Park Helenów w Łodzi

---

Początki parku

W 1867 roku nad rzeką Łódką rozpoczął działalność browar założony przez Karola Anstadta. W pobliżu browaru powstał dom, w którym mieszkała rodzina Anstadtów, a także budynki dla pracowników. Z biegiem lat rodzina zaczęła nabywać grunty wokół browaru, w tym tereny położone w dolinie Łódki. W ciągu dwóch dekad od uruchomienia browaru, rozciągające się tereny przemysłowe zwiększyły swoją powierzchnię pięciokrotnie.

Po śmierci ojca, Karola Anstadta w 1874 roku, trzej bracia – Ludwik, Zenon oraz Fryderyk – przejęli kierownictwo nad firmą i postanowili stworzyć park. Ich pomysły zyskały na sile, gdy do inicjatywy dołączył także Karol Anstadt junior. W 1881 roku bracia otrzymali zgodę władz na budowę parku, który został nazwany Helenowem, ku czci ich żon – Ludwika (Heleny z Nestlerów) oraz Zenona (Heleny z Lemmów). Prace ruszyły na obszarze o powierzchni 12 hektarów, a regulacji poddane zostało koryto Łódki, przy którym utworzono dwa stawy.

Park, podobnie jak kilka innych łódzkich przestrzeni zielonych, takich jak Źródliska II oraz Julianowski, został zaprojektowany przez berlińską firmę ogrodniczą L. Späth. Teren, który wcześniej był bagnisty, szybko zamienił się w bajeczny, efektownie urządzony ogród. Wśród wielu atrakcji można wymienić: stawy z przystanią dla łódek, wodotryski oraz kamienną kaskadę, różane aleje, a także zwierzyniec, który został urządzony w marcu 1890 roku i w którym można było podziwiać m.in. parę niedźwiedzi, tresowanego szympansa, jelenie, daniele, sarny, dziki i zające.

Inne elementy parku to m.in. grota z lawy wulkanicznej, tarasy, kwietniki pełne kolorów, muszla koncertowa oraz tor kolarski. Ponadto, w parku znajdowały się korty tenisowe oraz boisko. Do wnętrza parku prowadziła aleja zasadzona gruszami, które z czasem zostały zamienione na dęby czerwone i klony. Wejście do ogrodzonej części parku zlokalizowane było (i wciąż jest) pomiędzy restauracją a terenami sportowymi, praktycznie na przedłużeniu dzisiejszej al. Karola Anstadta.

Lata świetności (1885–1914)

Historia Parku Helenów w Łodzi ma swoje korzenie w XIX wieku, kiedy to dokładnie 26 stycznia 1885 roku park został otwarty dla mieszkańców. Wtedy jednak wstęp do parku był zarezerwowany jedynie dla osób zamożnych, gdyż bilet na jednorazowe wejście kosztował 30 kopiejek. To powodowało, że w parku spotykała się wyłącznie elitą społeczną.
Uroczystość otwarcia obfitowała w atrakcje, w tym charytatywną imprezę na rzecz Łódzkiego Chrześcijańskiego Towarzystwa Dobroczynności, która obejmowała ślizgawkę na stawach oraz spektakularne pokazy sztucznych ogni, którym towarzyszyła muzyka.

Wkrótce park, znany jako „Ogród pana Anstadta”, stał się miejscem modnym i pożądanym przez towarzystwo. Generował znaczne zyski, zwłaszcza z opłat za wstęp oraz sprzedaży piwa helenowskiego, pilzneńskiego i bawarskiego. Właściciele parku, pragnąc przyciągnąć jeszcze więcej gości, inwestowali w nowe atrakcje.

Rok 1889 przyniósł budowę drewnianej restauracji z 100 stolikami na świeżym powietrzu, otwartej 14 lipca. Okazała się ona jednak niewystarczająca, dlatego już następnego roku powstał nowy lokal. W parku można było także skorzystać z cukierni, pawilonu teatralnego, wieży widokowej, a nawet hali sportowej. Regularnie odbywały się przedstawienia i koncerty organizowane przez Stowarzyszenie Komiwojażerów, podczas których występowała 50-osobowa orkiestra mandolinistów pod wodzą Wacława Korotkiewicza, a każda większa impreza kończyła się pokazem sztucznych ogni.

25 sierpnia 1889 roku park stał się miejscem niecodziennego wydarzenia. Amerykański baloniarz Charles Leroux (właściwie Joseph Johnson) zaprezentował swoją sztukę przed wielotysięczną publicznością, unosząc się balonem na wysokość 5000 stóp i oddając skok na spadochronie własnej konstrukcji, będąc pierwszym, który wykonał taki lot w Łodzi. Niestety, niecały miesiąc później zginął podczas swojego ostatniego skoku. Z kolei 20 lipca 1890 roku z parku wystartowała balonem „Esperance” Alicja Richard, która, w niezwykle oryginalnym garniturze żeglarki nadpowietrznej, wyruszyła w podróż z wysokości około 1070 metrów, lądując na terenie wsi Stoki.

Również w tym okresie sport odgrywał ważną rolę. W 1890 roku odbyły się pierwsze „Gry Olimpijskie”, a w parku ustanowiono rekord Polski w skoku o tyczce. Wschodnia część ogrodu stała się terenami sportowymi, które później, po II wojnie światowej, przeszły pod zarząd Klubu Sportowego „Społem” Klubu Sportowego „Społem”.

W 1892 roku, zwierzyniec wzbogacił się o nowe okazy, w tym foki i antylopy, a także lemura wari z Madagaskaru. Natomiast w 1895 roku wystawa rzemieślniczo-przemysłowa przyciągnęła sto dwadzieścia stoisk od lokalnych rzemieślników i kupców.

Punktem zwrotnym w historii parku były pokazy filmowe w 1896 roku, które odbyły się na podstawie wynalazków Edisona. Prezentowane były krótkie filmy, a także koncerty z użyciem fonografu. W 1897 roku park helenowski zagościł kinematograf braci Lumière, a codzienne projekcje cieszyły się ogromnym zainteresowaniem do 20 czerwca.

Nową erę komunikacji otworzyło uruchomienie tramwajów w grudniu 1898 roku. Dzięki staraniom Zenona Anstadta linie tramwajowe prowadziły tuż pod bramę wejściową do parku, a w kolejnych latach pojawiły się nowe trasy z krańcówką na Helenowie, w tym słynna „zielona czwórka”. W 1911 roku odbył się obszerny festyn z okazji 35-lecia Łódzkiej Straży Ogniowej Ochotniczej.

Na początku XX wieku powstała pierwsza łódzka sekcja tenisowa w ramach Łódzkiego Towarzystwa Cyklistów, a w 1913 roku przekształciła się w Łódzki Klub Lawntenisowy 1913. To wszystko złożyło się na bogate życie kulturalne i społeczne, które rozkwitało w Parku Helenów przez wiele lat.

Stopniowy upadek (1914–1989)

Czas rozkwitu parku Helenów był niezwykle krótki, a jego pierwszy kryzys nastał tuż po wybuchu I wojny światowej, co doprowadziło do dużego zniszczenia tego miejsca. W okresie międzywojennym podejmowane były jednak wysiłki, aby przywrócić jego dawne oblicze. Atrakcje parku, pomimo że były nadal dostępne jedynie za opłatą, nigdy nie odzyskały swojego blasku.

Tor kolarski w parku gościł wielkie wydarzenia, jak łódzkie etapy wyścigu Tour de Pologne, odbywające się wielokrotnie w latach 1929, 1937, 1947-49 oraz 1961. Ponadto, w 1922 roku, na kortach parku miały miejsce Narodowe Mistrzostwa Polski w tenisie, co pokazuje jak ważnym miejscem był Helenów.

Po zakończeniu II wojny światowej, park przeszedł w ręce miejskie po rocznym użytkowaniu przez wojsko, a jego nazwa została zmieniona na park im. 19 Stycznia. Nazwa ta upamiętniała datę wkroczenia wojsk Armii Czerwonej do Łodzi, co kończyło niemiecką okupację tego miasta. W tym czasie park przeszedł reorganizację, został otwarty dla mieszkańców Łodzi, a wschodnia część została oddana klubowi sportowemu.

Jednakże, z czasem, nastąpiły znaczne zmiany w infrastrukturze parku. Rozebrano zwierzyniec, muszlę koncertową, przystań oraz ogrodzenie, co zmieniło jego funkcję na bardziej komunikacyjną, stając się łącznikiem pomiędzy ulicami Północną a Źródłową. Ponadto, zieleń w parku została w dużej mierze przetrzebiona, co znacznie wpłynęło na jego urok.

Początkowo w Helenowie organizowane były różnorodne wydarzenia, w tym koncerty oraz zabawy, jednak szybko zaprzestano takich działań. Warto również wspomnieć, że 8 maja 1949 roku na parkowym boisku odbyła się meta VII etapu II Wyścigu Pokoju, co było jednym z ostatnich znaczących wydarzeń w tym miejscu w tamtym okresie.

Próby rewitalizacji (po roku 1989)

Park w Helenowie, niegdyś zaniedbany, przeszedł znaczącą przemianę w latach dziewięćdziesiątych XX wieku. Modernizacja objęła odnowę stawów oraz alejek, budowę placu zabaw dla najmłodszych oraz oświetlenie głównych alei. Banki wjazdowe, a także fragmenty ogrodzenia, zyskały nowy blask dzięki starannej restauracji. W miejscu zniszczonej fontanny, przedstawiającej dziewczynę otoczoną czterema łabędziami w locie, stworzono nowoczesny kwietnik.

Kluczowym momentem było przywrócenie oryginalnej nazwy parku Helenowskiego przez Radę Miejską w Łodzi 27 maja 1994 roku. W roku 2000 park został powiększony o niewielki teren od strony ul. Smugowej, na którym powstały obiekty sportowe: boisko, stoły do tenisa oraz stoły do gry w szachy. Istotnym wydarzeniem był także pomnik Chwały Żołnierzy Armii „Łódź”, odsłonięty 10 listopada 2003 roku, który znajduje się na południowym skraju parku, u wylotu ul. dr. Seweryna Sterlinga.

22 czerwca 2014 roku łódzkie Centrum Dialogu im. Marka Edelmana zorganizowało festyn „Swingujący Helenów”, aby przywrócić parkowe wspomnienia z lat jego świetności. Już od 2015 roku władze miasta, we współpracy z Wojewódzkim Funduszem Ochrony Środowiska, rozpoczęły rozważania na temat rewitalizacji parku, co wzbudziło także zainteresowanie wielu lokalnych inicjatyw obywatelskich.

W ramach łódzkiego budżetu obywatelskiego w 2015 roku pojawił się projekt pod nazwą „Zielony Helenów 2.0”, który zakładał m.in. renowację budynków przy ul. Północnej 36a, odnawianie groty z lawy wulkanicznej, oczyszczenie stawów oraz budowę sceny letniej z powrotem do weekendowych festynów. Zyskał on 819 głosów, jednak to się nie okazało wystarczające do realizacji. Kolejny etap to projekty zgłoszone w 2017 roku: „Remont zabytkowej altany w Parku Helenów” i „Rewitalizacja Parku Helenów” (projekt fontanny pływającej), a także „Park Helenów – powrót do XIX w.” (projekt odbudowy fontanny-wodospadu).

Projekty związane z Bałutami uzyskały odpowiednio 464 i 474 głosy, z kolei projekt ponadosiedlowy zdobył 1569 głosów. Tylko projekt „Rewitalizacja Parku Helenów” przeszedł do realizacji. W październiku 2017 roku w parku zainstalowano innowacyjne pływające fontanny strumieniowe, które podświetlono diodami LED – jako pierwsze tego typu w Łodzi. Koszt ich wykonania wyniósł 570 tys. zł.

W 2017 roku w ramach budżetu obywatelskiego na 2018 rok ponownie zgłoszono projekt „Park Helenów – powrót do XIX w.” dotyczący odnowienia groty, jednak zdobył 1810 głosów, co nie wystarczyło do jego realizacji.

W parku można znaleźć pięć drzew, które są uznawane za pomniki przyrody. Należą do nich dwa dęby szypułkowe o obwodzie odpowiednio 320 i 340 cm, buk pospolity o obwodzie 245 cm, dąb czerwony o obwodzie 350 cm oraz jesion wyniosły z obwodem 385 cm. Warto dodać, że park jest wpisany do rejestru zabytków.

---

Oceń: Park Helenów w Łodzi

---