Karl Dedecius

---

Życiorys

Karl Dedecius urodził się w Łodzi w rodzinie niemieckiej, której przodkowie przybyli do Polski z czeskich Sudetów oraz Szwabii. Po zakończeniu edukacji w łódzkim Gimnazjum im. Stefana Żeromskiego, w trakcie II wojny światowej, został zmobilizowany do Wehrmachtu w Frankfurcie nad Odrą. Latem 1942 roku można go było spotkać na froncie wschodnim, gdzie brał udział w walkach pod Stalingradem. Tam doznał ciężkich obrażeń, co doprowadziło do jego wzięcia do niewoli przez Armię Czerwoną, w której przebywał aż do roku 1950. W tym czasie nauczył się języka rosyjskiego.

Po opuszczeniu obozu, zamiast wrócić do rodzinnego miasta, postanowił przenieść się do swojej narzeczonej w Weimarze, wówczas w NRD. Dwa lata później, w 1952 roku, osiedlił się na stałe w Niemczech Zachodnich. Początkowo pracował jako agent ubezpieczeniowy w frankfurckim towarzystwie ubezpieczeniowym Allianz przez ponad dwadzieścia lat. W międzyczasie, hobbystycznie zajął się tłumaczeniem literatury. W 1959 roku jego twórczość ujrzała światło dzienne wraz z publikacją tomu „Lekcja ciszy”, zawierającego przekłady polskiej poezji. Jego tłumaczenie „Myśli nieuczesanych” Stanisława Jerzego Leca przyciągnęło szczególną uwagę, sprzedając się w rekordowym nakładzie ponad 300 tysięcy egzemplarzy.

W latach 80-tych, konkretnie w roku 1980, Karl Dedecius zainicjował działalność Deutsches Polen-Institut (Niemiecki Instytut Kultury Polskiej) w Darmstadt, gdzie pełnił funkcję pierwszego dyrektora aż do 1999 roku. Instytucja ta z par excellence zajmowała się popularyzacją polskiej literatury oraz budowaniem mostów między Polską a Niemcami. Umożliwił to poprzez publikację wielu antologii oraz indywidualnych tomów autorów. Dedecius był także edytorem 50-tomowej serii „Polnische Bibliothek” (Biblioteka Polska), która obejmowała polską literaturę od średniowiecza aż po czasy współczesne. Jego działalność translatorska obejmowała ponad 300 autorów, w tym takich wielkich pisarzy jak Mickiewicz, Miłosz, Szymborska, Różewicz, Lec, Herbert czy Wojtyła. Za największe osiągnięcie życiowe uważana jest 7-tomowa „Panorama der polnischen Literatur des 20. Jahrhunderts”, stanowiąca kompendium wiedzy o literaturze polskiej XX wieku.

W 1963 roku nawiązał silne relacje z rodziną, utrzymując zamknięte do tej pory więzi z ukochaną Łodzią. W dniu 19 listopada 2002 roku, po wyrażeniu swojej zgody, Karl Dedecius został patronem Publicznego Gimnazjum nr 43 w Łodzi. Od 2003 roku, w ramach wyróżnienia, polscy oraz niemieccy tłumacze literatury mogą być nagradzani Nagrodą imienia Karla Dedeciusa. Laureaci są wybierani przez specjalnie powołane polsko-niemieckie jury.

Dzieła

Karl Dedecius, znany jako wybitny tłumacz i badacz, nie tylko zajmował się przekładami cudzych utworów, lecz również stworzył szereg publikacji dotyczących stosunków polsko-niemieckich, literaturoznawstwa oraz teorii przekładu.

Wśród jego osiągnięć w języku polskim można wymienić:

• poradnik dla tłumaczy zatytułowany Notatnik tłumacza, będący syntetycznym przeglądem teorii przekładu w jej historycznym rozwoju,
• książkę Książka jako wola i wyobrażenie,
• publikację Polacy i Niemcy w Europie,
• wspomnienia pod tytułem Europejczyk z Łodzi,
• wybór esejów pt. Szkiełko tłumacza i oko poety, opracowany przez Andreasa Lawaty; wydany przez Universitas w Krakowie w 2013 roku.

Odznaczenia i nagrody

Ordery i medale

Karl Dedecius, znany jako wybitny tłumacz i krzewiciel kultury, otrzymał szereg odznaczeń, które odzwierciedlają jego znaczenie w obu krajach. W 1986 roku uhonorowano go Orderem Zasługi Hesji, będącym jednym z najważniejszych odznaczeń w Niemczech.

Kolejnym jego sukcesem był Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Zasługi Republiki Federalnej Niemiec, przyznany w 1994 roku, a następnie Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej w 1995 roku. Order Orła Białego, jeden z najwyższych polskich odznaczeń, otrzymał 3 maja 2003 roku. Dodatkowo, otrzymał również medal „Cordi Poloniae” od Konwentu Organizacji Polskich w Niemczech.

Nagrody i honorowe obywatelstwa

Dedecius ma na swoim koncie również liczne nagrody i honorowe obywatelstwa, które przyznano mu za wkład w kulturę i literaturę. W 1967 roku zdobył Nagrodę Deutsche Akademie für Sprache und Dichtung w Darmstadt, a rok później został nagrodzony Nagrodą Fundacji Jurzykowskiego w Nowym Jorku.

W 1970 roku otrzymał Dyplom Honorowy ZAiKS, a osiem lat później także Nagrodę ZAiKS. Warto również wspomnieć o Nagrodzie specjalnej Polskiej Fundacji Kultury, którą otrzymał w 1988 roku oraz Nagrodzie Pokojowej Księgarzy Niemieckich przyznanej w 1990 roku.

W 1992 roku został Honorowym Obywatelem Miasta Łodzi, a dwa lata później, w 1994 roku, otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Miasta Płocka. W 1996 roku uhonorowano go Nagrodą im. Samuela Lindego, a rok później Nagrodą im. Andreasa Gryphiusa.

W 1999 roku zdobył także I Nagrodę Uniwersytetu Viadrina we Frankfurcie nad Odrą, a w 2010 roku otrzymał Niemiecką Nagrodę Narodową.

Karl Dedecius był również wielokrotnie uhonorowany tytułami doktora honoris causa. Otrzymał go od Uniwersytetu Alberta Magnusa w Kolonii w 1976 roku, a także od Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w 1987 roku.

Ponadto, w 1990 roku decyzją Uniwersytetu Łódzkiego przyznano mu tytuł, a pięć lat później, w 1995 roku, uhonorowano go także przez Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. W 2000 roku tytuł ten otrzymał także Uniwersytet Jagielloński, a ostatni tytuł doktoratu honoris causa przyznał mu w 2011 roku Europejski Uniwersytet Viadrina we Frankfurcie nad Odrą.

---

Oceń: Karl Dedecius

---