Elektrownia Towarzystwa Wyrobów Bawełnianych Karola W. Scheiblera

---

Historia

Elektrownia, będąca kluczową częścią zakładu wykończalni Towarzystwa Akcyjnego Manufaktur Bawełnianych Karola Scheiblera, miała swoje początki w ówczesnych realiach industrialnych. Wcześniej, bo już od 1877 roku, na tym terenie działał bielnik oraz farbiarnia, co stworzyło solidną podstawę dla przyszłej działalności elektrowni. Z biegiem lat zakład poszerzał swój zakres działalności o drukarnię, drapalnię, magiel, a także magazyny oraz inne obiekty. Powstanie elektrowni miało miejsce na placu, gdzie wcześniej znajdowały się drewniane szopy, ulokowane pomiędzy wieżą ciśnień a maglami.

Decyzja o budowie elektroenergetycznego obiektu była podyktowana strategią Karola Scheiblera II, który dążył do uniezależnienia zakładu od zewnętrznych źródeł energii oraz samofinansowania produkcji. Zaistniała potrzeba wprowadzenia silników elektrycznych, których celem było zasilanie zakładowych maszyn. Dlatego elektrownia została wyposażona w dwa turbogeneratory o mocy wynoszącej 4 tys. KM.

W 1908 roku do zaprojektowania obiektu został zatrudniony łotewski architekt, Alfred Firscha. Budowę wykonała lokalna firma budowlana Nestler i Ferrenbach, natomiast montaż maszyn zrealizowała Zgorzelecka Fabryka Maszyn – Görlitzen Maschinenbau oraz berlińska firma Simens – Schuckert. Proces budowy wymagał jednoczesnego montażu zarówno ścian, jak i maszyn, a budynek został ukończony w 1910 roku, chociaż ostatnie prace finalizowano dopiero w 1914 roku.

W 1919 r. przeprowadzono niewielkie zmiany, podczas których rozbudowano aneks północny, tworząc łącznik pomiędzy kominem a kotłownią. W tej części powstała także stacja pomp oraz zmiękczalnia wody. Po II wojnie światowej elektrownia dostarczała energię dla Łódzkich Zakładów Przemysłu Bawełnianego im. Obrońców Pokoju „Uniontex”. Przez następne lata, aż do lat 50. XX wieku, obiekt przechodził kolejne modernizacje w celu zwiększenia wydajności produkcji, w tym powstał nowy budynek zawierający podajniki węgla do kotłów.

W latach 60. wprowadzono zmiany w dostępie do budynku, łącząc go z nowym pomieszczeniem dla kondensatorów. Ostatecznie, w 2003 roku, elektrownia została wyłączona z eksploatacji, niemniej jednak do 2006 roku działała w niej ścianka wspinaczkowa. W 2014 roku zdemontowano przybudówkę, a w 2016 roku rozebrano eskaladę oraz bunkrownię. Zainteresowanie obiektem wzrosło w 2019 roku, kiedy to rozpoczęła się rewitalizacja na potrzeby osiedla Fuzja, budowanego przez Echo Investment. Prace obejmowały odrestaurowanie elewacji, odbudowę zniszczonych fragmentów oraz odtworzenie witraży. Kluczowe detale architektoniczne, w tym komin, zostały przywrócone do pierwotnego stanu, a zachowane elementy elewacji wypełniono cegłą klinkierową.

Architektura

Obiekt wyróżnia się stylistyką secesyjną, której elementy można odnaleźć także w wykończeniu wnętrz. Architekt zrezygnował z tradycyjnych, dominujących w ówczesnej architekturze fabryk, stylów neorenesansowego i neobarokowego, na rzecz nowoczesnego podejścia. Budynek składa się z dwóch zasadniczych części: maszynowni oraz kotłowni, do których przylega niska wieża. Szkielet budynku częściowo pokryto szkłem, zaś w pozostałych częściach wykorzystano otynkowaną cegłę. W elementach elewacji można dostrzec arkadowe fryzy z czerwonej cegły klinkierowej.

Wnętrza

Klatki schodowe wykończono kaflami w kolorze indygo, wzbogacono je motywami roślinnymi oraz efektownymi, kutymi balustradami. Pierwotnie klatki schodowe pokrywał czerwony dywan, przymocowany przy pomocy mosiężnych prętów. Hala główna budynku również zachwyca kaflami w intensywnym odcieniu żółci indyjskiej, w której posadzka zdobiona była czarno-białymi płytkami z motywem ślimacznic. Cennym elementem pozostają także jeszcze funkcjonujące maszyny, w tym turbina firmy AEG z 1935 roku.

Elektrownia Scheiblera w kulturze

Elektrownia Towarzystwa Wyrobów Bawełnianych Karola W. Scheiblera zyskała znaczącą rolę w polskiej kulturze, a jej różnorodne wykorzystanie w filmach i teledyskach pokazuje, jak architektura przemysłowa może inspirować sztukę i media.

• w filmie „Kawalerskie życie na obczyźnie” zdjęcia kręcono na klatce schodowej elektrowni, która została przedstawiona jako niemiecki dom publiczny,
• w filmie „Dom” podest maszynowni posłużył jako recepcja zajazdu w Alabamie,
• w serialu „Londyńczycy 2” elektrownia zagrała w roli łódzkiej fabryki,
• w elektrowni zrealizowano również teledysk do piosenki „Elita” zespołu Buldog.

Obiekty przemysłowe, takie jak elektrownia Scheiblera, stanowią interesującą przestrzeń dla twórców, którzy potrafią wykorzystać ich unikalny klimat do kreowania różnorodnych narracji i obrazów w popularnej kulturze.

---

Oceń: Elektrownia Towarzystwa Wyrobów Bawełnianych Karola W. Scheiblera

---