Teatr Wielki w Łodzi

---

Historia teatru

Teatr Wielki w Łodzi jest kontynuatorem bogatej tradycji Opery Łódzkiej, która działalność prowadziła w latach 1954-1966. To znakomity przykład zaangażowania lokalnej społeczności, reprezentowanej przez Stowarzyszenie Przyjaciół Opery. Wśród głównych postaci, które przyczyniły się do jego powstania, należy wymienić Władysława Raczkowskiego, Tomasza Kiesewetter, Mieczysława Drobnera oraz Sabinę Nowicką, ówczesną dyrektorkę łódzkiego Studium Operowego.

Premiera opery „Straszny dwór” Stanisława Moniuszki, która miała miejsce 18 października 1954 roku w reżyserii Jerzego Merunowicza, pod batutą Władysława Raczkowskiego, uznawana jest za pierwszy układ odnowionej instytucji. Teatr powstał na mocy decyzji Prezydium Rady Narodowej m. Łodzi z 1 lipca 1954 roku, z Sabiną Nowicką jako dyrektorką naczelną oraz Mieczysławem Drobnerem jako kierownikiem artystycznym. Przez ponad dziesięć lat działalności Opera Łódzka organizowała swoje premiery na scenach Teatru Nowego oraz Teatru im. Stefana Jaracza, aż w 1966 roku zmieniła nazwę na Teatr Wielki w Łodzi i przeprowadziła się do nowej siedziby przy placu Dąbrowskiego. Nowo otwarty teatr planował pierwotnie być Teatrem Narodowym.

W skład pierwszej dyrekcji Teatru Wielkiego weszli Stanisław Piotrowski jako dyrektor naczelny oraz Zygmunt Latoszewski na stanowisku dyrektora artystycznego. Na inaugurację, która odbyła się 19 stycznia 1967 roku, przedstawiono cztery spektakle operowe, w tym Halkę Moniuszki, Kniazia Igora Borodina, Strasznego dwora oraz Carmen Bizeta, które miały miejsce dzień po dniu. Obchody tego ważnego wydarzenia gromadziły wielu gości z kraju i zagranicy. W uroczystości wziął udział m.in. wiceminister kultury i sztuki Kazimierz Rusinek, który zauważył, że otwarcie teatru jest hołdem dla tradycji robotniczo-rewolucyjnych Łodzi i dla obywateli miasta, a także wyrazem uznania dla polskiej kultury.

Podczas ceremonii inaugurującej Teatr, wykonano m.in. uwerturę do opery Halka, arie z opery Kniaź Igor, a także wykonywano utwory z opery Carmen. Wszystko to odbyło się pod dyrekcją wybitnych artystów, w tym Józefa Klimanka oraz Zygmunta Latoszewskiego. Wśród zaproszonych gości zauważono członków Biura Politycznego KC PZPR, takich jak Ignacy Loga-Sowiński, oraz Mariana Spychalskiego, przedstawicieli wydziałów kultury oraz ministrów, w tym Mieczysława Moczar.

W premierowym wykonaniu Halki wzięli udział znakomici soliści, a ich wysoka jakość artystyczna przyczyniła się do sukcesu tej produkcji. W szczególności wystąpili: Lidia Skowron w roli Halki, Tadeusz Kopacki jako Jontek, i Jerzy Jadczak w roli Janusza, a realizatorem przedstawienia był Zygmunt Latoszewski. W kolejnych latach powstało ponad 300 premier, które obejmowały zarówno klasyczne dzieła operowe i baletowe, jak i nowoczesne musicale oraz inscenizacje. Do głośnych tytułów zaliczają się m.in. „Diabły z Loudun” Krzysztofa Pendereckiego, oraz opery takich jak Echnaton Philipa Glassa.

Wraz z nowymi reformami administracyjnymi, począwszy od 1 stycznia 1991 roku, Teatr Wielki w Łodzi stał się częścią instytucji kultury Samorządu Województwa Łódzkiego. W ten sposób kontynuuje swoją misję, rozwijając bogaty dorobek artystyczny oraz przyciągając uwagę miłośników sztuki.

Budynek i architektura

W celu realizacji projektu Teatru Wielkiego w Łodzi zorganizowano konkurs, który przyciągnął wielu utalentowanych architektów. Wśród uczestników znaleźli się m.in. Zygmunt Majerski oraz Julian Duchowicz, którzy otrzymali drugą nagrodę ex aequo. Jan Bogusławski i Bohdan Gniewiewski również byli w gronie nagrodzonych architektów, zgarniając to samo wyróżnienie. Dodatkowo, wyróżnienie zdobyli Helena Syrkusowa i Szymon Syrkus.

Ostatecznie odpowiedzialność za zaprojektowanie teatru powierzono zespołowi architektów, w skład którego weszli Józef oraz Witold Korscy, a także Roman Szymborski. Budowa obiektu rozpoczęła się w 1949 roku i trwała aż przez 17 lat. Opóźnienia w budowie były spowodowane trudnym terenem bagiennym, co znacznie komplikowało prace ziemne. Teatr Wielki stał się jednym z najważniejszych przykładów architektury socrealistycznej w Łodzi.

Warto podkreślić, że forma budynku czerpie inspiracje z przedwojennych projektów J. Korskiego. Obok takich obiektów jak łódzki Dom Partii oraz Centrala Importowa Przemysłu Włókienniczego „Textilimport”, teatr znacząco wpływa na architektoniczny krajobraz miasta.

Fasada teatru wyróżnia się podcieniami wspartymi na potężnych filarach oraz ozdobnym fryzem. Na tej monumentalnej bryle znajduje się również loggia, podzielona na segmenty za pomocą smukłych kolumn.

Teatr Wielki, zlokalizowany nad placem Dąbrowskiego, zajmuje drugie miejsce pod względem wielkości w Polsce w kategorii gmachów operowych, a na arenie europejskiej znajduje się w czołówce. Pierwotna pojemność widowni wynosiła 1270 miejsc, jednak po przeprowadzonym remoncie w 2003 roku liczba miejsc spadła do 1074.

Kubatura budynków teatru, zarówno głównego, jak i technicznego, wynosi łącznie 195 000 m³. Fosa orkiestrowa, pomyślana dla około 70 muzyków, została wyposażona w dwie zapadnie, które umożliwiają dostosowanie jej poziomu do poziomu sceny, co z kolei powiększa przestrzeń proscenium.

W obiektach teatru zlokalizowane są wszystkie niezbędne pracownie przygotowawcze, takie jak scenograficzna, stolarska, ślusarska, szewska, krawiecka, modelarska, perukarska oraz nakryć głowy. Działa tu również cztery duże sale prób oraz kilka mniejszych pomieszczeń do pracy indywidualnej dla artystów.

W okresie od stycznia 2012 roku do kwietnia 2013 roku, dzięki funduszom z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Teatr Wielki przeszedł gruntowną modernizację, która była pierwszą od ponad 40 lat. W trakcie prac remontowych opera kontynuowała swoją działalność, wystawiając spektakle na scenie Teatru im. Stefana Jaracza oraz w innych łódzkich lokalizacjach.

Scena

Scena główna w Teatrze Wielkim w Łodzi zachwyca swoją imponującą szerokością wynoszącą 26 metrów oraz głębokością sięgającą 39,5 metra, wliczając w to obszar zascenia. Jest to miejsce, które zapewnia niezwykle wszechstronne możliwości dzięki 6 dużym zapadniom scenicznym, które mogą poruszać się w górę i w dół do 3 metrów, oraz mniejszym zapadniom umiejscowionym w proscenium. Co więcej, w zapadniach można zainstalować drobniejsze zapadnie osobowe.

Na scenę wjeżdża z kolei do 14 wózków scenicznym, o wymiarach 16,5 × 2,7 metra, zaopatrując się w różnorodne dekoracje z lewej i prawej strony sceny oraz z obszaru zascenia. W teatrze znajduje się także obrotowa scena o średnicy 16 metrów, co dodatkowo zwiększa dostępne możliwości inscenizacyjne. Wszystkie urządzenia wykorzystywane w tym miejscu są napędzane elektrycznie.

Warto także wspomnieć o 16 sztankietach z elektrycznym napędem, które zostały zamontowane nad sceną. Oprócz tego, na wyposażeniu znajdują się 25 sztankietów linowych, służących do podnoszenia i opuszczania elementów dekoracji, a w obszarze zascenia funkcjonuje 15 sztankietów elektrycznych. Łączna wysokość sceny, wliczając podscenie, sznurownię oraz strop, wynosi aż 46 metrów.

Scena zaskakuje również nowoczesnym parkiem oświetleniowym, który obejmuje ponad 300 regulowanych obwodów świetlnych oraz sprzęt elektroakustyczny o wysokiej klasie. Teatr dysponuje dwoma kurtynami tekstylnymi oraz czterema stalowymi, co pozwala na elastyczne zarządzanie różnorodnymi produkcjami.

W obszarze oświetlenia, na wyjątkowe uznanie zasługuje rozbudowany system składający się ze 600 reflektorów. Te reflektory są zasilane przez 450 regulatorów, w tym 150 mobilnych, a także kontrolowane za pomocą systemu komputerowego, który operuje sygnalizacją DMX i Ethernet. Sprzęt oświetleniowy został umiejscowiony w wielu punktach na scenie oraz w sali widowni, w tym na sześciu ruchomych mostach.

Technologia wykonania daje możliwość używania inteligentnych urządzeń oświetleniowych typu „ruchoma głowa”, jak również naświetlaczy w technologii LED oraz HMI, co znacząco podnosi jakość oświetlenia. Dodatkowo, w teatrze są cztery stanowiska dla oświetleniowców, które umożliwiają prowadzenie reflektorów nazywanych „punktowcami”.

Nowoczesne nagłośnienie zarówno na scenie, jak i w sali widowni, jest zabezpieczane przez cyfrowy system audio, który gwarantuje niespotykaną jakość dźwięku. Także do dyspozycji są projektory wideo oraz wielkogabarytowe ekrany, które realizują projekcje wysokiej jakości. Co więcej, na scenie wykorzystuje się różnorodne efekty specjalne, takie jak: śnieg, dym, bąbelki czy konfetti, co dodatkowo uatrakcyjnia przedstawienia.

Łódzkie Spotkania Baletowe

Od 1968 roku, Teatr Wielki w Łodzi pełni rolę organizatora międzynarodowego festiwalu sztuki baletowej, znanego jako Łódzkie Spotkania Baletowe. Projekt ten został zapoczątkowany przez ówczesnego kierownika literackiego, Stanisława Dyzbardisa, oraz pierwszą dyrekcję Teatru.

Festiwal ten, który odbywa się co dwa lata, cieszy się dużym zainteresowaniem, a w ciągu 25 dotychczasowych edycji odwiedziły go wszystkie czołowe zespoły baletowe ze świata oraz liczne teatry tańca i zespoły baletowe polskich teatrów muzycznych.

Wśród najważniejszych grup, które miały zaszczyt wystąpić na scenie Teatru Wielkiego, znajdują się: Balet XX Wieku Maurice’a Béjarta, Nederlands Dans Theater, Sadler’s Wells Royal Ballet, Ballet Rambert, Cullberg Ballet, Batsheva Dance Company, Balet Teatru Bolszoj z Moskwy, oraz Sanktpetersburski Teatr Baletu Borisa Ejfmana.

Dodatkowo, festiwal gościł takie zespoły jak: Ballet Nacional de Cuba Alicji Alonso, Stuttgarter Ballett, Elisa Monte Dance Company, Kibbutz Contemporary Dance Company, Baryshnikov Arts Center, oraz Akram Khan Company, która występowała w 2015 i 2017 roku. Na scenie pojawiły się również takie grupy jak Sylvie Guillem z Sadler’s Wells w Londynie, English National Ballet (2017), Acosta Danza z Kuby (2017), RUBBERBANDance Group z Kanady (2017), oraz Beijingdance / LDTX z Chin (2017).

Dyrektorzy naczelni

Historia dyrektorów naczelnych Teatru Wielkiego w Łodzi obejmuje wiele znaczących postaci, które w różny sposób wpłynęły na oblicze tej instytucji kulturalnej. Poniżej przedstawiamy listę osób, które sprawowały najwyższe kierownictwo:

• Stanisław Piotrowski, 1967–1974,
• Wojciech Boczkowski, 1974–1976,
• Włodzimierz Pospiech, 1976–1979,
• Bohdan Wodiczko, 1977–1979,
• Andrzej Hundziak, 1979–1981,
• Janusz Cegiełła, 1981,
• Wiesław Kinderman, p.o. 1981–1982,
• Sławomir Pietras, 1982–1991,
• Antoni Wicherek, 1991–1994,
• Kazimierz Kowalski, 1994–1997,
• Stanisław Dyzbardis, 1997–1998,
• Marcin Krzyżanowski, 1998–2003,
• Stanisław Dyzbardis, p.o. 2003,
• Grażyna Wasilewska, 2003–2004,
• Wojciech Skupieński, 2004–2008,
• Marek Szyjko, 2008–2011,
• Wojciech Nowicki, 2011–2015,
• Paweł Gabara, 2015–2017,
• Krzysztof Bogusz, p.o., 2017,
• Krzysztof Marciniak, 2017–2018,
• Dariusz Stachura, od 2019.

Dyrektorzy artystyczni

Teatr Wielki w Łodzi to miejsce, które przez lata miało wielu znakomitych dyrektorów artystycznych, którzy przyczynili się do jego rozwoju i promocji. Oto lista tych wybitnych postaci, które swoją pracą kształtowały oblicze tego teatru:

• Zygmunt Latoszewski, pełniący swoją funkcję w latach 1967–1972,
• Bogusław Madey, dyrektor w latach 1972–1977,
• Bohdan Wodiczko, który kierował teatrem od 1977 do 1979,
• Wojciech Michniewski, sprawujący rolę dyrektora w latach 1979–1981,
• Tadeusz Kozłowski, dwa razy dyrektor: najpierw w latach 1982–1987 oraz ponownie 1998–2000 oraz 2004–2005 oraz 2008–2011,
• Antoni Wicherek, dyrektor tej instytucji w latach 1991–1994,
• Kazimierz Kowalski, mający swoje kadencje w latach 1994–1996 oraz 2006–2008,
• Bogusław Pikała, dyrektor od 1996 do 1998,
• Marcin Krzyżanowski, pełniący tę funkcję w latach 2000–2003,
• Waldemar Zawodziński, od 2011 do 2013,
• Warcisław Kunc, który był dyrektorem w marcu 2014 roku do czerwca 2014 roku,
• Wojciech Rodek, bezpośrednio odpowiedzialny za rozwój teatru od 2015 do 2018,
• Krzysztof Marciniak, pełniący tę rolę od czerwca 2018 do grudnia 2021,
• Adam Banaszak, który objął stanowisko od stycznia 2022 roku.

Artyści gościnni i realizatorzy

soliści śpiewacy

W dziejach Łódzkiego Teatru Wielkiego na wyróżnienie zasługują niezapomniani soliści śpiewacy, którzy dostarczyli publiczności wyjątkowych emocji. Nic dziwnego, że ich występy zapisały się na kartach historii.

• Nicolai Gedda – jako Leński w Eugeniuszu Onieginie Piotra Czajkowskiego, gościnnie wystąpił 12 stycznia 1984 roku,
• Victoria de los Angeles – podczas swojego recitali, które miały miejsce 13 października 1984, zachwyciła zebranych,
• Fedora Barbieri zadebiutowała w premierze Rycerskości wieśniaczej Pietro Mascagniego, która miała miejsce 20 kwietnia 1991,
• Renato Bruson pojawił się w takich spektaklach, jak Makbet (15 marca 2000), Traviata (3 lutego 2002) oraz Falstaff (premiera 9 lutego 2002) Giuseppe Verdiego,
• Andrea Bocelli oraz Daniela Dessi uraczyli publiczność recitalem 12 września 1999,
• Franco Bonisolli – recital, 26 listopada 2000,
• Gwendolyn Bradley dała recital w dniach 10 i 11 lutego 2001,
• Salvatore Licitra zagościł gościnnie w Trubadurze Giuseppe Verdiego, 5 czerwca 2001,
• Barbara Hendrix – recital, 13 czerwca 2001,
• José Cura – recital, 31 sierpnia 2002,
• Plácido Domingo – recital, 8 czerwca 2009,
• Kiri Te Kanawa – recital, 25 czerwca 2010,
• Angela Gheorghiu – recital, 10 czerwca 2017,
• Marcin Bronikowski zadebiutował jako dr Malatesta w Don Pasquale Gaetana Donizettiego 5 grudnia 2020.

reżyserzy

Na scenie Teatru Wielkiego w Łodzi istotną rolę odegrali także wybitni reżyserzy, którzy swoim talentem i wizją przyczynili się do realizacji niezapomnianych spektakli.

• Roman Sykała zrealizował wiele znakomitych spektakli, takich jak Kniaź Igor Aleksandra Borodina w 1967 roku oraz Aida Giuseppe Verdiego w 1970,
• Kazimierz Dejmek – odpowiedzialny za produkcje takie jak Henryk VI na łowach, 1972, oraz Zaczarowany flet, 1973,
• Maria Fołtyn reżyserowała Lord Jim w 1976 oraz Maria Stuart w 1981,
• Adam Hanuszkiewicz – jego wizja Così fan tutte z 1986 oraz Don Giovanni w 1998 roku zyskały uznanie widzów,
• Sławomir Żerdzicki – reżyser dwóch wersji Strasznego dworu, 1978 oraz 2014, a także Otella i Aidy,
• Maciej Prus – zrealizował Eugeniusza Oniegina w 1983 oraz Lukrecję Borgię w 2004,
• Marek Weiss-Grzesiński w Diabłach z Loudun, 1990,
• Ryszard Peryt zrealizował Mefistofelesa, 1984 oraz Cyrulika sewilskiego, 1985,
• Krystyna Janda prowadziła spektakl jubileuszowy w 2014 roku,
• Jarosław Kilian w 2017 roku wprowadził nową interpretację Halki.

scenografowie

Bez odpowiedniej oprawy wizualnej, każda produkcja straciłaby swój urok. Scenografowie przyczynili się do tworzenia niezapomnianych aranżacji.

• Henri Poulain pracował nad Toską w 1968 oraz Aidą w 1970,
• Franciszek Starowieyski zrealizował Ubu Rex w 1993,
• Xymena Zaniewska przyczyniła się do Jolanty w 1977 oraz Traviaty w 1987,
• Marian Kołodziej stworzył wizje dla Nabucco w 1987 oraz Żydówki w 1983,
• Andrzej Kreütz Majewski – wybitny twórca scenografii,
• Zofia Wierchowicz – znana z kostiumów do Męża zawiedzionego oraz Dyrektora teatru z 1985 roku.

dyrygenci

Rola dyrygentów jest kluczowa, zapewniają perfekcyjne połączenie działania orkiestry z przedstawieniem operowym.

• Tadeusz Kozłowski prowadził wiele znaczących produkcji, w tym Trubadur w 1996 oraz Aidę w 2006 roku,
• Zygmunt Latoszewski pracował nad Henrykiem VI na łowach, 1972 i Hrabina Moniuszki w 1979,
• Bogusław Madey dyrygował Halką w 1972 oraz Carmen w 1975 roku,
• Wojciech Michniewski zasłynął w Tannhäuserze w 1980 oraz Cyruliku sewilskim w 1985,
• Ewa Michnik współpracowała z Łódzką Operą nad Wolfgangiem Amadeuszem, 1987,
• Wojciech Rodek w 2022 roku pracował nad Dziewczyną z Dzikiego Zachodu,
• Antoni Wicherek dyrygował Aidą w 1993 oraz Halce w 2002,
• Piotr Wajrak współtworzył jubileuszowy spektakl Strasznego dworu w 2014 roku.

choreografowie

Choreografia w operze to sztuka sama w sobie. Choreografowie są odpowiedzialni za ruchem scenicznym, zarówno w baletach, jak i w inscenizacjach operowych.

• Witold Borkowski – znany z realizacji Pana Twardowskiego w 1967 oraz Jeziora łabędziego w 1968,
• Conrad Drzewiecki zasłynął jako autor choreografii do Ognistego ptaka w 1978,
• Antal Fodor – w 1984 roku zrealizował polską prapremierę rock-baletową,
• Martha Graham zachwyciła młodą publiczność podczas Święta wiosny w 2016 roku,
• Henryk Konwiński realizował Krzesany w 2016,
• Teresa Kujawa zrealizowała szereg premier baletowych, w tym Coppelia w 1983,
• Lorca Massine – brał udział w projekcie Grek Zorba, 1990,
• Feliks Parnell współpracował z Operą Łódzką, stworzając niezapomniane choreografie,
• Emil Wesołowski – znany z Legend o Józefie w 1991 roku,
• Ewa Wycichowska – jej prace obejmują także epizody w 1980 oraz współprace w kolejnych dekadach,
• Gray Veredon chwalony jest za Sen nocy letniej w 1985 oraz liczne projekty z Murzynem Amadeuszem.

Ciekawostki

Teatr Wielki w Łodzi to miejsce, które kryje w sobie wiele interesujących faktów i historii. Oto kilka z nich:

• – Stocznia Marynarki Wojennej w Gdyni wykonała 36 śrub o długości od 6 do 9,6 m, które są niezbędne do działania napędów elektryczno-śrubowych.
• – Reprezentacyjne foyer I piętra zdobią olbrzymie lustra, których wprowadzenie do projektu zawdzięczamy Michalinie Tatarkówny-Majkowskiej. Podczas posiedzenia Komisji Oceny Projektów Inwestycyjnych zaskoczyła wszystkich swoimi słowami: „Na architekturze się nie znam, ale panowie, dajcie się babkom w ich pięknych sukniach przejrzeć w lustrach aż do stóp.”
• – W dniu inauguracji 19 stycznia 1967 roku, redaktor naczelny „Kraju Rad”, Wsiewołod Wiedin, przeczytał depeszę od pierwszej kosmonautki świata, Walentyny Nikołajewa Tierieszkowej, która złożyła gratulacje z okazji otwarcia Teatru Wielkiego.
• – Łódzka opera swą nazwę zawdzięcza spalonemu w 1920 roku Teatrowi Wielkiemu Fryderyka Sellina, który działał od 28 września 1901 roku przy ul. Legionów 14 i pomieścił 1250 widzów.
• – Dnia 17 sierpnia 1999 roku na scenie Teatru Wielkiego w Łodzi wystąpił znakomity pianista Krystian Zimerman z recitalem, który na długo pozostanie w pamięci obecnych.

---

Oceń: Teatr Wielki w Łodzi

---