Maria Wieruszewska

---

Życiorys i kariera zawodowa

Maria Wieruszewska przyszła na świat w Łodzi, jako córka bankowca Wacława Wieruszewskiego, który ukończył studia na Uniwersytecie Poznańskim, oraz Bronisławy z domu Kondrackiej. Ukończyła VII Liceum Ogólnokształcące im. Stefanii Sempołowskiej w Łodzi w 1960 roku. Wieruszewska, która od najmłodszych lat przejawiała zainteresowania humanistyczne, podjęła studia w Katedrze Etnografii na Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Łódzkiego, kierowanej przez prof. Kazimierę Zawistowicz-Adamską. W trakcie swoich studiów w latach 1964-1965 przewodniczyła Studenckiemu Kołu Etnografów i miała okazję uczestniczyć w wykładach wielu czołowych polskich humanistów, w tym prof. Antoniny Kłoskowskiej, Jana Lutyńskiego, Wacława Piotrowskiego oraz Jana Szczepańskiego.

W 1965 roku obroniła pracę magisterską, której temat brzmiał: „Obrzędy recepcyjne wieku dojrzałego w Bełchatowskiem”. Po ukończeniu studiów rozpoczęła pracę naukowo-dydaktyczną na Uniwersytecie Łódzkim, gdzie od października 1965 do grudnia 1971 roku piastowała różne stanowiska w Katedrze Etnografii, zaczynając jako asystent stażysta, a kończąc na adiunkcie. W tym czasie odbyła 9-miesięczny staż w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN, pod opieką dr. Franciszka Jakubczaka, gdzie badała aspekty dotyczące socjologii wsi, a także współpracowała z Zakładem Badań Rejonów Uprzemysłowionych PAN (ZBRU).

Na podstawie prowadzonej samodzielnie badań finansowanych przez ZBRU w powiecie Bełchatowskim, zmieniającym się z rolniczego na przemysłowo-rolniczy, przygotowała swoją rozprawę doktorską pt. „Sankcje systemu kontroli społecznej wobec życia rodziny wiejskiej na przykładzie badań dwóch wsi powiatu bełchatowskiego”, którą obroniła w 1970 roku. W 1979 roku uzyskała stopień dra habilitowanego nauk humanistycznych w zakresie etnografii na podstawie dorobku oraz rozprawy zatytułowanej „Przemiany społeczności wiejskiej Zaborów po 35 latach”.

W latach 1998-2013 związała się ponownie z Uniwersytetem Łódzkim, gdzie pełniła funkcję profesora w Katedrze Etnologii, która w 2005 roku przekształciła się w Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej. W tym okresie była aktywna w Interdyscyplinarnym Zespole Badania Wsi, gdzie m.in. recenzowała niektóre tomy wydawanego przez Zespół czasopisma „Zeszyty Wiejskie”. Po reorganizacji ZBRU oraz jego przekształceniu w Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Wieruszewska podjęła w nim pracę od grudnia 1971 roku.

W ciągu swojej kariery otrzymała stypendium Fundacji Kościuszkowskiej na Uniwersytecie Chicagowskim oraz pełniła różne kierownicze funkcje, w tym kierownika Zakładu Socjologii Wsi oraz zastępcy dyrektora ds. naukowych IRWiR PAN. Pełniła również rolę dyrektora Instytutu w latach 1991-1997, będąc pierwszym dyrektorem wybranym w demokratycznych wyborach.

Otrzymała także nominację na profesora nauk humanistycznych z rąk prezydenta RP w 1992 roku, a stopień naukowy profesora zwyczajnego uzyskała aktem mianowania w Polskiej Akademii Nauk w 2010 roku. Jej dorobek naukowy był również wykorzystywany przez Muzeum Etnograficzne i Archeologiczne w Łodzi, gdzie w 1998 roku opracowała merytorycznie katalog wystawy „Szare jak ziemia barwne jak pamięć”. W 2015 roku została członkiem Rady Naukowej Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN na kadencję 2015-2018.

Zainteresowania badawcze

Obszary naukowe, którymi się interesowała, obejmowały antropologię kultury, etnologię oraz socjologię wsi.

W swoich badaniach zwracała szczególną uwagę na zmiany w więziach społecznych zachodzące w środowiskach wiejskich. Analizowała problematykę norm współżycia w społeczności wiejskiej, która podlegała uwalnianiu od tradycyjnych wartości wskutek wpływów uprzemysłowienia.

Dodatkowo, podejmowała się tematyki społeczno-kulturowych uwarunkowań modernizacji zarówno w obszarze wsi, jak i rolnictwa. Zajmowała się także wpływem migracji międzynarodowych na zasoby i dynamikę społeczności wiejskich.

Członkostwo w organizacjach naukowych

Maria Wieruszewska aktywnie uczestniczy w życiu naukowym, będąc członkiem licznych organizacji, co podkreśla jej zaangażowanie w rozwój dyscyplin społecznych oraz etnologii.

• należy do Polskiego Towarzystwa Socjologicznego,
• była członkiem Komitetu Nauk Etnologicznych Polskiej Akademii Nauk w latach 1996-1998, 1999-2002 oraz 2003-2006,
• pełniła funkcję zastępcy sekretarza w Sekcji Etnografii Komitetu Nauk Socjologicznych PAN w okresie 1972-1974,
• jest członkiem Rady Prezydenckiej do Spraw Wsi i Rolnictwa,
• zajmuje stanowisko przewodniczącej Rady Muzealnej Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi.

Dzięki swojemu doświadczeniu, Maria Wieruszewska przyczynia się do rozwoju nauk społecznych i etnologicznych w Polsce, co ma istotne znaczenie dla badania kultury oraz społeczeństwa.

Nagrody i wyróżnienia

Maria Wieruszewska otrzymała szereg wyróżnień oraz nagród za swoje osiągnięcia naukowe i wkład w rozwój badań nad społecznościami wiejskimi. Wśród najważniejszych nagród znajdują się:

• Nagroda Sekretarza Naukowego PAN przyznana za publikację Przemiany społeczności wiejskiej. Zaborów po 35 latach, Warszawa 1978,
• Złoty Krzyż Zasługi, przyznany 29 listopada 1995 roku,
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, nadany 29 września 2011 roku,
• Medal Komisji Edukacji Narodowej, uhonorowany 15 lipca 2009 roku,
• Nagroda Rektora Uniwersytetu Łódzkiego, zespołowa III stopnia, za dzieło Wokół „Społeczności wiejskiej”. Etnografia Kazimiery Zawistowicz-Adamskiej – kontynuacje i inspiracje, red. G.E. Karpińska, A. Nadolska-Styczyńska, Wrocław – Łódź 2011 (Łódzkie Studia Etnograficzne; t. 50).

Działalność redakcyjna

Maria Wieruszewska przez długi czas pełniła funkcję redaktora naczelnego kwartalnika naukowego „Wieś i Rolnictwo”. Jej wkład w rozwój tego czasopisma był niezwykle istotny.

Oprócz tego, była również członkiem Rady Naukowej „Zeszytów Wiejskich”, co świadczy o jej zaangażowaniu w promowanie wiedzy na temat obszarów wiejskich.

Dorobek naukowy i wybrane publikacje

Maria Wieruszewska, znana postać w dziedzinie nauk społecznych, może poszczycić się bogatym dorobkiem naukowym, który obejmuje ponad 120 publikacji. Jej badania koncentrują się głównie na tematyce związanej z rozwojem wsi, rolnictwem, polityką regionalną oraz przedsiębiorczością. W 1998 roku miała na swoim koncie ważne osiągnięcie, jakim było opracowanie katalogu do wystawy pt. „Szare jak ziemia, barwne jak pamięć”, która dotyczyła kultury ludowej regionu łódzkiego i była organizowana przez Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi.

Monografie

• 1997 Wieś polska. Konteksty – kontrasty – strategie. Warszawa: PAN IRWiR,
• 1991 Wieś. W poszukiwaniu całości społeczno-kulturowej. Warszawa: PWN, PAN IRWiR,
• 1978 Przemiany społeczności wiejskiej. Zaborów po 35 latach. Warszawa: PAN IRWiR,
• Lokalne dziedzictwo kulturowe w doświadczeniu mieszkańców wsi.

Redakcje monografii

• 2007 Tu i tam. Migracje z polskich wsi za granicę. Red. M. Wieruszewska. Warszawa: IRWiR PAN,
• 2002 Samoorganizacja w społecznościach wiejskich. Przejawy – struktury – zróżnicowania. Red. M. Wieruszewska. Warszawa: IRWiR PAN,
• 1992 Odnowa wsi. Między mitem a nadzieją. Red. M. Wieruszewska. Warszawa: PAN IRWiR.

Artykuły naukowe

• Wieruszewska-Adamczyk, M. (2018). Wieś polska w perspektywie stulecia. Refleksje rocznicowe 1918-2018. Zeszyty Wiejskie, 24, 9–20. doi: 10.18778/1506-6541.24.01,
• Wieruszewska, M. (2017). Economy and culture. The framework of reflection in the debate on the countryside. Przegląd Socjologiczny, 66(4), 105-124. doi: 10.26485/PS/2017/66.4/6,
• Wieruszewska, M. (2016). Rural Landscape as a Value of Cultural Heritage [Krajobraz wiejski jako wartość dziedzictwa kulturowego], Wieś i Rolnictwo, 4 (173), 179–194. doi: 10.53098/wir042016/10,
• Wieruszewska, M. (2015). Przestrzeń wsi od strony wiedzy i doświadczenia. Wieś i Rolnictwo, 2 (167), 105–123,
• Wieruszewska, M. (2014). Myślenie o wsi i regionie w kategorii wspólnoty: anachronizm czy aktualna perspektywa?. Wieś i Rolnictwo, 1(162), 139–153,
• Wieruszewska, M. (2013). Wybrane koncepcje rozwoju w ujęciu antropologa kultury. Wieś I Rolnictwo, 4(161), 9–27,
• Wieruszewska, M. (2011). Antropologia wsi-niedoszłe inspiracje Kazimiery Zawistowicz-Adamskiej. [W:] Wokół „Społeczności wiejskiej”. Etnografia Kazimiery Zawistowicz-Adamskiej – kontynuacje i inspiracje. Red. G.E. Karpińska, A. Nadolska-Styczyńska. Łódzkie Studia Etnograficzne, 50, 155-166,
• Wieruszewska M. (2005). Mentalność jako kategoria opisu rzeczywistości wiejskiej. Zeszyty Wiejskie, 10, 9-19,
• Wieruszewska, M. (2003). Dlaczego samoorganizacja? Powody zainteresowań badawczych. Wieś i Rolnictwo, Supl. do 3(120), 19-24,
• Wieruszewska, M. (2002). Wieś jako kontekst badania. Perspektywa anachroniczna czy aktualna? Wieś i Rolnictwo, 3(116), 61-73,
• Wieruszewska, M. (2001). Problem barier świadomościowych na wsi wobec integracji Polski z Unią Europejska. Zagadnienia Doradztwa Rolniczego, 1(28), 46-53.

Rozdziały

• Wieruszewska, M. (2011). Zarządzanie programem Leader z perspektywy kapitału społecznego. Założenia, działania, efekty – próba ewaluacji jakościowej. [W:] Między interwencją a interakcją. Red. I. Bukraba-Rylska. Warszawa,
• Wieruszewska, M. (2010). Rural Studies in the Twenty-First Century. [In:] Ethnology in the 21st Century. Transnational Reflections of Past, Present and Future European Ethnology. Eds J. Lehtonen, S. Tenkanen. Turku,
• Wieruszewska, M. (2009). Odruchy serca w myśleniu o krajobrazie wsi. [W:] Co kochamy. Polacy w poszukiwaniu wartości. Red. P. Kowalski, S. Zagórski. Łomża,
• Wieruszewska, M. (2008). Eine neue Landsoziologie ist vonnöten: Voraussetzungen ihrer Entstehung und ihre Erfolgsaussichten. [In:] Neue Landsoziologie in Polen und Deutschland. Eine Bestandsaufnahme. Eds L. Laschewski, A. Kaleta, K. Gorlach. Aachen, pp. 71-86,
• Wieruszewska, M. (2005). Wieś – miejsce czy obszar. [W:] W obliczu zmiany: wybrane strategie działania mieszkańców polskiej wsi. Red. K. Gorlach, G. Foryś. Kraków,
• Wieruszewska, M. (2005). Współczesne dyskursy na temat wsi i rolnictwa – główne osie sporu. [W:] Polacy o sobie. Współczesna autorefleksja: jednostka, społeczeństwo, historia. Red. P. Kowalski. Łomża,
• Wieruszewska, M. (2004). Środowisko kulturowe mieszkańców wsi. [W:] Polska wieś w społecznej świadomości. Red. I. Bukraba-Rylska. Warszawa,
• Wieruszewska, M. (2003). Wieś jako kontekst badania. Perspektywa anachroniczna czy aktualna. [W:] Czas zmiany, czas trwania. Studia etnologiczne. Red. J. Kowalska, S. Szynkiewicz, R. Tomicki. Warszawa,
• Wieruszewska, M. (2002). Autorytet niedoceniony, czyli puste miejsce w polu działania liderów wiejskich. [W:] Autorytety polskie. Red. B. Gołębiowski. Łomża,
• Wieruszewska, M. (2001). Tendencje cywilizacyjno-kulturowe a zrównoważony rozwój wsi. [W:] Wieś i rolnictwo na przełomie wieków. Red. I. Bukraba-Rylska, A. Rosner. Warszawa: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, s. 294–314,
• Wieruszewska, M. (2001). Wieś i rolnictwo w pułapce sprzecznych poglądów i interesów. [W:] Moralność Polaków. Etos i etnos. Dylematy współczesne. Red. B. Gołębiowski. Łomża,
• Wieruszewska, M. (2000). Bariery świadomościowe jako problem przekładalności perspektyw w postrzeganiu integracji polskiej wsi i rolnictwa z Unią Europejską. [W:] Problem barier świadomościowych na wsi wobec integracji Polski z Unią Europejską. Red. E. Kośmicki, Z. Czaja, W.L. Janik. Poznań,
• Wieruszewska, M. (2000). Democracy – Participation – Elites. Dilemmas of Rural Society. [W:] Rural Societies under Communism and Beyond. Hungarian and Polish Perspectives. Red. P. Starosta, I. Kovách, K. Gorlach. Łódź,
• Wieruszewska, M. (2000). Wiejskość a rolniczość – realny czy pozorny konflikt wartości, [W:] Konflikty społeczne w Polsce w okresie zmian systemowych. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, s. 25–32,
• Wieruszewska, M. (1999). Paradygmat społeczno-ekologiczny. Implikacje dla wsi i rolnictwa. [W:] Socjologia i ekonomika ochrony środowiska na wsi i w rolnictwie. Red. Z. Czaja, E. Kośmicki. Poznań, s. 21–27.

Prywatnie

W 1967 roku Maria Wieruszewska wstąpiła w związek małżeński ze Stanisławem Adamczykiem, który był redaktorem naczelnym „Tygodnika Kulturalnego”. Po ślubie osiedliła się w Warszawie, gdzie rozpoczęła nowe życie.

Oprócz kariery zawodowej, Maria jest również matką Rafała Adamczyka, co dodaje jej życia rodzinnego dodatkowego sensu.

---

Oceń: Maria Wieruszewska

---