9),
• Wybór wrażeń (Wyd. UMCS 2006),
• K Boctoky ot Zapada oczerki (Moskwa, Wyd. MIG 2006).

Przekłady

Pisarskie talenty Pomianowskiego przejawiały się również w jego działalności translatorskiej, gdzie przetłumaczył wiele znanych dzieł. Do jego realizacji należą:

• Płody edukacji L. Tołstoja (Reż. W. Krzemiński, Teatr im. J. Słowackiego, Kraków, 1952),
• Żywy trup L. Tołstoja (Reż. A. Gąssowski, Teatry Dramatyczne, Teatr Polski, Poznań, 1954),
• Człowiek i cień E. Szwarc (Reż. A. Witkowski, Teatry Dramatyczne, Teatr Polski, Wrocław, 1959),
• Baśń o zmarnowanym czasie E. Szwarc (Reż. W. Dobromilski, Teatr Lalek „Pleciuga”, Szczecin, 1963),
• Dwa klony E. Szwarc (Reż. J. Ziemińska, Teatr Ziemi Krakowskiej im. L. Solskiego, Tarnów, 1963),
• Zmierzch I. Babla (Reż. B. Korzeniewski, Teatr Ateneum im. S. Jaracza, Warszawa, 1967),
• O szkodliwości palenia tytoniu A. Czechow (Reż. J. Antczak, Teatr Telewizji, 1971),
• Potęga ciemnoty L. Tołstoja (Reż. E. Axer, Teatr Współczesny, Warszawa, 1971),
• Szkarłatna wyspa M. Bułhakow (Wydawnictwo Krąg, Warszawa 1981),
• Przed sklepem jubilera (La botega dell’orefice) Karol Wojtyła (Tł. wspólnie z Aleksandrą Kurczab, Citta del Vaticano: Libr. Ed. Vaticana, 1986),
• Archipelag GUŁag. 1918-1956. Próba analizy literackiej (Tł. pod ps. Michał Kaniowski; wstęp: H. Boell, Przedr. z wyd.: Paryż: Instytut Literacki 1983; pierwsze pełne wyd. krajowe, Warszawa: Wydawnictwo „PoMOST” 1988),
• Historia jednego konia I. Babla (Wybór: Z. Fedecki; Warszawa: Czytelnik, 1988),
• Straszna noc i inne opowiadania A. Czechow (Wybór i wstęp René Śliwowski, tł.: Irena Bajkowska, J. Brzechwa, M. Dąbrowska, N. Gałczyńska, J. Iwaszkiewicz, Z. Kaczorowska, M. Mongirdowa, J. Pomianowski, A. Wat, J. Wyszomirski; Warszawa: Książka i Wiedza, 1989),
• Dziennik 1920 I. Babla (Warszawa: Czytelnik, 1990),
• Pietruszka według anonima rosyjskiego (Sztuka teatralna, adapt. Wł. Fełenczak, Reż. Wiesław Cichy, Teatr Lalki i Aktora im. A. Smolki, Opole 1991),
• Sodoma i Odessa Wariacje, domysły i piosenki na temat „Opowiadań odeskich” Izaaka Babla (Sodoma e Odessa. Variazioni drammatiche su un tema di Isaak Babael, tł. Riccardo Landau, P. Statuti, Firenze: Giuntina, 1992) – wydanie polskie: Warszawa, Czytelnik, 1993,
• O szkodliwości tytoniu A. Czechow (Sztuka teatralna, reż. T. Zygadło, 1993),
• Molier, czyli zmowa świętoszków M. Bułhakow (Sztuka teatralna, reż. M. Wojtyszko, 1993),
• Szkarłatna wyspa Utwory dramatyczne M. Bułhakow (Tł.: W. Dąbrowski, I. Lewandowska, A. Mandalian, A. Minkowski, J. Pomianowski, E. Rojewska-Olejarczuk; Warszawa: Muza, 1994),
• Czarnym słońcem oślepiony: Wiersze O. Mandelsztam (Wybór i wstęp Z. Jerzyna, tł.: S. Barańczak, Gina Gieysztor, Paweł Hertz, Mieczysław Jastrun, Kazimierz Andrzej Jaworski, Maria Leśniewska, Andrzej Mandalian, Artur Międzyrzecki, Seweryn Pollak, Jerzy Pomianowski, Jarosław Rymkiewicz, Włodzimierz Słobodnik, Wiktor Woroszylski, Bohdan Zadura; Warszawa: Wydawnictwo Bohdana Wrocławskiego, 1994),
• Opowieści ucieszne opowiadania A. Czechow (Warszawa: Rytm, 1994),
• Portret własny: opowiadania I. Babla René Śliwowski (Wyd. Pomorze, Bydgoszcz, 1994),
• Kontrabanda Wybór przekładów wierszem poezji rosyjskiej (Kraków: Oficyna Literacka, 1995),
• Krąg pierwszy A. Sołżenicyn (Tł. pod ps. Michał Kaniowski, Warszawa: Czytelnik, 1996),
• Królowa matka M. Santanelli (Sztuka teatralna, reż. A. Glińska, Krakowski Teatr Scena STU, Kraków, 1997),
• Klonowi bracia E. Szwarc (reż. Jacek Popławski, Śląski Teatr Lalki i Aktora „Ateneum”, Katowice, 2008).

Scenariusze filmowe

Oprócz literackiej twórczości, Jerzy Pomianowski był również autorem scenariuszy filmowych:

• Godziny nadziei (1955),
• Wiano (scenariusz, dialogi; 1963),
• Szkice warszawskie (1969).

Ordery i odznaczenia

Jerzy Pomianowski, znany pisarz, posiada liczne odznaczenia, które świadczą o jego wkładzie w kulturę i literaturę w Polsce.

• Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski, przyznany 11 listopada 2005 roku,
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, otrzymany 4 lutego 1998 roku,
• Medal 10-lecia Polski Ludowej, przyznany 19 stycznia 1955 roku,
• Odznaka honorowa „Zasłużony dla Kultury Polskiej”, nadana w 1989 roku,
• Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”, przyznany 13 stycznia 2006 roku,
• Medal „Zasłużony dla Tolerancji”, nadany w 2003 roku.

Nagrody

Jerzy Pomianowski, znany pisarz i tłumacz, zdobył wiele prestiżowych nagród w swojej karierze, co świadczy o jego wybitnych osiągnięciach w dziedzinie literatury oraz sztuki. Do najważniejszych wyróżnień, które otrzymał, należy:

• nagroda państwowa II stopnia za realizację (autor scenariusza) filmu Godziny nadziei w 1955 roku,
• nagroda ministra kultury i sztuki za przygotowanie i wystawienie sztuki Mikołaja Pogodina Kremlowskie kuranty w 1962 roku,
• nagroda za literackie i sceniczne walory przekładu sztuki E. Szwarca Nagi król, która została wystawiona w Teatrze im. Stefana Jaracza Olsztyn-Elbląg w 1963 roku,
• nagroda ZAiKS-u dla tłumaczy literatury polskiej za granicą oraz literatur obcych na język polski w 1988 roku,
• nagroda Literatury na Świecie za najlepsze przekłady opublikowane w 1990 roku,
• nagroda Polskiego PEN-Clubu za wybitne osiągnięcia w dziedzinie przekładu w 1990 roku,
• nagrody Stowarzyszenia Pisarzy Polskich w 1994 roku,
• nagrody im. Juliusza Mieroszewskiego w 1997 roku,
• nagroda Ambasady Polskiej w Moskwie za szczególne zasługi w budowaniu zaufania między społeczeństwami obu krajów w 2001 roku,
• nagrody Przeglądu Wschodniego im. Aleksandra Gieysztora w 2004 roku,
• nagroda „Rzeczpospolitej” im. Dariusza Fikusa za wieloletnie działania na rzecz dialogu między Polakami a Rosjanami w 2005 roku,
• nagrody im. Jerzego Giedroycia w 2006 roku.

Te nagrody podkreślają jego wpływ na kulturę i literaturę, a także jego rolę w międzynarodowym dialogu literackim.

---

Oceń: Jerzy Pomianowski (pisarz)

---