Aleksander Bardini

---

Życiorys

Aleksander Bardini przyszedł na świat w Łodzi w rodzinie żydowskiej, będąc synem Józefa Bardyniego i Marii z domu Grad. Jego ojciec, kucharz z zawodu, prowadził wraz z żoną jadłodajnię, zlokalizowaną przy ulicy Zielonej 6, w budynku, który znajdował się niedaleko popularnego w Łodzi Plac Norberta Barlickiego. Według dokumentów z lat 1937–1939, Józef Bardyni określał to miejsce jako „restaurację”, co zapewniało biznesowi stały zysk.

Jako młody chłopak, występował w kwartecie smyczkowym, grając na skrzypcach, a jego artystyczne zdolności przejawiały się również w kabarecie „Ararat”, który organizował spektakle w języku jidysz. Uczestniczył także w Żydowskim Towarzystwie Literacko-Muzycznym „Hazomir” w Łodzi. W latach 1932–1935 podjął studia aktorskie, a w latach 1936–1939 reżyserię w Państwowym Instytucie Teatralnym w Warszawie, gdzie kształcił się pod okiem wybitnych mistrzów, takich jak Leon Schiller i Aleksander Zelwerowicz. Zmieniając dotychczasowe nazwisko z Bardyni na Bardini, zarejestrował się w 1932 roku w instytucie.

Przed wybuchem II wojny światowej, Bardini pracował w Teatrze Polskim w Warszawie. Obie okupacje, zarówno sowiecka jak i niemiecka, spędził we Lwowie. Od września 1939 do czerwca 1941 tego roku, pełnił rolę aktora oraz reżysera w Polskim Teatrze Dramatycznym we Lwowie. Po inwazji niemieckiej, został przesiedlony do getta lwowskiego, jednak po ucieczce udało mu się schronić w prywatnym mieszkaniu. Po wojnie, gdy Lwów został ponownie zajęty przez wojska radzieckie w lipcu 1944, wrócił do pracy teatralnej. W 1945 roku, wraz ze swoim zespołem, przeniósł się do Katowic, gdzie miały miejsce jego pierwsze znaczące realizacje, takie jak Dom otwarty autorstwa Michała Bałuckiego.

W kwietniu 1945 roku poślubił Julię Aftanasową, a 9 sierpnia tego samego roku w Lwowie urodziła się jego córka Maria, pieszczotliwie nazywana Maliną. Wyjechał z Polski w 1946 roku po pogromie kieleckim i do listopada 1948 roku przebywał w Monachium, gdzie działał jako reżyser oraz kierownik artystyczny Żydowskiego Teatru Artystycznego. Następnie osiedlił się w Montrealu, gdzie pracował w branży kuśnierskiej oraz krótko w fabryce lamp.

Powrócił do Polski 1 marca 1950 roku, nawiązując współpracę z warszawskimi teatrami, takimi jak Wielki i Polski. W jego dorobku znalazły się realizacje takich klasyków, jak Intryga i miłość Fryderyka Schillera oraz Balladyna Juliusza Słowackiego. Jednym z ważnych wydarzeń artystycznych była inscenizacja Dziadów Adama Mickiewicza w 1955 roku. W latach 1956-1958 zorganizował też program telewizyjny TVP, obejmując funkcję naczelnego reżysera.

W latach 1958–1960 pełnił rolę dyrektora Teatru Ateneum i był wykładowcą w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie, gdzie pracował jako profesor od 1953 roku. W latach 70. jego działalność obejmowała popularne programy telewizyjne dla amatorskich artystów w ramach bloku programowego Studio 2. Dodatkowo nauczał w Uniwersytecie w Georgii oraz Szkole Muzyczno-Dramatycznej w Sztokholmie.

Po siedmiu latach w Teatrze Polskim, objął stanowisko kierownika artystycznego Teatru im. Stefana Jaracza w Łodzi oraz został dyrektorem naczelnym i artystycznym Teatru Ateneum w Warszawie. Współpracował także z Teatrem Współczesnym w Warszawie oraz gościnnie reżyserował w Teatrze Starym w Krakowie.

W końcu lat 70. zdecydował się zakończyć działalność reżyserską oraz pracę ze studentami. Współpracował z Polskim Ośrodkiem Międzynarodowego Instytutu Teatralnego ITI i brał udział jako juror w wrocławskim Przeglądzie Piosenki Aktorskiej. Jego reżyseria obejmowała takie tytuły jak: Balladyna, Henryk IV, Sen nocy letniej, Tango oraz Stara kobieta wysiaduje, a także dzieła Teatru Telewizji, w tym Profesja pani Warren (1971) i Trzy siostry (1974). W jego dorobku znalazły się również dramaty operowe, takie jak Borys Godunow, Otello, Halka, Straszny dwór. Każda produkcja zachwycała dzięki talentom artystów, w tym takich jak Andrzej Łapicki, Henryk Borowski, Bronisław Pawlik, Marek Walczewski, Piotr Fronczewski, Władysław Kowalski, Ewa Ziętek, Krystyna Janda, Joanna Szczepkowska.

Bardini był również utalentowanym aktorem, a krytycy szczególnie doceniali jego role Peachuma w Operze za trzy grosze oraz Giri w Karierze Artura Ui. Widzowie zapamiętali go z wielu ról filmowych, między innymi w Sprawie Gorgonowej, Krajobrazie po bitwie, Spirali i Dekalogu. Pojawiał się na ekranie w dziełach takich reżyserów jak Andrzej Wajda, Krzysztof Zanussi oraz Krzysztof Kieślowski. Oprócz tego realizował przedstawienia telewizyjne oraz uczył przyszłych aktorów i reżyserów m.in. w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej i Teatralnej w Łodzi.

W 1994 roku, z okazji 60-lecia działalności artystycznej i 80. urodzin, obchodził ważny jubileusz. Był także członkiem Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce.

Ostatnie dni Aleksandra Bardiniego miały miejsce w Warszawie, gdzie zmarł. Został pochowany w katakumbach na cmentarzu Powązkowskim (rząd 107-3).

Filmografia (wybór)

Filmografia Alexandera Bardiniego obejmuje szereg znaczących ról, które pozostawiły trwały ślad w polskiej kinematografii. Oto wybór najważniejszych z jego osiągnięć filmowych:

• 1938: Profesor Wilczur jako lekarz,
• 1962: Jutro premiera jako dyrektor teatru,
• 1962: Spóźnieni przechodnie jako dyrektor szkoły,
• 1963: Mansarda jako Struve,
• 1968: Zaliczenie jako profesor Karol Krajewski,
• 1969: Urząd jako adwokat Campilli,
• 1970: Krajobraz po bitwie jako profesor,
• 1971: Markheim jako antykwariusz,
• 1972: Ocalenie jako profesor,
• 1974: Zabójstwo w Catamount (Pittsville – Ein Safe voll Blut) jako właściciel stacji benzynowej,
• 1976: Polskie drogi jako naczelnik poczty,
• 1977: Sprawa Gorgonowej jako mecenas Maurycy Axer, obrońca Gorgonowej,
• 1978: Spirala jako ordynator,
• 1984: Bez końca jako mec. Labrador,
• 1984: Baryton jako Leon Stern,
• 1986: Utolsó kézirat, Az jako Mák,
• 1988: Dekalog II jako ordynator,
• 1988: Dekalog IV jako człowiek w windzie,
• 1988: Gdzieśkolwiek jest, jeśliś jest… jako profesor Steinberg,
• 1988: Dotknięci jako doktor Kazimierz Czerwiński,
• 1989: Ostatni dzwonek jako członek jury,
• 1990: Korczak jako Adam Czerniaków,
• 1991: Podwójne życie Weroniki (La Double vie de Véronique) jako dyrygent,
• 1991: Maria Curie (Marie Curie, une femme honorable) jako Charles Bouvard,
• 1992: Dotknięcie ręki (The Silent touch) jako profesor Kern,
• 1992: Kamienista dolina (La Valle di pietra),
• 1992: Beltenebros jako Bernal,
• 1993: Obcy musi fruwać jako widz na premierze,
• 1993: Trzy kolory. Biały jako notariusz,
• 1993: Żegnaj Ameryko! (Auf Wiedersehen Amerika) jako pastor Ladislaus,
• 1994: Komisarz Rex (pilot serialu) jako profesor, przyjaciel Richarda Mosera.

Ordery i odznaczenia

Aleksander Bardini był osobą wielce zasłużoną, co potwierdzają jego liczne odznaczenia i wyróżnienia. Jego osiągnięcia zostały docenione przez różne instytucje oraz władze państwowe.

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, przyznany 18 listopada 1993,
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, otrzymany w 1959,
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski,
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, nadany 15 lipca 1954,
• Medal 10-lecia Polski Ludowej, wręczony 19 stycznia 1955,
• Medal Komisji Edukacji Narodowej,
• Odznaka tytułu honorowego „Zasłużony Nauczyciel PRL”, przyznana w 1973.

Nagrody i wyróżnienia

Lista osiągnięć Aleksandra Bardiniego jest imponująca i różnorodna, odzwierciedlająca jego talent oraz wkład w polską sztukę i kulturę.

• Nagroda na I Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych za reżyserię sztuki „Próba sił” Jerzego Lutowskiego w 1951 roku,
• Nagroda Państwowa III stopnia przyznana w 1953 roku,
• Nagroda Państwowa II stopnia (zespołowa) za reżyserię sztuki Leona Kruczkowskiego „Juliusz i Ethel” w Teatrze Kameralnym w Warszawie w 1955 roku,
• „Złoty Szczupak” przyznany na Festiwalu TV w Olsztynie w 1977 roku,
• „Złoty Ekran” – wyróżnienie jako indywidualność telewizyjna w 1977 roku,
• Nagroda Przewodniczącego Komitetu do Spraw Radia i Telewizji I stopnia za cykl programów telewizyjnych, które propagowały kulturę słowa oraz muzyki wśród młodzieży w 1977 roku,
• Nagroda Miasta Stołecznego Warszawy w 1982 roku,
• „Wielki Splendor” – nagroda Teatru Polskiego Radia za wybitne kreacje radiowe w 1994 roku.

---

Oceń: Aleksander Bardini

---