Irena Chmielewska

---

Życiorys

Po zakończeniu edukacji w szkole realnej, Irena Chmielewska przeniosła się do Warszawy, aby kontynuować naukę w Prywatnym Gimnazjum i Liceum Anny Jakubowskiej. W 1922 roku rozpoczęła studia na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie obrała dwa kierunki: biologiczny oraz chemiczny. Po upływie siedmiu lat, obroniła pracę magisterską z zakresu filozofii na kierunku chemia i została asystentką profesora Wiktora Lampego w Zakładzie Chemii Organicznej Uniwersytetu Warszawskiego.

W 1933 roku z sukcesem obroniła swoją pracę magisterską zatytułowaną „Badania nad barwnikiem czerwonej kapusty – Brassica oleracea”, a po sześciu latach uzyskała habilitację. W okresie II wojny światowej prowadziła wykłady z chemii w ramach tajnych kompletów na Uniwersytecie Warszawskim, jednocześnie pracując w fabryce Klawego i Bacutilu, gdzie odpowiadała za produkcję preparatów organicznych. Po wojnie powróciła na uczelnię, zatrudniając się jako adiunkt w Zakładzie Chemii Organicznej.

W 1945 roku dołączyła do Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, a od 1946 przez następne pięć lat równocześnie pracowała w Instytucie Chemii Ogólnej. W 1949 roku rozpoczęła również zajęcia z biochemii dla przyszłych chemików i biologów. W 1951 roku objęła pozycję kierownika Zakładu Biochemii w Instytucie Farmaceutycznym, którą sprawowała przez dwa lata. Zainicjowała wówczas produkcję istotnych związków, takich jak witamina K, kwas lewulinowy, hydrolizat białkowy, oraz dikumarol. Za pierwszą polską produkcję hydrolizatu białkowego, zespół pod jej kierownictwem został uhonorowany nagrodą państwową obok jej nazwiska.

Badania Ireny Chmielewskiej koncentrowały się na metabolizmie aminokwasów oraz peptydów u zwierząt, jak również na metodach otrzymywania oraz właściwościach witamin i antywitamin K. Jej najważniejsze osiągnięcia naukowe obejmowały badania tautomeryczne piranów, podczas których wysunęła hipotezę dotyczącą roli metylochinonów w sprzężonym z oksydacyjną fosforylacją łańcuchowym przenoszeniu elektronów w układach biologicznych. W 1955 roku została profesorem nadzwyczajnym, a sześć lat później profesorem zwyczajnym.

Dzięki jej lewej działalności, w 1958 roku na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Warszawskiego utworzono Katedrę Biochemii, przekształconą w 1968 roku w Instytut Biochemii. Irena Chmielewska kierowała nim do przejścia w stan spoczynku w 1974 roku. Od 1964 roku była członkiem korespondentem Polskiej Akademii Nauk, a od 1971 roku członkiem rzeczywistym.

W okresie PRL-u Irena Chmielewska była przedmiotem cenzury. W 1977 roku jej nazwisko znalazło się na specjalnej liście osób objętych szczególną kontrolą. Cenzorskie zalecenia odnotowane przez Tomasza Strzyżewskiego w jego książce dotyczącej cenzury w PRL, zawierały adnotację: „Wszelkie próby popularyzowania w mediach osób wymienionych niżej należy sygnalizować kierownictwu GUKPPiW”. Cenzura zezwalała jedynie na publikacje dotyczące Chmielewskiej w prasie specjalistycznej i naukowej.

23 sierpnia 1980 roku Irena Chmielewska dołączyła do apelu 64 uczonych, pisarzy oraz publicystów, nawołując władze komunistyczne do podjęcia dialogu z robotnikami, którzy strajkowali wówczas na terenie kraju.

Główne osiągnięcia naukowe

W dorobku Ireny Chmielewskiej można odnaleźć wiele znaczących osiągnięć naukowych, które miały wpływ na rozwój medycyny i farmakologii. Przykładowo, w 1951 roku zainicjowała w Akademii Medycznej w Warszawie produkcję preparatu aminokwasowego, który znalazł zastosowanie w infuzjach dożylnych, co mogło przyczynić się do poprawy jakości leczenia pacjentów.

Kolejnym istotnym osiągnięciem jest rok 1958, kiedy to Irena Chmielewska opisała tautomerii pironowej dikumarolu, który jest znany jako antywitamina K. To odkrycie miało znaczenie w kontekście badań nad działaniem przeciwzakrzepowym i terapią chorób układu krążenia.

Odznaczenia

Irena Chmielewska otrzymała liczne wyróżnienia i odznaczenia, które doceniają jej wkład i osiągnięcia w dziedzinie edukacji oraz kultury. Wśród nich znajdują się:

• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski,
• Odznaka tytułu honorowego „Zasłużony Nauczyciel PRL”,
• Nagroda Fundacji im. A. Jurzykowskiego.

---

Oceń: Irena Chmielewska

---