Herman Edward Werner

---

Życiorys

Herman Edward Werner przyszedł na świat 23 lipca 1872 roku w Łodzi, w rodzinie młynarza Augusta oraz Wilhelminy z d. Busse, pochodzących z Niemiec i wyznania ewangelicko-augsburskiego. Jego rodzice zawarli związek małżeński 30 IX/12 X 1899 r., prawdopodobnie w kościele ewangelickim pw. św. Trójcy. Przed zawarciem małżeństwa, dzień wcześniej, rodzice podpisali umowę przedślubną przed łódzkim notariuszem Juliuszem Gruszczyńskim (akt nr 8255/99).

Już 1 listopada 1898 roku rozpoczął pracę w Gazowni Miejskiej w Łodzi, gdzie pełnił funkcję biuralisty lub buchaltera, otrzymując wynagrodzenie w wysokości 600 rubli rocznie oraz dodatkowe 25 rubli gratyfikacji rocznie.

Kariera w Kolei Elektrycznej Łódzkiej (KEŁ)

W sierpniu 1900 roku Herman Werner dołączył do zespołu Kolei Elektrycznej Łódzkiej (KEŁ), pracując jako buchalter w Zarządzie Spółki. Po śmierci inż. Józefa Witkowskiego, pierwszego dyrektora KEŁ w kwietniu 1917 r., przejął jego obowiązki, stając się kolejnym dyrektorem aż do swojej śmierci 21 października 1932 roku. Jego kadencja przypadła na trudne czasy wojenne i powojenne dla komunikacji miejskiej w Łodzi.

Współpracując z akcjonariuszami, Werner udało się wynegocjować nową umowę koncesyjną z miastem w czerwcu 1923 r. Jako dyrektor był odpowiedzialny za program rozbudowy sieci tramwajowej w Łodzi, co przyczyniło się do stabilizacji ekonomicznej przedsiębiorstwa. Ponadto, pełnił funkcję prezesa Kasy Emerytalno-Pożyczkowej Pracowników Kolei Elektrycznej Łódzkiej.

W 1931 r. z jego inicjatywy powstała Kasa Zaliczkowa dla Urzędników KEŁ SA w Łodzi im. Józefa Witkowskiego. Tę działanie zainicjowano z okazji 25-lecia pracy Wernera w KEŁ oraz dla upamiętnienia jego poprzednika. Kapitał zakładowy wynosił 5000 zł, pochodzący częściowo z nagród jubileuszowych Wernera i jego zastępcy, inż. Jana Ringa. Celem Kasy było udzielanie nieoprocentowanych pożyczek pracownikom KEŁ.

Fabryka szewiotu i trykotaży

W 1903 roku, podczas pracy w KEŁ, Werner nawiązał współpracę z Francuzem Leopoldem Stephanem, co zaowocowało powstaniem Przędzalni Szewiotu i Fabryki Towarów Trykotowych „Stephan i Werner” przy ul. Wierzbowej 44. W związku z tą działalnością, podali adres przy ul. Dzielnej (ob. ul. Narutowicza) 64. Dyrektorem fabryki został Aleksander Dehmel, a budynki fabryki wzniesiono prawdopodobnie w 1906 roku.

W styczniu 1918 roku zakład zmagał się z trudnościami finansowymi, co doprowadziło do nadzoru sądowego, w którym uczestniczył łódzki fabrykant Moritz Prinz. Rozkwit przedsiębiorstwa przypadł na lata 30. XX wieku. W 1937 r. zatrudniało ono około 300 robotników, a jego kapitał zakładowy wynosił 1 115 000 złotych, co czyniło je średniej wielkości przedsiębiorstwem. Na wyposażeniu przędzalni znajdowało się 3415 wrzecion przędzalniczych.

Po II wojnie światowej, w nowych warunkach polityczno-gospodarczych, 3 grudnia 1947 roku fabryka została przejęta na mocy decyzji Skarbu Państwa, a funkcjonowała jako Państwowe Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego Nr 6, dysponujące oddziałem produkcji wełnianej. W tym czasie w zakładzie zatrudniano 220 robotników.

Formalne zakończenie upaństwowienia miało miejsce 18 grudnia 1950 roku, kiedy podpisano protokół zdawczo-odbiorczy przedsiębiorstwa „Stephan i Werner Sp. Akc. – Fabryka Wyrobów Trykotowych i Przędzalnia Wełny Czesankowej.” Utworzono na bazie fabryki Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego im. Wojska Polskiego. Od ok. 1958 roku zakład nosił nazwę Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego im. Emilii Plater, a ich oddział „Iwa” mieścił się przy ul. Wólczańskiej 66. Fabryka produkująca wyroby dziewiarskie i bieliznę męską oraz dziecięcą, była jednym z kluczowych graczy na rynku.

W 1959 roku odnotowano zakład w Księdze Przemysłu Polskiego, pod nr 3425 r., jako Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego im. Wojska Polskiego, specjalizujące się w produkcji wyrobów dziewiarskich. Po 1989 roku, w wyniku przemian polityczno-gospodarczych, zakład „Lido” był likwidowany, a na początku XXI wieku teren fabryki sprzedano prywatnemu inwestorowi.

Obecnie budynki Przędzalni Szewiotu i Fabryki Towarów Trykotowych „Stephan i Werner” są wpisane do łódzkiej gminnej ewidencji zabytków (poz. 1855) i zlokalizowane w obszarze Nowego Centrum Łodzi, w pobliżu nowego dworca kolejowego Łódź Fabryczna.

Inne działania H. Wernera

Herman Werner był aktywny na polu organów zarządzających, zasiadając w radach nadzorczych kilku instytucji. Był członkiem Rady Nadzorczej Spółdzielczego Banku Przemysłowców Łódzkich, oraz zarządu Browaru i Fabryki Kwasu Węglowego Sukcesorów K. Anstadta. Uczestniczył również w Cukierni i Rafinerii „Leśmierz” S.A., gdzie w 1928 r. posiadał 244 imienne akcje, związanego biznesu współdzielonego przez jego firmę przy ul. Wierzbowej 40.

Co więcej, H. Werner był jednym z założycieli Łódzkiego Towarzystwa Zwalczania Raka, a jego wkład w rozwój lokalnej społeczności nie ograniczał się tylko do działalności biznesowej.

Rodzina i okoliczności śmierci

Herman Edward Werner był mężem Eleonory z domu Szulc, która przyszła na świat 21 lutego 1880 roku. Para wstąpiła w związek małżeński 30 września/12 października 1899 roku. Związek ten zaowocował pięciorgiem dzieci:

• Eugeniusz Karol, ur. 23 stycznia 1901 w Łodzi, inżynier,
• Alfred Ryszard, ur. 10 listopada 1902 w Łodzi,
• Elżbieta, ur. 23 października 1903 w Łodzi,
• Stefania, ur. 22 września 1905 w Łodzi,
• Artur Herman, ur. 28 sierpnia 1908 w Łodzi, fabrykant i przedsiębiorca.

Warto zaznaczyć, że pomiędzy małżonkami istniała intercyza, która dotyczyła „na wyłączność majątku i wspólność dorobku”.

Niestety, Herman Werner zmarł niespodziewanie, późnym wieczorem 21 października 1932 roku, podczas wizyty u znajomych z powodu udaru serca. Jego pogrzeb odbył się 25 października 1932 roku na cmentarzu przy ul. Ogrodowej, w części ewangelickiej (kwatera H–2, grób nr 18). Ciało zostało wyniesione z kościoła św. Trójcy.

Z informacji opublikowanej na łamach „Kurjera Łódzkiego” wynika, że w ceremonii wzięli udział m.in.: księża pastorowie Wannagat i Schedler, mecenas J. Gołkontt, Rada Nadzorcza oraz Zarząd KEŁ, Prezes W. Hordliczko reprezentujący Cukrownię „Leśmierz”, a także p. Rachwalski, Fitzer i Marciniak. W uroczystości uczestniczyli również współpracownicy oraz delegacja Służby Ruchu (konduktorzy i motorniczowie) z KEŁ, a całej ceremonii towarzyszyła orkiestra KEŁ oraz ewangelicki chór kościelny Św. Trójcy.

Upamiętnienie

Pamięć o Hermanie Wernerze została przywrócona w szczególny sposób, gdyż po II wojnie światowej niemal całkowicie zniknęła z publicznej świadomości. Zdarzenia te miały swój początek, gdy Małgorzata Pyziak z Łodzi odkryła w swoim mieszkaniu cenne pamiątki związane z tą postacią. Wśród odnalezionych przedmiotów znajdował się jego olejny portret, który namalował Bolesław Nawrocki (1887–1946), artysta związany z Łodzią i Pabianicami.

W 2015 roku telewizja TVP3 Łódź zrealizowała program, w którym poświęcono uwagę pamięci Hermana Wernera. Reportaż ten był związany z 21. kwestą na Starym Cmentarzu w Łodzi. W materiałach filmowych Werner został określony jako „znamienity łodzianin”, co przypomniało mieszkańcom o jego zasługach dla miasta.

Rok 2017 przyniósł kolejne kroki w kierunku uhonorowania Wernera. Na jego miejscu spoczynku, w części ewangelickiej cmentarza przy ul. Ogrodowej w Łodzi, w kwaterze H–2, grób nr 18, dzięki współpracy łódzkiej parafii ewangelicko-augsburskiej oraz wsparciu finansowemu Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego – Łódź Sp. z o.o. i Łódzkiej Kolei Aglomeracyjnej, umieszczono marmurową tablicę. Na tablicy widniał napis: „Herman Edward Werner, 1872–1932; dyrektor Kolei Elektrycznej Łódzkiej w latach 1917–1932”, upamiętniający jego życie i działalność.

---

Oceń: Herman Edward Werner

---