Osiedle im. Józefa Montwiłła-Mireckiego w Łodzi

---

Położenie

„Osiedle im. Montwiłła-Mireckiego” to termin, który posiada dwa różne znaczenia. Po pierwsze, w sensie potocznym odnosi się do niewielkiego obszaru, który jest zabudowany i zlokalizowany w kwartale ulic: Jarzynowa, Srebrzyńska oraz al. Unii Lubelskiej. Po drugie, ma on znaczenie administracyjne, dotyczące większego obszaru, który uznaje się za osiedle w rozumieniu administracyjnym. W jego skład wchodzi kluczowa część, określona w znaczeniu potocznym. Obszary te, zarówno od strony historycznej, jak i architektonicznej, znacząco różnią się od obszaru, który faktycznie uznawany jest za osiedle im. Montwiłła-Mireckiego.

Osiedle została wydzielone jako niezależna jednostka administracyjna w 2005 roku, wówczas to Rada Miasta podjęła decyzję o podziale Osiedla nr 18, tworząc dwa nowe: Zdrowie-Mania oraz Osiedle im. M. Mireckiego. Siedziba rady osiedla jest zlokalizowana przy ulicy Perla 2.

Od południowej strony osiedle graniczy z największym parkiem w Łodzi – Park im. marsz. J. Piłsudskiego, który stanowi cenny teren zielony. Z kolei od wschodu teren osiedla otaczają ogrody działkowe, za którymi zauważalne są tory kolejowe PKP. Na północny zachód od osiedla, za ulicą Jarzynową, można spotkać zarówno jedno-, jak i wielorodzinne kamienice.

Historia

Do około 1915 roku obszar, na którym obecnie znajduje się osiedle im. Józefa Montwiłła-Mireckiego, był pokryty lasem, będącym własnością miasta. W czasie I wojny światowej, z powodu trudności w zapewnieniu mieszkańcom opału, las został wykarczowany, a pozostawione po nim tereny stały się nieużytkami. Wkrótce po zakończeniu wojny zapadła decyzja o budowie nowoczesnego osiedla mieszkaniowego w tym miejscu.

Realizacja osiedla miała miejsce w latach 1928–1931, a inwestorem był magistrat Łodzi. Mieszkania, które powstały, zapewniały standard, który na tamte czasy można było uznać za wysoki – wyposażone były w elektryczność, bieżącą wodę oraz kanalizację, co były rzadkością w przedwojennej Łodzi. Mimo iż osiedle początkowo miało być przeznaczone dla łódzkich robotników, w obliczu kryzysu gospodarczego lat 30. okazało się, że czynsze przewyższały możliwości finansowe tej społeczności. W rezultacie tereny te zamieszkiwała głównie inteligencja, w tym lekarze, urzędnicy oraz artyści, tacy jak Feliks Paszkowski, Karol Hiller, Katarzyna Kobro oraz Władysław Strzemiński. Na obszarze osiedla mieszkał też Antoni Purtal, polityk i samorządowiec, który brał udział w walkach o niepodległość Polski.

Budowa osiedla trwała do początku II wojny światowej, a istniejące wówczas pustych miejsca w zachodnich częściach osiedla sugerują, że planowano budowę dodatkowych bloków. Obecnie znajdują się tam garaże. W 1939 roku na osiedlu mieszkało około pięciu tysięcy osób. Pomimo tego, że Łódź była w tym okresie miastem wielonarodowym, większość mieszkańców osiedla stanowili Polacy.

Mieszkańcy w okresie międzywojennym

• Karol Hiller (malarz), Srebrzyńska 93 m. 27,
• Katarzyna Kobro (rzeźbiarka), Srebrzyńska 75 m. 45 (1933–1935), Srebrzyńska 75 m. 44 (1935–1939 i 1945–1951),
• Antoni Purtal (polityk, wiceprez. Łodzi), Srebrzyńska 75 m. 49,
• Władysław Strzemiński (malarz), Srebrzyńska 75 m. 45 (1933–1935), Srebrzyńska 75 m. 44 (1935–1939 i 1945–1947),
• Feliks Paszkowski (malarz), Srebrzyńska 83,
• Leszek Rózga (grafik), Daniłowskiego 5 (od ok. 1930 – przed ok. 1939),
• Anna Rynkowska (archiwistka, autorka książki „Ulica Piotrkowska”), Srebrzyńska 89.

Wysiedlenia podczas wojny

Od 11 grudnia 1939 roku rozpoczęły się wysiedlenia rodzin z osiedla im. Montwiłła Mireckiego, które zostały przesiedlone do obozu na Radogoszczu. W nocy sylwestrowej tego samego roku kolejnych kilka rodzin zostało wygnanych z domów. Największa akcja wysiedleńcza miała miejsce w dniach 14–15 stycznia 1940 roku, kiedy to niemieckie wojska deportowały około pięciu tysięcy mieszkańców tego osiedla. Mieszkańców budynków budzono przez uderzanie w drzwi; po ich otwarciu uzbrojone jednostki niemieckie przy pomocy volksdeutschów wchodziły do mieszkań i domagały się natychmiastowego opuszczenia lokali. Ludzie mieli zaledwie 15–20 minut na przebrany się i przygotowanie najpotrzebniejszych rzeczy.

Po takim przymusowym opuszczeniu osiedla, wysiedleni przewożeni byli do dawnej fabryki tkanin B.A. Gliksmana przy ul. Łąkowej 4, gdzie stworzono Centralny oboz przesiedleńczy. Na dziedzińcu odbywała się rejestracja wysiedlonych, którzy potem byli kierowani do nieogrzewanych hal fabrycznych, gdzie przeprowadzano segregację rasową. Dzieci o nordyckim wyglądzie kierowano do germanizacji, a młodsze osoby były wysyłane do pracy przymusowej w głębi III Rzeszy. Pozostali zostali przetransportowani na tereny Generalnego Gubernatorstwa, gdzie zasiedlano powiaty takie jak opoczyński, piotrkowski, łowicki, skierniewicki oraz Podkarpacie. Na ich miejsce sprowadzono niemieckich urzędników oraz osiedleńców z krajów nadbałtyckich, Besarabii oraz Wołynia.

Po zakończeniu wojny większość byłych mieszkańców osiedla wróciła do swoich domów, które przetrwały bombardowania i zniszczenia, zachowując w dużej mierze swój pierwotny stan. Mimo braku większych remontów od czasu budowy, solidność konstrukcji sprawia, że osiedle nadal w dobrym stanie technicznym i estetycznym.

Układ urbanistyczny

Geneza

Obecny układ osiedla im. Józefa Montwiłła-Mireckiego w Łodzi to efekt starannie przemyślanego projektu urbanistycznego, który został wyłoniony w ramach konkursu. W konkursie wzięli udział znani architekci, w tym:

• Stefan Manasterski i Remigiusz Ostoja-Chodkowski, którzy zdobyli I nagrodę,
• Jan Łukasik oraz Miruta Słońska, laureaci II nagrody,
• Jerzy Berliner i Witold Szereszewski, którzy zajęli III miejsce,
• Romulad Gutt oraz Józef Jankowski, którzy otrzymali wyróżnienie.

Wielu architektów inspirowało się awangardowymi tendencjami, które królowały w Zachodniej Europie, a także koncepcjami zaprezentowanymi na wystawie Werkbundu, w tym osiedlem Weißenhof. Twórcy starali się odstąpić od gęstej zabudowy, na rzecz izolowanych bloków mieszkalnych, które miały być chronione przez przestrzenie otwarte.

Ostatecznie zadanie wykonania projektu powierzono zespołowi zdobywców II i III miejsca. W skład zespołu wchodzili Jerzy Berliner, Jan Łukasik, Miruta Słońska oraz Witold Szereszewski, którzy zaprojektowali osiedle z 33 budynkami, oferującymi 1551 izb. Projekt ten był również częścią wystawy poświęconej najmniejszym mieszkaniom, która towarzyszyła Międzynarodowemu Kongresowi Architektury Nowoczesnej (CIAM).

Ostatecznie zrealizowano budowę 20 obiektów mieszkalnych, w których znalazło się 921 mieszkań. Z uwagi na kryzys finansowy projekt musiał zostać ograniczony; niektóre z pierwotnych założeń, w tym budowa kilku obiektów użyteczności publicznej, zostały pominięte. Zakończenie budowy miało miejsce 15 stycznia 1933 roku.

Charakterystyka

Projekt osiedla odpowiada ideom miasta ogrodu, jakie pojawiły się na początku XX wieku. Osiedle usytuowane jest na obrzeżach, z dala od zanieczyszczonego centrum, co sprzyja życiu w bardziej naturalnym otoczeniu. W bezpośredniej bliskości zieleni, w tym Parku na Zdrowiu, stworzono nowoczesne bloki mieszkalne, w których uwzględniono przestrzenie wspólne, takie jak zieleńce i place zabaw.

Architektura osiedla doskonale wpisuje się w ramy modernistycznej ideologii, charakteryzując się minimalistycznym podejściem i funkcjonalnością przestrzeni.

Zabudowa

Osiedle składa się z 21 trzypiętrowych budynków z cegły, które oferują łącznie 1026 mieszkań, przeznaczonych na potrzeby około 2180 mieszkańców.

Mieszkania są dość wysokie, na co duży wpływ ma na ówczesny standard budownictwa, ich wysokość wynosi około 2,9 m. Powierzchnia lokali waha się w granicach 40-60 m², co czyni je stosunkowo niedużymi.

Budynek są gęsto rozmieszczone, z trawnikiem, placami zabaw i grupami drzew pomiędzy nimi. Uliczki, które otaczają te obiekty, są wykonane z kostki brukowej, a ich wąski kształt zmusza kierowców do zwracania uwagi na pieszych. W odróżnieniu od tych wąskich dróg, główne ulice osiedla są cztery i są szerokie oraz wyasfaltowane, wyposażone w przestronne chodniki.

W zachodniej części osiedla znajdują się garaże murowane, które powstały po II wojnie światowej. Natomiast w południowej części zlokalizowane są dwa budynki przypominające domy jednorodzinne, chociaż znacznie większe, parterowe, z nadbudowanymi piętrami, pokryte dwuspadowymi dachami. Pierwszy z nich, przy ulicy Srebrzyńskiej 79, był niegdyś gazownią, odpowiedzialną za dystrybucję gazu na terenie osiedla. Gazownia dysponowała dużym zbiornikiem gazu, który zmieniał swoją objętość w zależności od ilości zgromadzonego w nim gazu poprzez ruch „pływaka”. Obok budynku gazowni, przy Srebrzyńskiej 77, mieścił się dom pracowników gazowni.

Od strony południowej, boczne ściany bloków oraz innych niskich budynków, jak śmietniki czy garaże, tworzą długie ciągi. Urojonym murem osiedle zostało odgrodzone od ulicy, z jedynie ogólnymi dostępami do osiedlowych uliczek. Elementy roślinności pnącej często pokrywają tę strukturę murów.

Infrastruktura

Na terenie osiedla można znaleźć różnorodne instytucje, w tym bibliotekę, przychodnię lekarską oraz placówki edukacyjne: XVIII Liceum Ogólnokształcące, Szkołę Podstawową nr 40 i Przedszkole Miejskie nr 12. Od 2005 roku na północnym skraju osiedla swoją siedzibę ma Okręgowa Komisja Egzaminacyjna. W osiedlu działa także osiedlowa Izba Pamięci. Na terenie obszernej zieleni istnieje wiele możliwości dla aktywności fizycznej oraz wypoczynku, przede wszystkim dzięki sąsiadującemu z osiedlem parkowi, gdzie zlokalizowane są obiekty sportowo-rekreacyjne.

Wzdłuż granic osiedla przebiegają trasy autobusowe MPK, takie jak 74A, 74B, 83 oraz N3 (nocny). W przeszłości osiedle było także obsługiwane przez dwutorową trasę tramwajową wzdłuż ul. Srebrzyńskiej, która została jednak zamknięta i częściowo zdemontowana w lipcu 1992 roku. Ostatnie linie tramwajowe, jakie tamtą trasą kursowały, nosiły numery 17 i 29.

Nazwy ulic

W nawiązaniu do patrona osiedla, ulice wewnętrzne osiedla nazwano na cześć polskich działaczy socjalistyczno-niepodległościowych, takich jak Feliks Perl, Gustaw Daniłowski, Henryk Baron oraz Ksawery Prauss. Uliczki w pobliżu bloków pozostają bez formalnej nazwy, co nadaje osiedlu specyficzny charakter.

Patron osiedla

Osiedle to nosi nazwisko Józefa Mireckiego, znanego jako „Montwiłł”, który był nie tylko działaczem niepodległościowym, ale i socjalistycznym. Urodził się w 1879 roku i aktywnie uczestniczył w wydarzeniach związanych z Rewolucją 1905 roku.

Józef Mirecki był osobą wyjątkową, a jego działania na rzecz wolności i sprawiedliwości społecznej przyniosły mu uznanie wśród współczesnych. Niestety, jego życie skończyło się tragicznie, gdyż został skazany na karę śmierci przez władze carskie i stracony w 1908 roku.

---

Oceń: Osiedle im. Józefa Montwiłła-Mireckiego w Łodzi

---