Stoki (Łódź)

---

Granice osiedla

Ustalenie granic osiedla Stoki to wyzwanie, które niejednokrotnie rodzi kontrowersje i różnice w interpretacji. Granice te mogą być ustalane na podstawie różnych kryteriów, takich jak historia, powsziechne określenia używane przez lokalnych mieszkańców, a także obecne administracyjne podziały miasta.

W jednej z wersji, które obszar Stoków określają jako rozległy, północną granicą wyznacza ulica Opolska, natomiast na południu wyznaczają ją tory kolejowe linii nr 458, które znajdują się pomiędzy Łodzią Niciarnianą a stacją Łódź Widzew.

Mniejsze terytorium zajmuje natomiast parafia pw. Matki Boskiej Różańcowej, która została utworzona na tym obszarze w latach 30. XX wieku. Teren tej parafii ograniczony jest: na północy – ulicą Opolską, na południu – ulicą Pomorską, na wschodzie – ulicą Listopadową, a na zachodzie – terenami kolejowymi linii nr 16, pomiędzy Łodzią Widzewem a Łodzią Radogoszczem.

Z perspektywy współczesnego podziału administracyjnego, kluczowa część historycznego osiedla Stoki weszła w skład obszaru administracyjnego Stoki-Sikawa-Podgórze. Pozostałe tereny, które również należą do Stoków, znajdują się głównie na wschód od ulicy Giewont i są zaliczane do obszaru administracyjnego Dolina Łódki.

Od 2005 roku obowiązuje w Łodzi podział stworzony w celu ułatwienia pracy Systemu Informacji Miejskiej. Zgodnie z tymi wytycznymi, osiedle Stoki obejmuje obszar ograniczony:

• od północy ulicami Telefoniczną, Bronisława Czecha i Obłoczną,
• od wschodu ulicą Arniki,
• od południa ulicą Pomorską,
• od zachodu linią kolejową nr 16.

Warto dodać, że na północ od granic Stoków leży osiedle Sikawa, które czasem bywa traktowane jako część tego obszaru, natomiast na południe i wschód znajdują się osiedla Mileszki, a na zachód – Niciarniana.

Geografia

Rzeźba terenu

Stoki są usytuowane w obrębie Wzgórz Łagiewnickich, jak zauważył J. Goździk w swoim podziale geomorfologicznym Łodzi. Wysokość tej jednostki geomorfologicznej przekracza 240 m n.p.m. i obejmuje Płaskowzgórze Stokowskie, które jest jego najwyższą częścią (zobacz także mapa hipsometryczna Łodzi).

Na formowanie rzeźby tego terenu miały bezpośredni wpływ zlodowacenia skandynawskie z czasów plejstocenu. W momencie, gdy lądolód topniał, tworzyły się wolne przestrzenie, które były wypełniane wodami lodowcowymi. Te wody z kolei przynosiły osady w postaci żwirów i piasków.

W rezultacie akumulacyjnej działalności wodnej powstało stoliwo kemowe, obejmujące znaczną część obszaru Stoków. Jednak nie tylko naturalne procesy miały znaczenie – działania ludzkie również wpłynęły na kształt terenu. W latach 30. XX wieku nasyp kolejowy oddzielił osiedle od samej Łodzi. Powstał on podczas budowy Linii kolejowej nr 16 relacji Łódź Widzew – Zgierz.

Dodatkowo, w II połowie XX wieku, wschodnia część Stoków była miejscem eksploatacji kilku kopalni piasku i żwiru, co doprowadziło do powstania głębokich zagłębień. Na wcześniejszych etapach, w XIX wieku, podejmowano próby wydobycia węgla brunatnego, jednak ze względu na niewielkie pokłady oraz brak opłacalności szybko z nich zrezygnowano.

Hydrologia

Obszar Stoków znajduje się przy pierwszym rzędzie działów wodnych. W przeszłości, niegdyś regularnie, z otaczających wzgórz wypływały liczne strumienie. Możliwe, że w najwyższych rejonach Stoków istniały źródła rzeki Łódki. W współczesnych czasach w południowej części Stoków, w rejonie skrzyżowania ulic Pomorskiej oraz Giewont, występują źródła strumienia Jasienia.

Oprócz tego, w okolicy Stoków znajdują się źródła rzek Bzury oraz Sokołówki, które wypływają obok osiedla Rogi. Inne źródła ujawniają się w pobliżu osiedla Nowosolna z dorzecza Wisły oraz rzeka Ner, która znajduje się pomiędzy ulicami Pomorską i Henrykowską, w pobliżu osiedla Mileszki.

Warto również zwrócić uwagę na zbiorniki wody na Stokach w Łodzi, które stanowią istotny element hydrologiczny tego regionu.

Historia administracyjna

W przeszłości Stoki funkcjonowały jako samodzielna jednostka, obejmująca zarówno wieś, kolonię, jak i folwark. W roku 1867 zostały włączone do gminy Stoki, która została zniesiona w 1868, a następnie Stoki przyłączono do gminy Nowosolna.

W okresie międzywojennym tereny te należały do powiatu łódzkiego w województwie łódzkim. W 1921 roku kolonia Stoki miała 337 mieszkańców, wieś Stoki 82, a folwark 70. Ważnym momentem w administracyjnej historii Stoków było utworzenie 1 września 1933 roku gromady (sołectwa) Stoki, która była częścią gminy Nowosolna. Gromada składała się z wsi Stoki, folwarku Stoki, cegielni Stoki oraz kolonii Jędrowizna.

Podczas II wojny światowej tereny te zostały włączone do III Rzeszy. Po zakończeniu działań wojennych Stoki na krótko wróciły do powiatu łódzkiego w województwie łódzkim, jednak już 13 lutego 1946 roku cały skład gromady Stoki został włączony do Łodzi.

Historia

Czy fascynuje Cię historia małych miejscowości? Stoki to miejsca, które przeszły imponującą metamorfozę na przestrzeni lat.

Niegdyś Stoki istniały jako samodzielna wieś, kolonia i folwark, a ich historia sięga czasów sprzed 1867 roku, kiedy to przyłączono je do gminy Stoki. Ta gmina została jednak zniesiona już w 1868 roku, czyniąc Stoki częścią gminy Nowosolna.

W czasie międzywojennym, miejscowość ta znalazła się w granicach powiatu łódzkiego w województwie łódzkim. Dane z 1921 roku pokazują, że kolonia Stoki miała 337 mieszkańców, wieś Stoki 82, natomiast folwark Stoki posiadał 70 mieszkańców. 1 września 1933 roku utworzono gromadę (sołectwo) Stoki w obrębie gminy Nowosolna, w skład której weszły wieś Stoki, folwark Stoki, cegielnia Stoki oraz kolonia Jędrowizna.

W trakcie II wojny światowej Stoki weszły w skład III Rzeszy niemieckiej, co na zawsze zmieniło ich oblicze. Po zakończeniu konfliktu, miejscowość przez krótki czas powróciła do powiatu łódzkiego w województwie łódzkim, lecz już 13 lutego 1946 roku cała gromada Stoki został włączony do Łodzi.

Adresy instytucji użyteczności publicznej na Stokach

W dzielnicy Stoki w Łodzi znajduje się wiele ważnych instytucji użyteczności publicznej, które pełnią istotną rolę w codziennym życiu mieszkańców. Oto lista tych miejsc:

• Rada Osiedla Stoki, ul. Zbocze 22,
• Przedszkole Miejskie nr 63 w Łodzi, ul. Potokowa 15,
• Przedszkole Miejskie nr 93 w Łodzi, ul. Wichrowa 1 A,
• Szkoła Podstawowa nr 139 w Łodzi, ul. Giewont 28,
• II Rewir Dzielnicowych VI Komisariatu Komendy Miejskiej Policji w Łodzi, ul. Zbocze 1,
• Urząd Pocztowy Łódź 22, ul. Skalna 3,
• Biblioteka Miejska w Łodzi, Filia nr 59, ul. Skalna 2,
• Zakład Gospodarki Mieszkaniowej Widzew – Stoki, ul. Jana Dębowskiego 7,
• Dom Dziecka dla Małych Dzieci, Łódź, ul. Drużynowa 3/5 – filia: Łódź, ul. Zbocze 2 A,
• Klub Sportowy „Victoria Stoki” w Łodzi (Akademia Sportowa Stoki), ul. Potokowa 12,
• Stowarzyszenie Seniorów Osiedla Stoki Nie Jesteś Sam, ul. Zbocze 2A,
• Państwowe Pogotowie Opiekuńcze nr 1 w Łodzi, ul. Krokusowa 15/17,
• Szpital Miejski nr 1 w Łodzi, ul. Pieniny 30,
• Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Łodzi, ul. Zbocze 16 A,
• Towarzystwo Pomocy im. św. Brata Alberta Chmielowskiego, Schronisko dla mężczyzn, ul. Szczytowa 11.

Każda z tych instytucji ma swoje unikalne zadania i cele, które przeciwdziałają różnorodnym potrzebom społeczności lokalnej. Ich dostępność i zróżnicowane usługi przyczyniają się do lepszego zorganizowania życia na Stokach, tworząc przestrzeń dla wszystkich mieszkańców.

Komunikacja miejska na Stokach

Pierwszy tramwaj

Tramwaje na Stokach zaczęły kursować kilka lat po zakończeniu II wojny światowej. Do ich budowy przyczynili się kolejowcy, którzy zamieszkali na nowo powstałym osiedlu TOR. Z PKP pozyskano zarówno tory, jak i niezbędne podkłady, które zapewniały stabilność trasy. Pierwszy tramwaj przybył na pętlę przy ulicy Serpentyny 24 października 1948 roku.

Linia tramwajowa nr 17

Do Stoków w pierwszej kolejności dotarła linia nr 17. W początkowym okresie kursowała ona do pętli ulokowanej przy ul. Łagiewnickiej oraz Biegańskiego. Zaledwie po roku trasa ta została wydłużona do pętli znajdującej się przy ul. Warszawskiej i Wycieczkowej. W 1952 roku uruchomiono połączenie do pętli Łagiewnicka/Bema, a od 1 grudnia tego samego roku linia ta łączyła Stoki z Placem Wolności.

Od 1955 roku, liczba kursów wzrosła – na kilka z każdego dnia, a od 1957 roku linia funkcjonowała według stałego rozkładu jazdy do Kozin. W 1958 roku tramwaj kursował przez krótki czas, po czym trasa została zawieszona. Z kolei od 1960 roku, linia 17 prowadziła ze Stoków do pętli Srebrzyńska/Jarzynowa (z dodatkowymi kursami w szczycie do Nowego Złotna). W 1966 roku, linia ta dotarła do pętli przy ul. Biegunowej.

W 1974 roku zrealizowano kolejną zmianę – linia znów prowadziła do Nowego Złotna, co okazało się być najbardziej stabilnym rozwiązaniem w historii tej trasy, która kiedyś zmieniała się wielokrotnie. Dopiero po osiemnastu latach doczekała się kolejnej korekty – w wakacje 1992 roku tramwaj kursował między Stokami a Placem Wolności, a od roku szkolnego 1992/1993 połączenie to zmieniono na trasę na Zdrowie. Ostatecznie, 22 czerwca 1998 roku linia ta została całkowicie zlikwidowana.

Linia tramwajowa nr 22

Linia nr 22 rozpoczęła swoją działalność na Stokach od 1 września 1951 roku, kursując z Placu Niepodległości. W roku 1960 zmieniono trasę, zachowując jednocześnie wszystkie pętle. W 1962 roku trasa była modyfikowana dwukrotnie – pierwsza zmiana wiodła od Stoków do Ronda Titowa, natomiast następna już do pętli przy ul. Pabianickiej, blisko torów Łódzkiej Kolei Obwodowej.

Od marca 1963 roku, linia znów łączyła Stoki z placem Niepodległości, a w 1964 roku pętla zmieniała się na Dąbrowskiego. 13 kwietnia 1971 roku, trasa dwudziestki dwójki została zmieniona i przestała docierać na Stoki, łącząc jedynie pętle przy ul. Śląskiej i Placu Wolności. W efekcie reformy tramwajów w III tysiącleciu, linia 22 przestała kursować po Łodzi, stając się kluczowym środkiem transportu do pracy dla mieszkańców Stoków pracujących w PKP.

Linia tramwajowa nr 12

Linia tramwajowa nr 12 rozpoczęła kursowanie na Stokach 18 listopada 1968 roku, łącząc pętlę przy ul. Nowotki i Przemyskiej z pętlą na Stokach. Początkowo kursowała do dworca Łódź Kaliska. Następnie, dalsze przedłużenia trasy realizowano jedynie w kierunku zachodnim – pierwszy etap miał miejsce w lipcu 1978 roku, kiedy trasa wydłużyła się do pętli na Karolewie, a w kwietniu 1991 roku kierowano ją do pętli przy alei Wyszyńskiego na Retkini, gdzie linia 12 kursuje do dzisiaj. Obecnie kursuje do pętli przy ul. Giewont.

Linia tramwajowa nocna nr 101

w opracowaniu

Nowa zajezdnia tramwajowa przy ul. Telefonicznej

Wraz z powstaniem największej zajezdni tramwajowej w Łodzi, zbudowanej między ulicami Telefoniczną i Stokowską, od 18 listopada 1986 roku tramwaje linii 6, 23 i 27 zaczęły docierać do nowo oddanej pętli przy ul. Telefonicznej.

Linia tramwajowa nr 6

Szóstka początkowo kursowała z Stoków do Ronda Titowa. W kwietniu 1991 roku zmieniono trasę do pętli przy ul. Karpiej na Chojnach, a od września 1992 roku jeździła aż do pętli na Kurczakach. 22 czerwca 1998 roku tramwaj przedłużył trasę o 2 km do ul. Giewont, z tą trasą kursował aż do roku 2000, kiedy zrealizowano całkowitą zmianę ścieżki.

Linia tramwajowa nr 23

Linia nr 23 połączyła pętlę przy ul. Telefonicznej z Żabieńcem. Jej działalność zakończyła się 18 maja 1992 roku z chwilą likwidacji.

Linia tramwajowa nr 27

Linia tramwajowa nr 27 łączyła pętlę przy ul. Telefonicznej z Chocianowicami. W 1995 roku zaczęła kursować do pętli przy ul. Skrajnej, by po roku wrócić do Chocianowic. Ostateczny koniec działalności tej linii przypadł na początek 2001 roku, w związku z reformą transportu tramwajowego.

Linia tramwajowa nr 8

Od 22 czerwca 1998 do 31 grudnia 2000 roku, z krótkim okresem zawieszenia (od 15 lipca do 25 sierpnia 1998), linia nr 8 zestawiała pętlę Telefoniczna z Retkinią (al. Wyszyńskiego). W przeciwieństwie do linii 12, ósemka docierała przez ul. Pomorską oraz przez Plac Wolności.

Linia tramwajowa nr 15

1 stycznia 2001 roku wprowadzono ostatnią reformę komunikacji tramwajowej, a linia nr 15 zaczęła kursować z pętli przy ul. Telefonicznej na Kurczaki.

Linie tramwajowe podmiejskie nr 43/43bis

Wraz z uruchomieniem linii nr 15, na Stoki przyjeżdżał także tramwaj podmiejski. Była to jedna z najdłuższych tras tramwajowych w Polsce, mająca niemal 25 km. Występowała w dwóch wariantach – 43 oraz 43bis. Pierwsza z nich kursowała między Lutomierskiem a Stokami, natomiast 43bis obsługiwała dwie zachodnie pętle: jedną w Łodzi na Zdrowiu, a drugą w Konstantynowie Łódzkim, przy pl. Kościuszki. Obsługiwane były przez Tramwaje Podmiejskie powołane przez władze lokalne, jednak zlikwidowano je z początkiem 2012 roku. Linie 43 przejął łódzki MPK, a 43bis przestały funkcjonować. Obecnie linia 43 łączy Lutomiersk z pętlą przy ul. Telefonicznej, a jej trasa ma długość niespełna 23 km.

Linia autobusowa nr 52

Na Stoki pojawiły się pierwsze miejskie autobusy 1 grudnia 1955 roku dzięki linii 52, która łączyła pętle przy ul. Janosika (w pobliżu kościoła) z ul. Wojska Polskiego. Po roku, linia 52 przedłużyła swą trasę do Placu Dąbrowskiego. Z kosmetycznymi zmianami tras, linia ta działała do 29 lipca 1981 roku, kiedy to zawieszono ją na kilka lat, a reaktywowano ją w 1983 roku na nowej trasie.

Linia autobusowa nr 53

Linia nr 53 zaczęła kursować w 1955 roku, łącząc pętle przy Skalnej/Saneczkowej z Bekrychtami (dzisiaj Niciarniana/Nowogrodzka). Awanse w trasie wymuszały zmiany organizacji ruchu w okolicy. Przez krótki czas w 1972 roku autobusy jeździły ulicą Janosika, Telefoniczną oraz Giewont, ale szybko wróciły na trasę ul. Nowotki. Ostatecznie 10 października 1985 roku zlikwidowano trasę, jednak w kwietniu 1986 roku linia 53 ponownie pojawiła się na ulicach Stoków, tym razem pod zmienionym numerem, jako linia podmiejska 256, z przedłużeniem do Mileszek. Jednak szybko zmieniono trasę z powrotem, wracając do pierwotnej lokalizacji.

Dnia 20 lipca 1987 roku linia 53 została kolejny raz zlikwidowana. Jej trasę z Stoków wydłużono do Placu Dąbrowskiego, zmieniając numer na 58 bis. Z 1988 roku, linia 53 kursuje ponownie, tym razem na trasie z Placu Dąbrowskiego do Nowosolnej, wykorzystując ulicę Brzezińską.

Linia autobusowa nr 53bis / 256 / 53 / 54, 91 / 54(A)

Linia 53bis rozpoczęła działalność 5 listopada 1973 roku, łącząc Mileszki, leżące w pobliżu Łodzi, z pętlą przy ul. Nowogrodzkiej. Linia 53bis na początku funkcjonowała tylko w dni robocze, a od marca 1976 roku kursowała również w weekendy. Pozytywna zmiana dotycząca jej numeracji miała miejsce w lutym 1983 roku, kiedy to zmieniono ją na 256. W kwietniu 1986 linia została zmieniona na 53. Ukaże się na trasie do Nowosolnej, natomiast linia 91 powstała w styczniu 1988 roku.

Linia autobusowa nr 58 / 58(A)

Linia 58 po raz pierwszy przybyła na Stoki 23 października 1972 roku, obsługując trasę z Placu Dąbrowskiego do pętli Telefoniczna/Pieniny. W 1973 roku dokonano niewielkiej modyfikacji trasy powrotnej, a w maju 1977 roku połączenie ograniczono wyłącznie do pętli Radiostacja. W 1986 roku linia znów połączyła Plac Dąbrowskiego z pętlą na Stokach.

Począwszy od 1992 roku linia była obsługiwana przez prywatnego przewoźnika, kontynuując działalność do 31 grudnia 2017 roku, a od nowego roku ponownie przejęła ją MPK Łódź. W 1999 roku, z powodu budowy Publicznego Gimnazjum nr 33, zmodyfikowano trasę linii, zwiększając czas przejazdu o kilka minut.

Linia autobusowa nr 58 bis

Linia 58 bis łączyła Plac Dąbrowskiego z pętlą przy ul. Edwarda i zlikwidowano ją w sierpniu 1977 roku. Po dziesięciu latach reaktywowano tę trasę, co w praktyce oznaczało zmianę numeru z 53 na 58. W 1991 roku ją przekazano firmie „Koro”, która wówczas połączyła linie 58 i 58 bis w jedną – 58, kursującą ze Skalnej/Saneczkowej do Placu Dąbrowskiego.

Linia autobusowa nr 64 / 64(A)

Linia 64 jest w użytku od 1 grudnia 1960 roku, obecnie łączy dworzec PKS Łódź-Północny z pętlą przy ulicy Hetmańskiej na Janowie. Przejazd odbywa się przez Stoki ulicami Janosika, Pszczyńską oraz Krokusową. Z kolei linia 64A, która rozpoczęła kursowanie 1 grudnia 2016 roku, obsługuje taką samą trasę jak linia 64.

Nocne linie autobusowe (156, 158, N4, N7)

Od 31 marca 1985 roku przyjeżdżała na Stoki nocna linia autobusowa 156, która zastąpiła poprzednią nocną linię tramwajową 101. W 1986 roku linia 158 rozpoczęła kursowanie do nowo powstałej zajezdni przy Telefonicznej, a linię N4 oraz N7 uruchomiono 15 grudnia 2005 roku, po reformie nocnych autobusów. N4 kursuje częściowo podobną trasą do dziennych linii 58 i 54, a N7 dociera do zajezdni przy Telefonicznej przez ulicę Janosika, od strony Brzezińskiej.

Ludzie znani związani ze Stokami

W Stokach istotną rolę odegrały różnorodne postacie, które przyczyniły się do kształtowania lokalnej kultury i życia społecznego. Wśród nich znajduje się Marcin Bałczewski, znany pisarz i dziennikarz, który również pełnił funkcję wykładowcy w AHE.

Niezwykle ważną postacią akademicką jest Bogusław Broda, dr hab. oraz profesor na Uniwersytecie Łódzkim, który zasłynął jako fizyk i wykładowca. W gronie wyróżniających się ludzi ze Stoków nie można pominąć ks. Wiktora Dudzińskiego, duchownego katolickiego i protonotariusza apostolskiego.

Kolejną znaczącą osobą jest Bogusław Grabowski, ceniony ekonomista. Związany z polityką Maciej Grubski, pełniący obecnie rolę senatora, wcześniej pełnił stanowisko dyrektora Schroniska dla mężczyzn, w ramach Towarzystwa Pomocy im. św. Brata Alberta Chmielowskiego.

W społeczności lokalnej znani są również Michał Kasiński, wykształcony prawnik i były wojewoda łódzki, a także Mariusz Kłopecki, który zdobył popularność jako reporter i prezenter telewizyjny. Piotr Kuklis, utalentowany piłkarz, znany z występów w Widzewie oraz reprezentacji Polski, także odgrywa istotną rolę w historii Stoków.

Dzięki pracy Tomasza Lasoty, reportera, wydawcy i prezentera telewizyjnego, na pewno nie jednego widza przyciągnął na ekrany. Bogusław Mec, znany piosenkarz, artysta plastyk oraz kompozytor, także zasługuje na uwagę. W tej grupie wyróżnia się także Andrzej Raczko, były minister finansów oraz uznany ekonomista.

Sztuka także ma swoich reprezentantów, a mianowicie Mieczysław Saar, utalentowany artysta malarz, oraz Andrzej Sapkowski, niezwykły pisarz fantasy, którego prace zdobyły uznanie na całym świecie. O innych osobach, takich jak Dariusz Stachura, znany tenor, czy Jerzy Waleńczyk, poeta i były nauczyciel w Szkole Podstawowej nr 139 w Łodzi, należy również wspomnieć.

Na koniec warto zaznaczyć, że Tomasz Zimoch to dziennikarz, który na stałe wpisał się w krajobraz medialny, jako komentator sportowy, przynosząc wiele emocji miłośnikom sportu.

---

Oceń: Stoki (Łódź)

---