Marian Kozielewski

---

Życiorys

Młodość i wykształcenie

Marian Kozielewski, najstarszy z ośmiorga dzieci, był synem Stefana Kozielewskiego i Walentyny Burawskiej. W jego rodzinie wychowywało się sześciu braci: Edmund, Józef, Cyprian, Stefan, Bogusław i Jan, oraz siostra Laura. Edmund i Józef pełnili służbę w Policji Państwowej, Stefan junior z kolei był żołnierzem Marynarki Wojennej, a siostra Laura zajmowała się zawodowo szyfrowaniem. Najmłodszym członkiem rodziny był Jan Kozielewski, powszechnie znany jako Jan Karski. Marian dorastając w Łodzi, w wielokulturowym otoczeniu, miał silne katolickie korzenie, a jego rodzina czciła postać Józefa Piłsudskiego. Kozielewscy zamieszkiwali przy ulicy Kilińskiego 71, w kamienicy pełnej lokatorów żydowskiego pochodzenia.

Rodzina ze strony matki miała wojskowe tradycje, gdyż przodkowie walczyli w armii Napoleona, a dziadkowie i wujowie angażowali się w powstania narodowe, takie jak listopadowe i styczniowe.

I wojna światowa

Gdy wybuchła I wojna światowa, Marian, w tajemnicy przed matką, w wieku niespełna siedemnastu lat, dołączył do Legionów Polskich we wrześniu 1914 roku. Z uczestnictwa w trudnych bitwach, takich jak Łowczówek, nad Nidą, Konary czy Jastków, zapisał się na kartach historii. W sierpniu 1915 roku odniósł rany i został hospitalizowany w Niemczech, gdzie nie pozwolono mu powrócić do jednostki. Następnie, w marcu 1916 roku, podjął pracę w kopalni węgla na terenie Saksonii. Po powrocie do kraju, w grudniu tego samego roku, powrócił do Legionów, ale po tzw. kryzysie przysięgowym w lipcu 1917 roku trafił do obozu internowania w Szczypiornie, a później w Łomży. W marcu 1918 roku został zwolniony na skutek choroby.

Po opuszczeniu obozu, Marian wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej (POW), gdzie jako dowódca sekcji, plutonu oraz komendant lokalnej organizacji w Rogowie, brał udział w licznych akcjach zbrojnych przeciwko Niemcom. Prowadził m.in. wysadzenie linii kolejowej na trasie Płyćwia – Rogów – Koluszki. W listopadzie 1918 uczestniczył w akcji rozbrajania żołnierzy niemieckich w Łodzi i Rogowie, a 11 listopada 1918 roku brał udział w przejęciu dworca kolejowego Łódź-Fabryczna.

W grudniu 1918 roku Marian dołączył do Wojska Polskiego, gdzie wstąpił do 28 pułku piechoty „Dzieci Łódzkich”.

Wojna polsko-bolszewicka i służba w II RP

Po krótkiej służbie wojskowej, zwolniony w lutym 1919 roku, w lipcu tego samego roku Marian dołączył do Policji Państwowej. W czasie wojny z bolszewikami, od sierpnia do grudnia 1920 roku, dowodził kompanią 213 Ochotniczego pułku piechoty, w skład którego wchodzili funkcjonariusze tejże policji. Między styczniem a marcem 1923 roku dowodził kompanią obsadzającą granice w okolicach Wileńszczyzny.

Marian Kozielewski został mianowany podporucznikiem w dniu 1 września 1930 roku w korpusie oficerów rezerwy piechoty. W 1934 roku figurował w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień we Lwowie, z przydziałem do Oficerskiej Kadry Okręgowej Nr VI. Zajmował się również sprawami związanymi z Policją Państwową, pełniąc funkcję komendanta powiatowego w Nowogródku i Będzinie. Od 15 września 1931 do 8 października 1934 roku był komendantem wojewódzkim Policji Państwowej we Lwowie, a później, od 8 października 1934 roku, w stopniu podinspektora objął stanowisko komendanta PP Miasta Stołecznego Warszawy, które sprawował w stopniu inspektora aż do 27 września 1939 roku.

Do jego największych osiągnięć należy aresztowanie zabójców Tadeusza Hołówki oraz ministra spraw wewnętrznych Bronisława Pierackiego. Nadzorował także głośne śledztwo dotyczące sprawy Gorgonowej oraz przyczynił się do aresztowania „króla kasiarzy”, Stanisława Cichockiego, znanego jako Szpicbródka.

II wojna światowa

W trakcie kampanii wrześniowej, Marian Kozielewski, sprzeciwiając się rozkazom Naczelnego Wodza, odmówił ewakuacji warszawskiego garnizonu policji na wschód. Po kapitulacji Warszawy, zgodnie z zaleceniami prezydenta Stefana Starzyńskiego, pozostał na służbie w Warszawie. W grudniu 1939 roku, w stopniu inspektora, objął stanowisko pierwszego komendanta Policji Polskiej Generalnego Gubernatorstwa, tzw. granatowej policji. W październiku tego samego roku, za pośrednictwem byłego komendanta Policji Państwowej Mariana Borzęckiego, złożył hołd Centralnemu Komitetowi Organizacji Niepodległościowych, nie przysięgając na wierność III Rzeszy.

Nieustannie dostrzegał w Policji Polskiej możliwość walki z germanizacją oraz narzędzia sabotażu wobec reżimu okupacyjnego. Swoje zaangażowanie potwierdził, przekazując bratu Janowi Karskiemu listę zaufanych policjantów, a także pomagał w tworzeniu struktur Polskiego Państwa Podziemnego w swojej formacji.

Był współautorem pierwszego raportu Jana Karskiego, który dotyczył sytuacji Żydów w okupowanej Polsce i był pisany w końcu 1939 roku w Warszawie. Warto zaznaczyć, że w raporcie występuje pod pseudonimem „Konrad”. Ten dokument, opracowany na polecenie Polskiego Państwa Podziemnego, dotarł do Rządu RP na uchodźstwie w styczniu 1940 roku.

W dniu 7 maja 1940 roku, w ramach niemieckiej akcji AB, Marian Kozielewski został aresztowany przez Gestapo i osadzony na Pawiaku. Po jego aresztowaniu, komendant warszawskiej policji objął Aleksander Reszczyński. 14 sierpnia tego samego roku został deportowany do obozu koncentracyjnego Auschwitz, gdzie otrzymał numer obozowy 6535. Dzięki staraniom żony, w maju 1941 roku, został zwolniony z obozu, jednak musiał meldować się na Gestapo. Po powrocie do Warszawy, ponownie zaangażował się w działalność konspiracyjną.

Jako pierwszy Inspektor Główny Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa i Straży Samorządowych, pełnił funkcję podpułkownika. Ten Korpus był zalążkiem przyszłej policji, która miała objąć władzę po wojnie. Funkcję tę sprawował aż do rezygnacji w listopadzie 1943 roku, przekazując obowiązki majorowi Stanisławowi Tabiszowi ps. „Panzer”, „Piotrowski”. W notatce personalnej Armii Krajowej na jego temat, wymieniono jego zalety, ale też podano, że miał tendencje do działania w sposób, który mógłby wydawać się zdecyduowany i mało wyrozumiały dla podwładnych.

Jesienią 1942 roku Marian Kozielewski współorganizował akcję, w której jego brat przebrał się za ukraińskiego strażnika pomocniczej formacji SS, aby wejść do żydowskiego obozu tranzytowego w Izbicy. W czasie Powstania Warszawskiego, zgłosił się jako ochotnik, jednak informacje o jego losach są niepełne. Niektóre źródła wskazują, że był sanitariuszem i brał udział w ataku na PAST-ę, gdzie został ranny dwa razy, niosąc pomoc innym. Udało mu się przeżyć ostrzał artyleryjski w szpitalu powstańczym, gdzie został odnalaziony przez swoją żonę Jadwigę.

Po upadku powstania, Kozielewscy zostali ujęci w obozie przejściowym w Pruszkowie. Później Marian ukrywał się w Szydłowcu u rodziny swojej żony, gdzie również pracował jako komendant policji przed wojną. Niestety, został zadenuncjowany przez sąsiada, co skłoniło go do ucieczki wiosną 1945 roku, wracając z żoną do Łodzi. Dzięki pomocy miejscowego aptekarza, Żyda, który ocalał z Holocaustu, udało mu się zorganizować ucieczkę.

Po przejęciu władzy przez komunistów w Polsce, Marian Kozielewski był poszukiwany przez Urząd Bezpieczeństwa, co zmusiło go do życia w ukryciu przy użyciu fałszywego nazwiska. Przez pewien czas prowadził sklep drogeryjny w Łodzi, jednak gdy jego prawdziwa tożsamość stała się znana, Urząd Bezpieczeństwa dokonał na niego rewizji.

Emigracja i śmierć

W styczniu 1946 (według innych źródeł w 1947 roku) Marian i jego żona Jadwiga opuścili Polskę. Zostali ewakuowani do amerykańskiej strefy okupacyjnej w Berlinie, a potem przebywali we Francji, gdzie stacjonowali w Reims i Paryżu. Pełnił tam służbę w Polskich Kompaniach Wartowniczych przez rok.

W 1949 roku osiedlił się w Kanadzie, na farmie w New Glasgow, a w maju 1956 roku przeniósł się do Montrealu, gdzie pracował jako lokaj, a jego żona jako kucharka. W 1960 roku przeprowadził się do Waszyngtonu, gdzie mieszkał z bratem Janem Karskim. W Stanach Zjednoczonych uzyskał azyl polityczny i prawo do stałego pobytu, zaczynając pracę jako stróż nocny w Corcoran Gallery of Art.

Mimo sukcesów, Marian Kozielewski nie potrafił odnaleźć się w obcym mu kraju, nękany myślą o utraconej ojczyźnie, która w wyniku konferencji jałtańskiej przeszła pod wpływy radzieckie. Ku zaskoczeniu instytucji, nie przyjął zasiłku dla uchodźców, a jego problemy zdrowotne wynikające z ran odniesionych w czasie wojny tylko pogarszały jego sytuację. Regularnie wspierał materialnie bliskich w Polsce, co pozwoliło co miesiąc na pomoc dla 16 osób spośród przyjaciół i byłych podkomendnych.

Był aktywnym członkiem Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce. Niestety, nieszczęśliwe zakończenie miało miejsce 8 lipca 1964 roku w Waszyngtonie, gdzie nie mogąc zaakceptować swojej sytuacji uchodźcy, popełnił samobójstwo. Miał 66 lat. Wcześniej zniszczył wszystkie swoje dokumenty i odznaczenia, a wartościowe przedmioty przesłał do Polski. Został pochowany na waszyngtońskim Cmentarzu Góry Oliwnej (Mount Olivet) 11 lipca 1964 roku, gdzie w 2000 roku spoczęły także szczątki jego brata, Jana Karskiego.

Życie prywatne

Marian Kozielewski był człowiekiem, którego życie prywatne obfitowało w interesujące wątki rodzinne. Jego małżonka, Jadwiga Kroll, była częścią spolonizowanej niemieckiej rodziny Krollów.

Jadwiga miała także znane powiązania w swoim otoczeniu, bowiem była siostrą kapitana Gustawa Krolla, postaci rozpoznawalnej w Szydłowcu.

Upamiętnienie

9 stycznia 2019 roku to data, która na zawsze pozostanie w pamięci, gdyż ogłoszono go patronem stołecznej policji. W pałacu Mostowskich w Warszawie, który jest siedzibą Komendy Stołecznej Policji, odbyła się ceremonia odsłonięcia tablicy pamiątkowej poświęconej jego pamięci.

Ordery i odznaczenia

Marian Kozielewski był osobą, która zdobyła wiele znamiennych odznaczeń, potwierdzających jego zasługi oraz poświęcenie. Jego dorobek odznaczeń jest imponujący i obejmuje szereg prestiżowych wyróżnień.

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari,
• Krzyż Niepodległości (1931),
• Krzyż Walecznych, czterokrotnie, w tym po raz czwarty przyznany przez Stefana Starzyńskiego w dniu kapitulacji Warszawy 28 września 1939,
• Srebrny Krzyż Zasługi,
• Krzyż Komandorski Orderu Węgierskiego Zasługi – 1938, przyznany z okazji wizyty regenta Miklósa Horthyego w Polsce.

---

Oceń: Marian Kozielewski

---