Ulica Stanisława Moniuszki w Łodzi

---

Historia

Historia

Pasaż o długości 300 m, znany również jako druga prywatna ulica w Łodzi, został stworzony, aby połączyć ulice Piotrkowską i Dziką (obecnie Mikołajewska i Henryka Sienkiewicza). Pomysł na jego budowę wynikał z plotek o przeniesieniu stolicy guberni z Piotrkowa do Łodzi, które krążyły na początku lat 80. XIX wieku. W odpowiedzi na te doniesienia, Ludwik Meyer zainicjował budowę domów, które miały służyć jako siedziba carskich władz. W maju 1885 roku uzyskał zgodę magistratu na wytyczenie ulicy.

Mimo że awansu miasta nie zrealizowano, nowa ulica szybko zdobyła miano najpiękniejszej w Łodzi, co zostało dokumentowane w połowie 1895 roku w jednym z artykułów w piotrkowskim „Tygodniu”. Każdy z wznoszonych domów był nowocześnie wyposażony w instalacje gazowe oraz wodno-kanalizacyjne. Jezdnia została wyłożona drewnianą kostką brukową, co zdecydowanie zmniejszało hałas, a chodniki wykonano z eleganckich płyt piaskowca.

Pasaż stał się miejscem zamieszkania wielu elity łódzkiej, w tym Władysława Pieńkowskiego, prezydenta miasta, adwokata Henryka Elzenberga oraz fabrykanta Zygmunta Jarocińskiego. Niedaleko pod numerem 5 znajdował się zakład fotograficzny Bronisława Wilkoszewskiego, natomiast Ludwik Meyer mieszkał do roku 1901 pod numerem 4, w willi otoczonej pięknym ogrodem, gdzie później wzniesiono gmach Polskiej YMCA, zachowany do dzisiaj.

Na początku 1887 roku pasaż jako pierwszy w Łodzi dostał oświetlenie elektryczne; każdym budynkiem zarządzał prąd dostarczony z prądnicy, znanej wówczas jako maszyna dynamoelektryczna. Pomieszczenia pod numerem 3 z kolei stały się siedzibą redakcji najstarszej w mieście gazety „Dziennika Łódzkiego”, która w pełni realizowała swój program w języku polskim.

*Cytat:* […] Nad nami dyrekcya naukowa, na przeciwko towarzystwo ubezpieczeń, towarzystwo przemysłowe, telegraf i poczta, po lewej restauracya, a po prawej także coś tam być musi. Promienie słoneczne w dzień, snopy światła elektrycznego w nocy. Gdziekolwiek spojrzysz, – piękny kwiat lub kobieta, co na jedno wychodzi. To pasaż Meyera, – to nowa nasza siedziba od tygodnia! […]

Autor: Sarmaticus, Z tygodnia. (Felieton niedokończony.), [w:] „Dziennik Łódzki” nr 150 z 8 lipca 1888 r.

W roku 1905 lub 1906 zarząd pasażu przeszedł na rzecz miasta, co sprawiło, że stał się on ulicą publiczną. Do roku 1937 ulica została podłączona do miejskiej sieci kanalizacyjnej, a tego samego roku nawierzchnię jezdni zmieniono na asfaltową. W czasie II wojny światowej, w 1940 roku, Niemcy zmienili nazwę ulicy na Dietrich-Eckart-Straße, oddając hołd niemieckiemu dziennikarzowi, pisarzowi i politykowi. W latach 1948–1975 pod numerem 2 na parterze kamienicy działała kawiarnia „Honoratka”, która była miejscem spotkań ówczesnej łódzkiej bohemy, w tym filmowców i studentów z Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, obecnie PWSFTviT im. Leona Schillera.

W latach 2011–2013 ulica była uważana za całkowicie bezpieczną, bez żadnych wypadków. Na kamienicach przy ulicy zainstalowano iluminacje w ramach Light Move Festival w latach 2012, 2014, 2015 i 2016. Z kolei w 2014 roku podjęto decyzję o rewitalizacji ulicy i przekształceniu jej w tzw. podwórzec miejski, gdzie planowano również adaptację willi „Trianon” oraz sąsiadującej kamienicy na potrzeby „Mediateki”. Projekty miały być zakończone w 2018 roku, jednak ostateczny termin przesunięto na jesień 2021 roku. W 2015 ulica została uznana pomnikiem historii.

Siedziby dawnych instytucji

W przededniu II wojny światowej ul. Stanisława Moniuszki była domem dla wielu instytucji:

• nr 1 – Stowarzyszenie „Lutnia”; Stowarzyszenie Uczestników Ruchu Niepodległościowego „Zarzewie”; Związek Oficerów Rezerwy Rzeczypospolitej Polskiej,
• nr 2 – Kasa Samopomocy Szeregowych Policji Państwowej i Państwowych Funkcjonariuszy Niższych,
• nr 3 – Federacja Polskich Związków Obrońców Ojczyzny; redakcja miesięcznika „Głos Rezerwisty”, wydawanego przez Zarząd Okręgu Związku Rezerwistów; Związek Rezerwistów,
• nr 4 – Urząd Pocztowo-Telekomunikacyjny Łódź 10,
• nr 4a – łódzki oddział Związku Młodzieży Chrześcijańskiej Polska YMCA; Łódzki Okręgowy Związek Szachowy,
• nr 5 – Stowarzyszenie Fabrykantów i Kupców miasta Łodzi, założone w 1913 roku; Krajowy Związek Przemysłu Włókienniczego, założony w 1920 roku; Spółdzielczy Łódzki Bank Włókienniczy z ograniczoną odpowiedzialnością; Zrzeszenie Polskich Fabryk Materiałów Jedwabnych,
• nr 8 – Bank Azowsko-Doński (miejsce pracy ojca Juliana Tuwima, a także jego stryja – Henryka Krukowskiego); Izba Rzemieślnicza w Łodzi; Komisariat VII Policji Państwowej,
• nr 9 – Klub Obywatelski w Łodzi,
• nr 10 – Spółdzielczy Bank Udziałowy w Łodzi z odpowiedzialnością ograniczoną, założony w 1904 roku; Handlowo-Przemysłowe Towarzystwo Wzajemnego Kredytu w Łodzi.

Sławni mieszkańcy

• Henryk Elzenberg, adwokat, jeden z twórców „Dziennika Łódzkiego” – pasaż Meyera 514aa (po reformie adresowej nr 5), lata 80.– 90. XIX w.,
• Zygmunt Jarociński (fabrykant) wraz z rodziną – pasaż Meyera 512b (po reformie adresowej nr 6), XIX/XX w. (za wynajem 9 pokoi płacił rocznie 15 000 zł),
• Stanisław Jarociński (fabrykant) – pasaż Meyera 6,
• Władysław Pieńkowski, prezydent Łodzi w latach 1882–1914 – pasaż Meyera 514aa (po reformie adresowej nr 5), po roku 1882 (mieszkanie służbowe wynajmowane przez magistrat za 1600 rubli rocznie),
• Ludwik Meyer, fabrykant, twórca pasażu – pasaż Meyera 512a (po reformie adresowej nr 4), do 1901 roku,
• Samuel Chinkes, dyrektor towarzystwa ubezpieczeniowego – ul. Stanisława Moniuszki 2, okres międzywojenny,
• Józef, Salomon i Zygmunt Danzigerowie, przemysłowcy (Salomon był właścicielem założonej w 1919 roku przędzalni bawełny przy ul. Kątnej 6/8, ob. ul. Walerego Wróblewskiego) – ul. Stanisława Moniuszki 10, okres międzywojenny,
• Jan Główczewski, sędzia Sądu Okręgowego w Łodzi – ul. Stanisława Moniuszki 4a, okres międzywojenny,
• Mieczysław Jazowski, dyrektor banku – ul. Stanisława Moniuszki 2, okres międzywojenny,
• Dawid Rozenblat, fabrykant, właściciel założonej w 1920 roku przędzalni przy ul. Przejazd 58 (ob. ul. Juliana Tuwima 68) – ul. Stanisława Moniuszki 11, okres międzywojenny,
• Moszek Rozenblat, dyrektor banku – ul. Stanisława Moniuszki 11, okres międzywojenny,
• Majer Zylberszac, przemysłowiec (wyrób i sprzedaż towarów bawełnianych) – ul. Stanisława Moniuszki 2, okres międzywojenny.

Kalendarium zmian nazwy ulicy

Okres obowiązywania	Nazwa
1883–1915	Pasaż Meyera (Majera) / Пассажъ Майера
1915–1918	Meyers Zeile
1918–1919	Pasaż Meyera (Majera)
1919–1940	Ulica Stanisława Moniuszki
1940–1945	Dietrich Eckart Straße
Od 1945	Ulica Stanisława Moniuszki

Zobacz też: Zmiany nazw ulic i placów w Łodzi.

Ulica Stanisława Moniuszki w kulturze

W filmie

Ulica Stanisława Moniuszki wielokrotnie stawała się tłem dla wielu znanych produkcji filmowych oraz seriali telewizyjnych. W gronie tych, które zasługują na szczególne wyróżnienie, znalazły się:

• film „Kalosze szczęścia” z 1958 roku w reżyserii Antoniego Bohdziewicza, w którym kawiarnia odgrywała rolę pogrzebowego zakładu Hansemanna,
• „Zezowate szczęście” (1960) w reżyserii Andrzeja Munka, gdzie ulica ukazała się w śnie bohatera,
• „Ich dzień powszedni” (1963) w reżyserii Aleksandra Ścibora-Rylskiego,
• odcinek 5 serialu „Stawka większa niż życie” (1967) w reżyserii Andrzeja Konica, z niezapomnianymi scenami w kawiarni „Honoratka”, która w filmie nosiła nazwę „Café Mocca”,
• film oraz serial „Ziemia obiecana” (1974, 1975) w reżyserii Andrzeja Wajdy, gdzie można zobaczyć przejście konduktu żałobnego,
• „Aktorzy prowincjonalni” (1978) w reżyserii Agnieszki Holland, w którym gmach YMCA spełniał rolę prowincjonalnego teatru,
• „Kariera Nikodema Dyzmy” (1980) w reżyserii Jana Rybkowskiego oraz Marka Nowickiego, gdzie ulica to tło dla mieszkania Nikodema Dyzmy,
• „Vabank” (1981) w reżyserii Juliusza Machulskiego,
• „Komediantka” (1986, 1987) w reżyserii Jerzego Sztwiertni,
• „Porno” (1989) w reżyserii Marka Koterskiego, w scenie z gmachu YMCA,
• „Inland Empire” (2006) w reżyserii Davida Lyncha,
• serial „Bodo” (2016) w reżyserii Michała Kwiecińskiego oraz Michała Rosy.

W muzyce

Nazwa tej ulicy znalazła swoje miejsce w świecie muzyki, bowiem występuje w trzeciej zwrotce utworu „Łódź”, będącego szóstym na drugim albumie zespołu NOT, który wydany został w 2007 roku przez wytwórnię 2.47 Records. Stanowi to kolejny dowód, jak znacząca jest Ulica Stanisława Moniuszki w kulturze Łodzi.

Obiekty

Na ulicy Stanisława Moniuszki w Łodzi znajduje się wiele interesujących obiektów, które niosą ze sobą bogatą historię oraz znaczenie kulturowe.

• nr 2 – w tym miejscu umieszczono tablicę upamiętniającą kawiarnię „Honoratka”, z inicjatywy Leopolda Renégo Nowaka oraz Urzędu Miasta Łodzi, odsłoniętą 23 maja 2012 roku. Była ona wykonana według projektu Mariana Koniecznego i współfinansowana przez Muzeum Kinematografii w Łodzi,
• nr 4 – to miejsce, w którym znajduje się willa Meyera z 1887 roku, wpisana do rejestru zabytków pod numerem A/82 od 20 stycznia 1971, gdzie obecnie funkcjonuje Urząd Pocztowy Łódź 17,
• nr 4a – gmach łódzkiego oddziału Związku Młodzieży Chrześcijańskiej Polska YMCA. Budynek, wzniesiony w latach 1932–1935 według projektu Wiesława Lisowskiego, był w przeszłości siedzibą Młodzieżowego Domu Kultury (1952–1964) oraz Pałacu Młodzieży im. Juliana Tuwima (1964–1993). Obok gmachu, po jego zachodniej stronie, znajduje się popiersie Juliana Tuwima, wykonane przez Elwirę i Jerzego Mazurczyków, którego przeniesienie planowane jest na Retkinię,
• nr 5 – to willa Meyera „Trianon” z 1887 roku, wpisana do rejestru zabytków A/84 z dnia 20 stycznia 1971. Mieściła się tu wcześniej siedziba prezydenta Łodzi Władysława Pieńkowskiego oraz zakład fotograficzny Bronisława Wilkoszewskiego. Od 2022 roku znajduje się tutaj Mediateka Memo pełniąca funkcję filii Biblioteki Miejskiej w Łodzi,
• nr 6 i 8 – te dwie wille Meyera z 1887 roku są połączone łącznikiem i otoczone ogrodem. Obie są zarejestrowane jako zabytki pod numerami A/263 z 5 marca 1965, 20 stycznia 1971 oraz 30 grudnia 2015 i obecnie mieszczą Bank Spółdzielczy Rzemiosła, Izbę Rzemieślniczą w Łodzi oraz pub „Z innej beczki” (wcześniej „Rolling Stone”). W sąsiedztwie willi pod numerem 8 znajduje się pomnik-popiersie Jana Kilińskiego, odsłonięty w 1984 roku, zaprojektowany przez Mieczysława Janickiego z łódzkiej Pracowni Robót Sztukatorskich „Arkady”,
• nr 7/9 – kolejna willa Meyera z 1887 roku, wpisana do rejestru zabytków A/32 z dnia 20 stycznia 1971, która obecnie jest siedzibą Centrum Obsługi Przedsiębiorcy w Łodzi oraz Punktu Informacyjnego Funduszy Europejskich. Na jej ścianie znajduje się tablica upamiętniająca prof. dr med. Jadwigę Szustrową, wich mieściła się tam w latach 1949–1961, znaną z działań na rzecz walki z gruźlicą w Łodzi, odsłonięta w maju 1962 roku,
• nr 10 (oraz ul. Henryka Sienkiewicza 21) – kamienica narożna zaprojektowana przez Ludwika Meyera, w której 1 lipca 1886 roku zainaugurowano działalność urzęd pocztowy oraz stacja telegraficzna, przeniesione z ul. Wschodniej. W latach 1946–1956 była siedzibą Wojskowego Sądu Rejonowego w Łodzi, który wydawał wyroki skazujące patriotów polskich. Pamiątkowa tablica odsłonięta 3 maja 1999 roku, była inicjatywą łódzkiego oddziału Związku Żołnierzy Podziemnych Sił Zbrojnych 1944–1956, umieszczona na ścianie gmachu,
• nr 11 – dom z 1885 roku, który również znajduje się w rejestrze zabytków jako A/85 z 20 stycznia 1971.

Numeracja i kody pocztowe

Temat dotyczący numeracji i kodów pocztowych dla ulicy Stanisława Moniuszki w Łodzi jest dość interesujący.

• numery parzyste obejmują zakres od 2 do 10,
• numery nieparzyste zaczynają się od 1 i kończą na 11,
• kody pocztowe: 90-101 dotyczą numerów nieparzystych od 1 do końca,
• kody pocztowe 90-111 są przypisane do numerów parzystych w zakresie od 2 do numeru końcowego,
• kod 90-110 jest zarezerwowany dla UP Łódź 17.

Komunikacja miejska

Ulica Stanisława Moniuszki w Łodzi nie ma obecnie, ani w przeszłości, żadnych stałych linii tramwajowych lub autobusowych. MPK Łódź oraz inni przewoźnicy nie obsługują tej ulicy w swoim rozkładzie jazdy.

---

Oceń: Ulica Stanisława Moniuszki w Łodzi

---