Fabryka braci Stolarow w Łodzi

Budynki przemysłowe i magazynowe

Fabryka Wyrobów Bawełnianych Braci Stolarow to imponujący kompleks zabytkowych obiektów pofabrycznych, zlokalizowany w Łodzi przy ulicy Rzgowskiej 26/28, w dzielnicy Górna, w ramach administracyjnego osiedla Górniak. Historia tego miejsca sięga połowy XIX wieku, kiedy to zostało założone przez Saksończyka Ludwika Hüffera.

Wkrótce potem kompleks został przejęty i znacznie rozbudowany przez rosyjską rodzinę Stolarowych. Fabryka ta stała się największym przedsiębiorstwem w Łodzi, które było w rękach rosyjskiego rodu, co znacząco wpłynęło na rozwój przemysłu bawełnianego w regionie.

Historia

Okres Hüffera

W drugiej połowie XIX wieku, na terenie Dąbrowy, gdzie obecnie znajdują się zakłady przemysłowe usytuowane przy skrzyżowaniu ulic Rzgowskiej oraz Dąbrowskiego, zainwestował Ludwik Hüffer, członek znanej niemieckiej rodziny przedsiębiorców. Nabył on działkę o powierzchni 4 mórg, a jego rodzina angażowała się także w inne przedsięwzięcia w Łodzi oraz Zgierzu. Zgodnie z informacjami z 1888 roku, wartość maszyn i sprzętu zainstalowanych w fabryce wyniosła 65,3 tys. rubli. Jednakże stan finansowy zakładu był niezadowalający, ponieważ zobowiązania dłużne przekraczały możliwości kapitałowe. W roku 1888, Hüffer postanowił zakończyć swoje interesy w Królestwie Polskim.

Okres Stolarowych

Jednym z kluczowych wierzycieli fabryki Ludwika Hüffera była renomowana firma handlowa W. Stolarow z Moskwy, której długi sięgały 210 tys. rubli, a inne zobowiązania hipoteczne wyniosły dodatkowe 190 tys. rubli. W 1888 roku, nowym właścicielem fabryki został Włodzimierz Stolarow, syn swojego imiennika. Włodzimierz postanowił zakupić maszyny i urządzenia zakładu Hüffera za 65 tys. rubli, a także zainwestować znaczne sumy w rozwój i modernizację swojej firmy bawełnianej, co zostało sprzyjane korzystną sytuacją gospodarczą w latach 1893–1899. Udało mu się również spłacić większość przejętych długów.

Fabryka obejmowała różnorodne nieruchomości o powierzchni powyżej 5,5 ha. W posiadaniu rodziny Stolarowych znajdował się również ogród zlokalizowany na wschód od zakładu, a także kilka działek przy ulicy Dąbrowskiego. W 1896 roku, Stolarow dokonał zakupu części folwarku Smulsko, który następnie przekazał władzom dla potrzeb mieszkańców wsi. Do wybuchu I wojny światowej, przedsiębiorstwo Stolarowych prężnie się rozwijało, stając się kompletnym zakładem bawełnianym, zajmującym się wszystkimi etapami produkcji. W końcówce lat 90-tych XIX wieku, powstały nowe obiekty przędzalnicze i znaczne inwestycje zrealizowane zostały w czasie rewolucji 1905–1907 i w latach późniejszych.

W owej epoce powstał duży kompleks tkalni mechanicznej w latach 1905–1906, z dodatkowym rozbudowaniem w 1906 i 1910 roku. Przy tkalni zbudowany został również oddział przygotowawczy. Na jego potrzeby założono nową kotłownię oraz maszynownię. Z kolei od 1908 roku uruchomiono działy wykończalnicze, a cała infrastruktura inwestycyjna wzbogaconą o magazyny, łaźnię, stolarnie oraz różnorodne warsztaty mechaniczne. Następnie powstało wiele mieszkań dla pracowników fabryki, w tym okazały budynek przy ul. Rzgowskiej 26/28, w którym mieszkała wyższa kadra zarządzająca oraz rodzina Stolarowych, gdy przebywali w Łodzi.

Zakłady przemysłowe Stolarowych wyróżniały się nowoczesnym wyposażeniem, zatrudniającym setki pracowników. Oprócz tego, stworzono instytucje socjalne, które wspierały pracowników firmy. Przy fabryce działała szkoła dla dzieci robotników, apteka, ambulatorium oraz kasa chorych. Dodatkowo, dla pracowników zatrudniono lekarza fabrycznego, a także istniał program wsparcia dla osób w trudnej sytuacji finansowej, który obejmował m.in. opłacenie kilku miejsc w szpitalu Czerwonego Krzyża dla ich potrzebujących.

W czasie I wojny światowej, rodzina Stolarowych była w Moskwie, gdzie zabezpieczała swój majątek w Rosji. Straty, które poniosła firma W. Stolarow, sięgnęły do 1,88 mln rubli, z których niewielką część udało się odzyskać do końca wojny. Stolarowowie, jako obywateli państwa rosyjskiego z rosyjskim pochodzeniem, zostali objęci zarządem państwowym po dekrecie z 16 grudnia 1918 roku, a zarządcą mianowano inż. Leona Grohmana, przedstawiciela znanej łódzkiej rodziny przemysłowców. Produkcja w zakładach Stolarowa wznowiona została w październiku 1919 roku, a za zgodą władz ministerialnych wzięto liczne kredyty i inne zobowiązania.

Dnia 26 lutego 1923 roku, zniesiono zarząd państwowy nad zakładami przy ul. Rzgowskiej 26/28, co doprowadziło do odzyskania przez rodzinę Stolarowych pełnej kontroli nad przedsiębiorstwem. Jedynym właścicielem stał się Aleksander Stolarow, syn Włodzimierza. W latach 1923–1925 do firmy dołączył Edward Hüffer, który wniósł wkład finansowy w wysokości 5,789%. W wyniku tych zmian, w 1925 roku zmieniono nazwę zakładu na W. Stolarow i S-ka. Fabryka Wyrobów Bawełnianych.

W latach 20. XX wieku fabryka przeszła modernizację, a oddziały wykończalnicze zostały rozbudowane. Z danych z 1927 roku wynika, że firma dysponowała około 18 tys. wrzecion oraz 500 krosnami mechanicznymi, a także całym zespołem oddziałów wykończalniczych zajmujących się produkcją różnorodnych gatunków przędzy oraz tkanin bawełnianych.

Dnia 30 sierpnia 1928 roku Sąd Okręgowy w Łodzi ogłosił odroczenie wypłat i nadzór sądowy nad firmą na okres trzech miesięcy, który później przedłużono do 28 maja 1929 roku. Pomimo trudności, rodzina Stolarowych podjęła różnorodne kroki mające na celu ocalenie przedsiębiorstwa przed upadkiem. W 1925 roku uzyskano kredyt na kwotę 134 tys. dolarów od Towarzystwa Kredytowego Przemysłu Polskiego.

Na przełomie lat 20. i 30. XX wieku zakłady zostały wydzierżawione przez firmę Adolfa Horaka z Rudy Pabianickiej, a długi wobec Skarbu Państwa w wysokości 84 tys. zł zostały zapisane jako kaucja hipoteczna. Analogicznie, na początku 1934 roku, przedsiębiorstwo zostało wydzierżawione na rok Rafałowi A. Winterowi, współwłaścicielowi znanej firmy bankowej Najda, Bracia Winter i Weiss. Przed wybuchem II wojny światowej, Rafał A. Winter prowadził tylko przędzalnię, podczas gdy tkalnia była wynajmowana przez kilka mniejszych firm.

Przed rokiem 1939, w przedsiębiorstwie W. Stolarow i S-ka, decydującymi właścicielami byli synowie Aleksandra: Włodzimierz, Jerzy oraz Maksymilian, jak również spadkobiercy Edwarda Hüffera – syn Herbert oraz córka Irmgarda Chełmicka.

Okres upaństwowienia

W trakcie II wojny światowej, zakład działał pod nazwą W. Stolarow & Co. Baumwoll – Spinnerei – Weberei und Appretur, prowadząc działalność na rachunek właścicieli.

Po 1989 roku

Między obiektami byłej szkoły a resztą kompleksu fabrycznego przebiegała dawna granica Łodzi. Po wojnie, w budynku tym mieściła się szkoła podstawowa, a później urząd pracy. Kolejnymi właścicielami byli firma Komfort, która nabyła budynek od gminy, a następnie prywatna osoba, która w 2001 roku planowała przekształcenie fabryki w biura. Dziś w tym dawanym kompleksie fabrycznym znajdują się hurtownie oraz punkty handlowo-usługowe. Dawny zbiornik wodny nie istnieje, ponieważ został zasypany. Szkoła znajdująca się w narożniku ulic Dąbrowskiego i Rzgowskiej przeszła w latach 2006–2008 gruntowną rewitalizację i stała się siedzibą łódzkiej firmy Monnari, która produkuje odzież damską. Zachowały się jedynie dwie ściany oryginalnego budynku, ponieważ pozostała część była w złym stanie technicznym. Nowa struktura budynku składa się z dwóch części: na parterze i pierwszym piętrze można dostrzec nienaruszoną ceglaną fasadę, natomiast na drugim piętrze umieszczono szklaną nadbudowę. Pięć kondygnacji skrzydła wzdłuż ulicy Dąbrowskiego zostało zbudowanych od podstaw z murowanymi filarami, a u góry z zaawansowaną, niebieską szklaną elewacją. Wejście do budynku znajduje się na rogu skrzyżowania, a tam budowla ma nową, szklaną falę. Projekt rewitalizacji tego obszaru wykonała Ewa Ałaszewska z pracowni architektonicznej Apaga.

Od drugiej połowy 2008 roku, w budynku dawnej szkoły, mieściły się między innymi placówki Alior Bank, Deutsche Bank, Polbank oraz Raiffeisen Bank. W części biurowej, od maja 2011 roku, znajduje się również siedziba łódzkiej spółki MakoLab S.A.

W pobliżu

W okolicach Fabryki braci Stolarow w Łodzi znajduje się wiele interesujących miejsc, które warto odwiedzić. Oto niektóre z nich:

Każde z tych miejsc oferuje unikalne doświadczenia i atrakcje, które przyciągają zarówno mieszkańców, jak i turystów.

Przypisy

  1. Aleksandra Hac, Firma Monnari za rok w nowej siedzibie, Gazeta Wyborcza, 27.07.2006 r.
  2. Ryszard Bonisławski i Joanna Podolska, Spacerownik: Górna i nie tylko..., Gazeta Wyborcza Łódź.
  3. Kazimierz Badziak, Na linii Łódź-Moskwa; Stolarowowie – łódzcy przedsiębiorcy pochodzenia rosyjskiego.
  4. Reklama firmy w: Jubiläumschrift der „Lodzer Zeitung”, 1863–1912. Łódź 1913, s. 160.

Oceń: Fabryka braci Stolarow w Łodzi

★★★★★
Średnia ocena:4.73 Liczba ocen:10